Danimarka

Danimarka’da bulunan 41 yüksekö�retim kurumunda toplam 214 bin ö�renci e�itim görmektedir. Ülkede 4 farkl� türde yüksekö�retim kurumu bulunmaktad�r. Bunlar Meslek Akademileri, Üniversite Kolejleri, Üniversiteler ve Sanat ve Tasar�m Üniversiteleridir.12

Tablo 2.13. Program Türlerine Göre Ö�renci Say�lar�

Program Türü 2007 2008 2009

K�sa Süreli Programlar 18.023 17.369 20.595

Orta Uzunluktaki Programlar 127.294 127.136 130.309

Uzun Süreli Programlar 59.853 60.847 63.269

Toplam 205.170 205.352 214.173

Kaynak: StatBank Denmark

Meslek Akademileri (Academies of Professional Higher Education) 1,5 -2 y�l süren bilgi teknolojileri, muhasebe ve i�letmecilik gibi do�rudan meslek

12 _{Yüksekö�retim kurumu türlerine ait takip eden paragraflardaki bilgiler Study In Denmark internet}

64

kazand�rmaya yönelik k�sa süreli programlar� bünyelerinde bar�nd�rmaktad�r. Akademiler AP (Academic Profession) olarak adland�r�lan diploma derecesi d���nda, Üniversite Kolejleri ile ortakla�a açt�klar� orta uzunluktaki programlarda lisans diplomas� da verebilmektedirler.

Tablo 2.14. Türlerine Göre Yüksekö�retim Kurumu Say�lar� (2011)

Yüksekö�retim Kurumu Türü Say�s�

Meslek Akademileri 9

Üniversite Kolejleri 10

Üniversiteler 8

Sanat ve Tasar�m Üniversiteleri 14

Toplam 41

Kaynak: Study In Denmark

Di�er bir yüksekö�retim kurumu türü olan Üniversite Kolejleri (University Colleges), hem�irelik, mühendislik ve ö�retmenlik gibi mesle�e yönelik olarak orta uzunlukta (3-4 y�l) lisans programlar� yürütmektedir.

Üçüncü tipteki yüksekö�retim kurumlar� ise üniversitelerdir. Üniversiteler, ara�t�rma odakl� ve uzun süreli e�itim programlar� sürdürmekte ve ö�rencilerine lisans (3 y�l), yüksek lisans (2 y�l) ve doktora (3 y�l) diplomalar� verebilmektedir.

An�lanlar�n d���nda kalan 14 yüksekö�retim kurumu ise, güzel sanatlar, sahne sanatlar�, tasar�m ve mimarl�k alanlar�nda lisans ve lisansüstü e�itim veren Sanat ve Tasar�m Üniversiteleridir (university level institutions of fine and performing arts, design and architecture).

Danimarka’da özel yüksekö�retim kurumu bulunmay�p, bahsi geçen 41 yüksekö�retim kurumunun tamam� kamuya ba�l�d�r (Eurodice, 2010:90). Ancak, yüksekö�retim kurumlar� özel sektör kurulu�lar� benzeri bir yap�lanmaya ve bu yap�lanmay� destekleyen idari, akademik ve mali özerkli�e sahiptir. Yüksekö�retim kurumlar�ndaki en üst düzeydeki yönetim birimi mütevelli heyeti benzeri bir yap� olan kuruldur. Kurul üyelerinin büyük bir k�sm� üniversite d���ndan seçilmektedir. Kurulun di�er üyeleri ise akademisyenlerin, idari personelin ve ö�rencilerin temsilcileridir (OECD, 2005:35). Kurul Ba�kan�, Kurulun üniversite d���ndan gelen üyeleri aras�ndan seçilmektedir. Kurulun görevleri, yüksekö�retim kurumunun uzun vadeli stratejilerini belirlemek ve bu stratejileri uygulayacak Rektör’ü seçip

kazand�rmaya yönelik k�sa süreli programlar� bünyelerinde bar�nd�rmaktad�r. Akademiler AP (Academic Profession) olarak adland�r�lan diploma derecesi d���nda, Üniversite Kolejleri ile ortakla�a açt�klar� orta uzunluktaki programlarda lisans diplomas� da verebilmektedirler.

