Dahilde İşleme Rejimi, makro açıdan dış ticaret ve ekonomik bağlamda önemli bir teşvik olmasının yanında, mikro anlamda da bu teşviki kullanan firmalara önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Fakat bu teşvikin suistimallere açık bir teşvik olması; sıkı bir şekilde denetimlerinin yapılması ve tedbirlere uyulmaması halinde müeyyide uygulanması zorunluluğunu doğurmuştur. Bu sebeple rejim ile alakalı hükümlere uyulması için mevzuat düzenlemeleri ile rejimin usulüne uygun sonuçlanması adına bazı tedbirler alınmıştır.
DİR kapsamında taahhüt edilen ihraç eşyasının üretiminde kullanılmak üzere TGB’ye ithali yapılan girdinin; izin verilen sürenin bitiminden itibaren 1 (bir) ay içerisinde rejimin gerektirdiği işlemlerin bitirilmesi, yeniden ihracı veya gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması durumunda Gümrük Kanunu’nun 241’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına göre aynı maddenin 1’inci fıkrasında belirtilen usulsüzlük cezasının 2 (iki) katı, söz konusu eşyanın izin verilen sürenin bitiminden itibaren 2 (iki) ayı aşmayan süre içerisinde rejimin gerektirdiği işlemlerinin bitirilmesi, yeniden ihracı veya gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulması hallerinde ise yine Gümrük Kanunu’nun 241’inci maddesinin 4’üncü fıkrasına göre aynı maddenin 1’inci fıkrasında belirtilen usulsüzlük cezasının 4 (dört) katı usulsüzlük cezası uygulanmaktadır. Gümrük Kanunu’nun 241’inci maddesinin 1’inci fıkrasında belirtilen miktar her yıl bir önceki yıla göre Vergi Usul Kanunu doğrultusunda yeniden değerleme oranında
arttırılmaktadır. Halihazırda 2018 yılında bu miktar 105 (yüz beş) TL olarak uygulanmaktadır.139
Yukarıda bahsedilen mevzuat düzenlemesinin; bir ceza uygulaması olarak değil, ilgili firmalar için rejimi usulüne uygun olarak sonlandırmaları açısından son uyarı olarak değerlendirilmelidir. Buradaki amacın; firmayı elinde olmayan engellenemez olumsuzluklar sebebiyle keskin şekilde cezalandırmaktan kurtarmak ve firmalara ek bir süre hakkı daha tanımak olduğu düşünülmektedir. Fakat bu düzenlemeninde suistimal edilmemesi için 2 (iki) aya kadar rejimin sonlandırılması için gerekli işlemlerin yapılması şartı aranmıştır. 2 (iki) ayı geçen durumlarda artık usulsüzlük cezası uygulanmayıp daha ağır cezaların uygulanması öngörülmüştür.
Diğer taraftan rejim ihlallerinin yanı sıra rejim kapsamında yapılan ithalat aşamasında yükümlüsü tarafından beyan edilen; teminata alınmak veya geri ödenmek üzere tahsil edilen vergiler ile muayene ve denetleme veya teslimden sonra kontrol sonucunda gümrük tarifesini oluşturan ya da vergilendirmeye esas olan ağırlık, sayı, baş gibi ölçülerinde aykırılık görüldüğü ve beyana göre hesaplanan ithalat vergileri ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken ithalat vergileri arasındaki farkın %5’i aştığı durumlarda bu alınmayan vergilerin teminata bağlanmasının veya geri ödenmek üzere tahsil edilmesinin yanı sıra bu vergilerin 1,5 (bir buçuk) katı oranında ceza uygulanır. Yine kıymeti üzerinden vergilendirmeye tabi eşyanın beyan edilen kıymeti ile olması gereken kıymeti arasındaki farktan dolayı hesaplanmamış verginin teminata bağlanması ya da geri ödenmek üzere tahsil edilmesinin yanında bu fark verginin 1,5 (bir buçuk) katı oranında ceza uygulanmaktadır. Satış birimi esas alınmak suretiyle miktar itibariyle %5’i geçmeyen bir fark ile maddi hesap hatasından kaynaklanan eksik kıymet beyanlarında, bu eksikliklere ait ithalat vergilerinin teminata bağlanması ya da geri ödenmek üzere tahsil edilmesinin yanında bu fark vergilerin 4/1( dörtte biri) oranında ceza uygulanır. Açıklanan bu
139Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 241’inci maddesi referans alınmıştır.
ihlallerin yetkililerce tespitinden önce ilgili firma veya temsilcisince ilgili mercilere bildirilmesi durumunda yukarıda sayılan cezalar %15 nispetinde uygulanır.140
Bu düzenlemeyle amaçlanan, rejim hükümlerine uyulmaması durumunda tahsil edilecek olan vergilerin tam ve eksiksiz tahsil edilmesi ile devletin gelir eksikliğinin önlenmesi amaçlandığı söylenebilir. Ayrıca hatadan kaynaklı eksikliklerin firma tarafından bildirildiği durumlarda cezada indirim uygulanması da hem iyi niyetli firmanı mağdur edilmemesine hem de gelir eksikliğinin bertaraf edilmesine yöneliktir. DİR kapsamı ithalatta devletin vergisel anlamda bir geliri olmadığı açık olsa da rejime uyulmadığı durumlarda eşya için beyan edilen kıymetin ve alınması gereken vergi matrahlarının önemi ortaya çıkmaktadır.
