Yasa koyucu vergi koyma, değiştirme ve kaldırma hususunda tek yetkili devlet organıdır.
Yasa koyucu vergilendirme alanında takdir yetkisine sahiptir. Bu bağlamda yasa koyucu çeşitli sebepler ile bir kişiyi veya konuyu vergilendirmeyi tercih edebileceği gibi vergilen-dirmemeyi de tercih edebilir. Vergiye tabi olması gereken bir konunun veya vergi yüküm-lüsü olması gereken bir kişinin yasanın açık hükmü gereği vergilendirilmemesine vergi kolaylığı adı verilir. Vergi kolaylıkları istisnalar ve muafiyetler olmak üzere ikiye ayrılır.
Vergi muafiyeti, yükümlü unsuru açısından (kişi bakımından) getirilmiş vergi kolay-lığıdır. Vergi yükümlüsü olan belli kişi ve grupların yasa ile vergi yükümlülüğü dışında bırakılmasıdır.
Vergi istisnası, konu unsuru açısından (vergi konusu bakımından) getirilmiş vergi ko-laylığıdır. Vergiye tabi olan belli konuların yasa ile vergi yükümü dışında bırakılmasıdır.
Damga vergisine dair vergi kolaylıkları esas itibarıyla 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Gerçekten de Yasaya ekli (2) sayılı cetvelde damga vergisin-den istisna edilmiş kâğıtlar ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
Yasa’nın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kâğıtların damga vergisinden müstesna tutulduğu belirtilmiştir. Bu düzenlemeye paralel olarak kanuna ekli (2) sayılı tabloda ise damga vergisine tabi olmayan, bir başka deyişle damga vergisinden istisna edilmiş kâğıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir. Bu bağlamda resmi işlerle ilgili kâğıtlar, öğrenciler ve askerlerle ilgili kâğıtlar, işçiler, çiftçiler ve göç-menlerle ilgili kâğıtlar, ticari ve medeni işlerle ilgili kâğıtlar ile kurumlarla ilgili kâğıtlar damga vergisinden müstesnadır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda ağırlıklı olarak damga vergisinden istisna edilen kâğıtlar başlıklı ekli (2) sayılı tabloya dair gerçekleştiril-mekte, bu bağlamda damga vergisinden istisna edilen kağıtların sayısı artmaktadır. Ayrıca yasanın ek 2. maddesi ile bazı işlem ve kağıtlara dair vergi istisnaları getirilmektedir.
Yine Yasa’da resmî dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilerek bu nitelikteki kuruluşlara yönelik bir vergi muafiyeti getirilmiştir.
488 Sayılı Yasanın yanında ayrıca özel bazı yasalar ile de vergi muafiyeti veya istisnası biçiminde damga vergisi kolaylıklarına yer verilmektedir. Özel yasalarla getirilmiş damga vergisi kolaylıklarına örnek olarak özelleştirme işlemleri, finansal kiralama işlemleri, yap-işlet-devret modeli kapsamındaki işlemler, ihracat işlemleri ve döviz kazandırıcı nitelikte diğer işlem ve faaliyetler ile ilgili kâğıtların damga vergisinden istisna edilmesi ile Türkiye Kızılay Derneği, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ile Da-rüşşafaka Cemiyeti gibi bazı kuruluşlara damga vergisi muafiyeti tanınması gösterilebilir.
Özel kanunlarla damga vergisinde getirilen vergi kolaylıklarına örnekler veriniz.
Vergi kolaylıkları istisnalar ve muafiyetler olmak üzere ikiye ayrılır. Muafiyet, yükümlü unsuru açısından, istisna ise konu unsuru açısından getirilmiş vergi kolaylığıdır.
14
Özet
Damga vergisini tanımlayabilmek
Cebri kamu gelirlerinden biri olan damga vergisi bi-reyler ve topluluklarının kendi aralarında veya dev-letle yaptıkları hukuki işlemler dolayısıyla düzenlenen bir hususu ispat ve belli etme niteliğini taşıyan kâğıt ya da belgeler üzerinden alınan bir vergi olarak ta-nımlanabilir.
Damga vergisinin diğer mali yükümlülüklerden farkla-rını saptayabilmek
Türk Vergi Sistemi içinde yer alan vergilerden biri olan damga vergisi yasada vergi adı altında düzenlen-miş olmasına rağmen, bir hukuki işlemin kâğıda dö-külmesi suretiyle kazandığı ispat ayrıcalığını yüküm-lendirmesi nedeniyle aslında resim niteliğinde bir mali yükümlülüktür. Damga vergisi harcamalardan alınan vergilerin hukuki muamele vergileri alt türüne dâhildir. Zira bu vergide vergiyi doğuran olay tek veya iki taraflı bir hukuki işlem ile ilgili bir kâğıt düzenlen-mesidir.
Damga vergisinin bir mali yükümlülük olarak nitelikle-rini listeleyebilmek
Damga vergisinde yükümlüsünün kişisel durumu dik-kate alınmaksızın vergilendirme yapıldığı için damga vergisi objektif (gayri şahsi) bir vergidir. Hukuki iş-lemlere dair kâğıtların pek çoğu damga vergisine tabi tutulduğu için damga vergisi genel bir vergidir. Dam-ga vergisi merkezi yönetim tarafından toplanan vergi-lerdendir. Damga Vergisi ile ilgili mevzuat, başta 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu olmak üzere Anayasa, yasa ve uluslar arası anlaşmaların oluşturduğu birincil düzenlemeler ile çeşitli düzenleyici idari işlemlerden ibaret ikincil düzenlemelerden oluşur. Damga Vergisi dolaylı (vasıtalı) bir vergidir. Bu yüzden damga vergisi kural olarak ekonomik süreç içinde bir sonraki veya bir önceki aşamaya yansıtılabilir, böylece bu verginin fiilî yükümlüsü ile yasal yükümlüsü farklı kişiler ola-bilir.