Tablo 2.14. Türlerine Göre Yüksekö�retim Kurumu Say�lar� (2011)

Yüksekö�retim Kurumu Türü Say�s�

Meslek Akademileri 9

Üniversite Kolejleri 10

Üniversiteler 8

Sanat ve Tasar�m Üniversiteleri 14

Toplam 41

Kaynak: Study In Denmark

Di�er bir yüksekö�retim kurumu türü olan Üniversite Kolejleri (University Colleges), hem�irelik, mühendislik ve ö�retmenlik gibi mesle�e yönelik olarak orta uzunlukta (3-4 y�l) lisans programlar� yürütmektedir.

Üçüncü tipteki yüksekö�retim kurumlar� ise üniversitelerdir. Üniversiteler, ara�t�rma odakl� ve uzun süreli e�itim programlar� sürdürmekte ve ö�rencilerine lisans (3 y�l), yüksek lisans (2 y�l) ve doktora (3 y�l) diplomalar� verebilmektedir.

An�lanlar�n d���nda kalan 14 yüksekö�retim kurumu ise, güzel sanatlar, sahne sanatlar�, tasar�m ve mimarl�k alanlar�nda lisans ve lisansüstü e�itim veren Sanat ve Tasar�m Üniversiteleridir (university level institutions of fine and performing arts, design and architecture).

Danimarka’da özel yüksekö�retim kurumu bulunmay�p, bahsi geçen 41 yüksekö�retim kurumunun tamam� kamuya ba�l�d�r (Eurodice, 2010:90). Ancak, yüksekö�retim kurumlar� özel sektör kurulu�lar� benzeri bir yap�lanmaya ve bu yap�lanmay� destekleyen idari, akademik ve mali özerkli�e sahiptir. Yüksekö�retim kurumlar�ndaki en üst düzeydeki yönetim birimi mütevelli heyeti benzeri bir yap� olan kuruldur. Kurul üyelerinin büyük bir k�sm� üniversite d���ndan seçilmektedir. Kurulun di�er üyeleri ise akademisyenlerin, idari personelin ve ö�rencilerin temsilcileridir (OECD, 2005:35). Kurul Ba�kan�, Kurulun üniversite d���ndan gelen üyeleri aras�ndan seçilmektedir. Kurulun görevleri, yüksekö�retim kurumunun uzun vadeli stratejilerini belirlemek ve bu stratejileri uygulayacak Rektör’ü seçip

icraatlar�n� takip etmektedir. Yönetim tecrübesi olan yetkin ara�t�rmac�lar aras�ndan seçilen Rektör, üniversitenin gayrimenkulleri d���ndaki tüm konularda yetkilidir. Üniversite bünyesinde, Rektör taraf�ndan atanan dekanlardan olu�an ve akademik konulardan sorumlu bir Akademik Konsey de bulunmaktad�r (Danish Ministry of Education, 2010:8; OECD, 2005:35-37)

2.4.2. Yüksekö�retimin finansman�

GSYH’nin yüzde 1,6’s� ile yüksekö�retim kurumlar�na en yüksek kamu kayna��n� ay�ran OECD ülkesi Danimarka’d�r (OECD, 2010:220). Yüksekö�retim kurumlar�n�n gelirleri iki kaynaktan gelmektedir. Bunlardan birincisi toplam gelirlerin yüzde 80’ini olu�turan kamudur. Kalan yüzde 20’lik k�s�m ise, yüksekö�retim kurumlar�n�n giri�imci faaliyetleri sonucunda elde ettikleri gelirlerdir. Kamu taraf�ndan tahsis edilen bütçenin yüzde 90’n�n�n üzerinde bir k�sm� “taksimetre” ad� verilen ç�kt�ya ba�l� formüllerle tahsis edilmektedir (Danish Ministry Of Education, 2011:1). Odershede (2009:7)’ye göre, Danimarka ç�kt�lara ba�l� finansman yönteminin en iyi uyguland��� Avrupa ülkesidir. Kamu taraf�ndan tahsis edilen bütçenin kalan yüzde 10’luk k�sm� ise belirli hedefler veya ihtiyaçlarla ili�kilendirilen odakl� ödeneklerdir.

Yüksekö�retim politikalar�n�n belirlenmesi ve kurumlar�n bu politikalar çerçevesinde finansman�ndan E�itim Bakanl��� sorumludur. E�itim Bakanl��� yüksekö�retim kurumlar�n�n e�itim bütçesini blok olarak tahsis etmektedir. Yüksekö�retim kurumlar� bütçelerini kendi öncelikleri do�rultusunda detayland�rma yetkisine sahiptir.

2.4.2.1. Taksimetre yöntemi 2.4.2.1.1. Genel taksimetre

Bu tertipte verilen ödenekler, do�rudan e�itim ile ilgili maliyetler ile di�er idari ve i�letme giderlerinin kar��lanmas�na yönelik tahsis edilmektedir. Taksimetre yönteminde ödenekler tam zamanl� ö�renci say�s� ve bu ö�rencilerin e�itim gördükleri program türü ile ili�kilendirilmi�tir. Buradaki tam zamanl� ö�renci tan�m�, bir dönemde rutin olarak almas� gereken say�da (kredi baz�nda) ders al�p bu derslerin

66

(kredilerin) tamam�nda ba�ar�l� olan ö�rencidir. Her bir ö�rencinin tam zamanl� cinsinden de�eri, e�itim gördü�ü alan�n Tablo 2.15’te verilen birim ödenek miktar� ile çarp�lmakta ve yüksekö�retim kurumunun bir ö�renci için alaca�� ödenek miktar� bulunmaktad�r. Örnek olarak, mühendislik e�itimi alan bir ö�renci, bir dönemde almas� gereken 10 kredilik ders yükünün tamam�n� al�yor ve 5 kredilik k�sm�nda ba�ar�l� oluyorsa, bu ö�renci için yüksekö�retim kurumuna verilen ödenek miktar� 0,5 x 12.883 = 6.441,5 € olmaktad�r. Bu i�lem her bir ö�renci için tekrarland���nda yüksekö�retim kurumunum Genel Taksimetre kapsam�nda alaca�� toplam ödenek miktar� bulunmaktad�r.

Tablo 2.15. Genel Taksimetre Uygulamas�nda Kullan�lan Birim Ödenek Miktarlar� (€)

E�itim Alan� Birim Ödenek Miktar�13

Laboratuvar ihtiyac� olan alanlar, mühendislik, t�p 12.883

Fen bilimleri (teorik alanlar) 8.804

Sosyal Bilimler ve di�erleri 5.422

Kaynak: Odershede (2009:7)

Her bir e�itim alan� için verilecek birim ödenek miktar� parlamento taraf�ndan belirlenmektedir. Parlamento bu miktarlar� belirlerken e�itim görülen alan�n maliyeti d���nda her bir alanda ö�renci yeti�tirmenin ülke için önem derecesini de göz önünde bulundurmaktad�r. (Danish Ministry Of Education, 2011:3; Kaiser ve ark., 2001:48). Yöntem uygulamaya ba�land���nda oldukça fazla say�da olan birim ödenek kategorisi 14 _{, daha sonra uygulamay� basitle�timek amac�yla 3’e} dü�ürülmü�tür (Danish Ministry of Education, 2010:17).

Öte yandan, 2009 y�l�nda “Mezuniyet Primi (Completion Bonus)” olarak adland�r�lan bir uygulama taksimetre yöntemine dahil edilmi�tir. Bu uygulamada, yüksekö�retim kurumlar�na, lisans e�itimlerini en geç 1 y�l gecikmeli ve yüksek lisans e�itimlerini normal süresinde tamamlayan her bir ö�renci için ilave kaynak verilmektedir. Böylelikle, yüksekö�retim kurumlar�n�n daha iyi ö�retim yöntemleri geli�tirilmeleri te�vik edilmekte ve ö�rencilerin yüksekö�retim kurumlar�nda

13 _{Odershede’nin eserinde birim ödenek miktarlar� Danimarka Kronu (DKK) cinsinden verilmi� olup,}

tablodaki ve metnin geri kalan�ndaki DKK cinsinden birmler Avrupa Merkez Bankas�n�n be� y�ll�k (2006-2010) ortalama de�eri olan 1 DKK= 0,1342 € kullan�larak dönü�türülmü�tür.