Damga vergisinde konu, vergiyi doğuran olay, yüküm-lü, sorumlu, matrah ve oran ile vergi kolaylıkları (mua-fiyeti-istisna) gibi unsurlarını açıklayabilmek
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1. maddesi uyarınca damga vergisinin konusunu Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda yazılı kâğıtlar oluş-turur. Damga vergisinin konusunu oluşturan kâğıtlar, medeni, ticari ya da resmî-idari işlemler ile ilgili bir hu-susu ispat ve belli etmeye yarayan, yazılmış ve imzalan-mış olan veya imza yerine geçecek bir işaret konulmuş bulunan maddi varlığı haiz belgelerdir.Ayrıca vergiye tabi kâğıtlar mahiyetinde bulunan veya onların yerini alan mektup ve şerhler ile bu kâğıtların hükümlerinin yenilenmesine, uzatılmasına, değiştirilmesine devrine veya bozulmasına ilişkin mektup ve şerhler de damga vergisine tabi tutulur. Damga vergisine tabi tutulmak için kâğıdın öncelikle düzenlenmiş olması gerekir.
Düzenlenmek bir hukuki işlemin kâğıda bağlanması, yazılı şekilde yapılması anlamına gelir. Kanuna ekli (1) sayılı tabloda damga vergisine tabi kâğıtlar akit-lerle ilgili kâğıtlar, kararlar ve mazbatalar, ticari işlem-lerde kullanılan kâğıtlar, makbuzlar ve diğer kâğıtlar olmak üzere dört başlık altında toplanmıştır. Yasanın
“istisnalar” başlıklı 9. maddesi uyarınca kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı beş grup kâğıt damga vergisin-den müstesna tutulmuştur. Bunlar resmi işlerle ilgili kâğıtlar, öğrenciler ve askerlerle ilgili kâğıtlar, işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kâğıtlar, ticari ve mede-ni işlerle ilgili kâğıtlar ile kurumlarla ilgili kâğıtlardır.
Bir kâğıdın vergileme açısından tekemmül etmiş ol-ması için imzalanol-ması veya kâğıt üzerine imza yerine geçen bir işaret konulması gerekir. İmza geleneksel tipte imza olabileceği gibi elektronik imza da olabilir.
Verginin konu unsuru ile ilgili olarak üç husus önem arz etmektedir. Bunlar bir hukuki işlem dolayısıyla bir-den fazla kâğıt düzenlenmesi, birbir-den çok işlemin aynı kâğıtta toplanması ve aynı hukuki işlem için ilave kâğıt düzenlenmesi durumlarıdır. Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenmiş olmasıdır.
Hukuki işlem kâğıda bağlanıp yazılı şekilde yapıldı-ğında kâğıt düzenlenmiş olur. Bu şekilde kâğıt ilgili olduğu hukuki işlem ile ilgili bir hususu ispat ve belli etme ve bu husus açısından hüküm ifade etme niteli-ğini kazanır. Böylece vergi borcu doğar. Damga vergi-sinin yükümlüsü kâğıtları imza edenlerdir. İmza sahibi damga vergisi yükümlüsü, kâğıdın ilgili olduğu hukuki işlemin tekemmülü için imzası gereken kişi veya kişi-1
2
3
4
Damga Vergisi ve Harçlar Bilgisi
16
lerdir. Damga Vergisi Kanunu vergi alacağını güvence altına almak için özel sorumluluk hükümlerine yer vermiştir. Bu hükümler uyarınca damga vergisine tabi olan ve tahakkuk zamanaşımı süreleri dolan kâğıtların hükmünden zamanaşımı süresi sona erdikten sonra bu kâğıdın hükmünden yararlanan kişiler, istihkaktan kesinti yapanlar, makbuz karşılığı ödeme mükellefiye-tine tabi olanlar, resmî daireler veya noterler, damga vergisinden muaf kuruluşlar, yabancı memleketlerde veya Türkiye deki yabancı elçilik veya konsolosluklarda düzenlenen ticari ve mütedavil kâğıtların hamilleri ve kâğıtları ibraz edenler damga vergisinde sorumlu tu-tulabilmektedirler. Damga vergisinde değer esaslı (ad valorem) ve miktar esaslı (spesifik) matrah türleri bir arada uygulanmaktadır. Değer esaslı (ad valorem) mat-rahta nispi, miktar esaslı (spesifik) matmat-rahta ise mak-tu vergileme söz konusu olur. Damga vergisinde oran ancak nispi vergilemede söz konusu olur ve sabit oran biçimindedir. Yasaya ekli (1) sayılı tabloda belli kâğıt türleri için bunların içerdikleri paraların belli binde-leri biçiminde farklı vergi oranları mevcuttur. Damga vergisine dair vergi kolaylıkları esas itibarıyla 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir. Gerçekten de Yasaya ekli (2) sayılı cetvelde damga vergisinden is-tisna edilmiş kâğıtlar ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.
Ayrıca yasanın ek 2. maddesinde de bir kısım hukuki işlem ve bunlara dair düzenlenen kağıtlar vergiden istisna edilmiştir. Yine Yasada resmî dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilerek bu nitelikteki kuru-luşlara yönelik bir vergi muafiyeti getirilmiştir. Ancak 488 Sayılı Yasa’nın yanında ayrıca özel bazı yasalar ile de vergi muafiyeti veya istisnası biçiminde damga ver-gisi kolaylıklarına yer verilmektedir.