(kredilerin) tamam�nda ba�ar�l� olan ö�rencidir. Her bir ö�rencinin tam zamanl� cinsinden de�eri, e�itim gördü�ü alan�n Tablo 2.15’te verilen birim ödenek miktar� ile çarp�lmakta ve yüksekö�retim kurumunun bir ö�renci için alaca�� ödenek miktar� bulunmaktad�r. Örnek olarak, mühendislik e�itimi alan bir ö�renci, bir dönemde almas� gereken 10 kredilik ders yükünün tamam�n� al�yor ve 5 kredilik k�sm�nda ba�ar�l� oluyorsa, bu ö�renci için yüksekö�retim kurumuna verilen ödenek miktar� 0,5 x 12.883 = 6.441,5 € olmaktad�r. Bu i�lem her bir ö�renci için tekrarland���nda yüksekö�retim kurumunum Genel Taksimetre kapsam�nda alaca�� toplam ödenek miktar� bulunmaktad�r.

Tablo 2.15. Genel Taksimetre Uygulamas�nda Kullan�lan Birim Ödenek Miktarlar� (€)

E�itim Alan� Birim Ödenek Miktar�13

Laboratuvar ihtiyac� olan alanlar, mühendislik, t�p 12.883

Fen bilimleri (teorik alanlar) 8.804

Sosyal Bilimler ve di�erleri 5.422

Kaynak: Odershede (2009:7)

Her bir e�itim alan� için verilecek birim ödenek miktar� parlamento taraf�ndan belirlenmektedir. Parlamento bu miktarlar� belirlerken e�itim görülen alan�n maliyeti d���nda her bir alanda ö�renci yeti�tirmenin ülke için önem derecesini de göz önünde bulundurmaktad�r. (Danish Ministry Of Education, 2011:3; Kaiser ve ark., 2001:48). Yöntem uygulamaya ba�land���nda oldukça fazla say�da olan birim ödenek kategorisi 14 _{, daha sonra uygulamay� basitle�timek amac�yla 3’e} dü�ürülmü�tür (Danish Ministry of Education, 2010:17).

Öte yandan, 2009 y�l�nda “Mezuniyet Primi (Completion Bonus)” olarak adland�r�lan bir uygulama taksimetre yöntemine dahil edilmi�tir. Bu uygulamada, yüksekö�retim kurumlar�na, lisans e�itimlerini en geç 1 y�l gecikmeli ve yüksek lisans e�itimlerini normal süresinde tamamlayan her bir ö�renci için ilave kaynak verilmektedir. Böylelikle, yüksekö�retim kurumlar�n�n daha iyi ö�retim yöntemleri geli�tirilmeleri te�vik edilmekte ve ö�rencilerin yüksekö�retim kurumlar�nda

13 _{Odershede’nin eserinde birim ödenek miktarlar� Danimarka Kronu (DKK) cinsinden verilmi� olup,}

tablodaki ve metnin geri kalan�ndaki DKK cinsinden birmler Avrupa Merkez Bankas�n�n be� y�ll�k (2006-2010) ortalama de�eri olan 1 DKK= 0,1342 € kullan�larak dönü�türülmü�tür.

14 _{2000 y�l�ndaki birim ödenek kategori say�s� 17’dir (Kaiser ve ark., 2001:49).}

geçirdikleri süre azalt�lmaya çal���lmaktad�r. �u an için genel taksimetre kapsam�nda verilen ödene�in küçük bir miktar�n� olu�turan Mezuniyet Bonus miktar�n�n gelecek y�llarda üniversite e�itim bütçesinin yakla��k yüzde 10’unu olu�turacak düzeylere yükseltilmesi planlanmaktad�r (Danish Ministry of Education, 2010:18).

Genel Taksimetre yöntemi uygulanmaya ba�land���nda, ödeneklerin s�nav ba�ar�s�yla ili�kilendirilmesinin akademik standartlarda ve e�itim kalitesinde dü�ü�e yol açabilece�i �eklinde ele�tiriler dile getirilmi�tir. Ancak, etkin çal��an kalite güvence sistemi ve akademik personelin yüksek i� ahlak� bu ele�tirileri bo�a ç�karm��t�r. Genel Taksimetre yönteminin 1995 ve 1998 y�llar�nda yap�lan kapsaml� de�erlendirmelerinde, bu yöntemin e�itim kalitesinde dü�ü�e yol açmad��� gibi ö�renci odakl� bir ortam sa�layarak ö�renci memnuniyetini art�rd��� ve erken terkleri azaltt��� ortaya konmu�tur (Kaiser ve ark.,2001:50).

2.4.2.1.2. Kira taksimetresi

Danimarka Teknik Üniversitesi d���ndaki yüksekö�retim kurumlar�n�n kendilerine ait binalar� bulunmamaktad�r. Bunun yerine kurumlar binalar� özel sektörden veya ülkenin Emlak �daresinden (Statatens Forsknings og Uddannelsesbygninger) kiralamaktad�rlar. Böylelikle yüksekö�retim kurumlar�n�n zaman ve enerjilerinin bina yap�m�na yönelik süreçler yerine e�itim ve ara�t�rma hizmetlerine yönlendirilmesi sa�lanmaktad�r (Danish Ministry of Education, 2010:65). Kira Taksimetresi kapsam�nda verilen ödeneklerle, yüksekö�retim kurumlar�n�n bina kiralama ve bak�m�ndan do�an maliyetleri kar��lanmaya çal���lmaktad�r.

Bina taksimetresi kapsam�nda verilecek ödenek, tam zamanl� ö�renci say�s�n�n parlamento taraf�ndan belirlenmi� ö�renci ba��na kira miktar� ile çarp�lmas�yla elde edilmektedir. Ö�renci ba��na kira miktar� laboratuvar ihtiyac� olan ve olmayan e�itim alanlar� için farkl�la�t�r�lm��t�r (Danish Ministry of Education, 2010:66).

Kütüphane, müze gibi özellikli yap�lar�n kiralanmas�na yönelik ödenekler ö�renci say�s�na ba�l� olarak de�il, pazarl�k yoluyla belirlenmektedir.

68 2.4.2.2. Odakl� fonlar

Yüksekö�retim kurumlar�n�n bütçesinin küçük bir k�sm� taksimetre yönteminde oldu�u gibi ç�kt�larla de�il baz� politik önceliklerle ili�kilendirilmi�tir. Bu öncelikler e�itim kalitesinin yükseltilmesi, sistemdeki uluslararas� ö�renci say�s�n�n yükseltilmesi ve kurumsal etkinli�in art�r�lmas�d�r (Danish Ministry Of Education, 2011:4-5).

2.4.2.3. Harç, burs ve ö�renim kredisi uygulamalar�

Danimarka yüksekö�retim sistemi tüm Danimarka ve AB ülkeleri vatanda�lar� için ücretsizdir (Danish Ministry of Education, 2010:19). Harç uygulamas�n�n olmamas�na ra�men, ülkede oldukça etkin i�leyen bir burs ve kredi sistemi bulunmaktad�r. 18 ya��na ula�m�� yüksekö�retim düzeyinde e�itim gören her Danimarka vatanda��, ekonomik durumundan ba��ms�z olarak burs alabilmektedir. Ö�renciler 70 ay� a�mamak kayd�yla15, _{kay�tl� olunan e�itim program�n�n süresi art�} bir y�l boyunca verilen burslardan faydalanabilmektedir (Eurodice, 2010:77). Burslar e�itimlerine ba�lad�klar� an ö�rencilere ayl�k kuponlar halinde pe�in olarak verilmektedir. Ö�renci kuponlar� ihtiyac�na göre istedi�i zamanlama ile kullanabilmektedir (Kaiser ve ark., 2001:52).

Tablo 2.16. Burs ve Kredi Miktarlar� ile Faydalanan Ö�renci Say�lar� (2008)

Faydalanan

Ö�renci Say�s� _{Ö�renci Ba��na} Y�ll�k Verilen Miktar (€) _Toplam

Burs 182.600 6.039 1.103.258

Kredi 71.300 3.221 231.495

Kaynak: Danish Ministry of Education (2010:38)

Burs miktar� ö�rencilerin aileleri ile ya�ay�p ya�amad���na göre de�i�mektedir. 2009 y�l�nda ailesiyle ya�ayan ö�rencilere ayl�k 345 € verilirken, ailesinden ayr� ya�ayan ö�rencilere ise 695 € burs verilmi�tir (Danish Ministry of Education, 2010:20).

Öte yandan, isteyen ö�renciler ald�klar� bursa ilave olarak ö�renim kredisinden de faydalanabilmektedir. Kredi faizleri parlamento taraf�ndan

2.4.2.2. Odakl� fonlar

Yüksekö�retim kurumlar�n�n bütçesinin küçük bir k�sm� taksimetre yönteminde oldu�u gibi ç�kt�larla de�il baz� politik önceliklerle ili�kilendirilmi�tir. Bu öncelikler e�itim kalitesinin yükseltilmesi, sistemdeki uluslararas� ö�renci say�s�n�n yükseltilmesi ve kurumsal etkinli�in art�r�lmas�d�r (Danish Ministry Of Education, 2011:4-5).

2.4.2.3. Harç, burs ve ö�renim kredisi uygulamalar�

Danimarka yüksekö�retim sistemi tüm Danimarka ve AB ülkeleri vatanda�lar� için ücretsizdir (Danish Ministry of Education, 2010:19). Harç uygulamas�n�n olmamas�na ra�men, ülkede oldukça etkin i�leyen bir burs ve kredi sistemi bulunmaktad�r. 18 ya��na ula�m�� yüksekö�retim düzeyinde e�itim gören her Danimarka vatanda��, ekonomik durumundan ba��ms�z olarak burs alabilmektedir. Ö�renciler 70 ay� a�mamak kayd�yla15, _{kay�tl� olunan e�itim program�n�n süresi art�} bir y�l boyunca verilen burslardan faydalanabilmektedir (Eurodice, 2010:77). Burslar e�itimlerine ba�lad�klar� an ö�rencilere ayl�k kuponlar halinde pe�in olarak verilmektedir. Ö�renci kuponlar� ihtiyac�na göre istedi�i zamanlama ile kullanabilmektedir (Kaiser ve ark., 2001:52).

Tablo 2.16. Burs ve Kredi Miktarlar� ile Faydalanan Ö�renci Say�lar� (2008)

Faydalanan

Ö�renci Say�s� _{Ö�renci Ba��na} Y�ll�k Verilen Miktar (€) _Toplam

Burs 182.600 6.039 1.103.258

Kredi 71.300 3.221 231.495

Kaynak: Danish Ministry of Education (2010:38)

Burs miktar� ö�rencilerin aileleri ile ya�ay�p ya�amad���na göre de�i�mektedir. 2009 y�l�nda ailesiyle ya�ayan ö�rencilere ayl�k 345 € verilirken, ailesinden ayr� ya�ayan ö�rencilere ise 695 € burs verilmi�tir (Danish Ministry of Education, 2010:20).

Öte yandan, isteyen ö�renciler ald�klar� bursa ilave olarak ö�renim kredisinden de faydalanabilmektedir. Kredi faizleri parlamento taraf�ndan

15 _{T�p, veterinerlik gibi uzun süreli e�itim programlar� için bu s�n�r a��labilmektedir.}

belirlenmektedir. Geri ödemeler ise, ö�rencinin mezun olmas�ndan bir y�l sonra ba�lamakta ve en çok 15 y�l içinde tamamlanmaktad�r.

2.5. Japonya