Belge/izin kapsamında ithal edilmiş eşyanın verilen süreler (ek süreler dahil) içerisinde işlenerek ihracının yapılmaması; serbest bölgelere yapılan ihracatın 3 (üç) ay içerisinde başka bir ülkeye ihracının yapılmaması veya serbest bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetler için teslim edilmemesi, başka bir belge kapsamında ya da Yatırım Teşvik Belgesi kapsamında Türkiye’ye yeniden ithal edilmemesi, belirtilen araçlara kumanya olarak teslim edilmemesi durumunda ithal eşyasının ithali anında alınmayan vergiler faizleriyle birlikte tahsil edilir. Vergilerin tahsil edilmesinin yanı sıra ilgilisine ithal eşyasının gümrüklenmiş değerinin141 2 (iki) katı oranında idari para cezası verilir. Fakat ithal eşyasının işlenmiş hali veya işleme faaliyetindeki hali ya da ithal edildiği şekliyle izin kapsamında izin verilen yerlerde tespit edilmesi durumunda gümrüklenmiş değerin değil gümrük vergilerinin 2 (iki) katı oranında idari para cezasına hükmolunur.142
Belge/izin kapsamında izin verilen ithalatın aşılması durumunda bu kısma tekabül eden oranda ithalat vergilerinin yanı sıra gümrüklenmiş değerinin 2 (iki) katı oranında, aşılan ithal eşyasının işlenmiş hali veya işleme faaliyetindeki hali ya da ithal edildiği şekliyle izin kapsamında izin verilen yerlerde tespit edilmesi
140Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 234’üncü maddesi referans alınmıştır.
141 Gümrüklenmiş değer: İthal eşyası için CIF bedel ile gümrük vergilerinin toplamını, ihraç eşyası
içinse FOB bedel ile gümrük vergileri toplamını ifade eder.
142 Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 238’incü maddesi ile 20.12.2006 tarihli 26382 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin (İhracat 2006/12) 45’inci maddesi referans alınmıştır.
durumunda gümrüklenmiş değerin değil gümrük vergilerinin 2 (iki) katı oranında idari para cezasına hükmolunur. Bu durumda aşılan ithalata ilişkin ihracat yapılmış olsa dahi vergiler alınarak müeyyide uygulanması gerekmektedir. Ayrıca DİİB kapsamında ithal edilen ürünlerin tamamı ihraç edilen eşyanın üretiminde kullanılmış olsa bile belgede izin verilen döviz kullanım oranının aşılması durumunda aşan kısma tekabül eden ithal anında alınmayan vergi, faizleri ile birlikte tahsil edilir. Ayrıca yukarıda belirtildiği şekilde de idari para cezası uygulanır.143
Belge/izin kapsamında ithal edilmiş olan işletme malzemesinin CIF ithal tutarı, gerçekleşen FOB ihraç tutarının %2 (doğal taşlar ile kıymetli maden ve taş ihraç taahhüdü içeren belgelerde %10)’sini aşması halinde aşan kısma tekabül eden ithalatta alınmayan vergi, faiziyle birlikte tahsil edilerek yukarıda belirtilen cezai işlem uygulanır. Ayrıca belge/izin kapsamında ithal edilen değişmemiş eşyanın CIF ithal tutarı, gerçekleşen FOB ihraç tutarının %1’ini aşması durumunda aşan kısma tekabül eden ithalatta alınmayan vergi, faiziyle birlikte tahsil edilir. Aynı zamanda yukarıda bahsedilen cezai işlem uygulanır.
Yukarıda açıklanan cezai işlemin uygulanmasında ithal eşyasının ilk şekliyle ya da işleme faaliyeti halinde veya işlenmiş ürün olarak izin verilen yerlerde bulunup bulunmaması yönünde uygulanacak cezanın miktarı ve niteliği değişmektedir. Yalnız izin verilen yerlerde bulunan eşyanın para cezasını ödeme süresi içerisinde yani 30 (otuz) gün içerisinde gümrükçe onaylanmış bir işlem ve kullanıma tabi tutulması gerekmektedir. Eğer bu süre içerisinde bir işlem ve kullanıma tabi tutulmaması durumunda bu eşya için ayrıca gümrük vergileri oranında para cezası uygulanmaktadır.144
Bu başlık altında buraya kadar açıklanmaya çalışılan para cezalarının hepsi idari para cezalarıdır. Bu rejimle alakalı idari para cezalarının yanında adli cezalarda öngörülmüştür. Belirli bir amaca yönelik işlenmek üzere ülkeye DİR çerçevesinde getirilen eşyayı, işleyip hile ile yurt dışına çıkarmış gibi işlem yapan kişi/kişiler, bir
143 Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 238’incü maddesi ile 20.12.2006 tarihli 26382 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Dahilde İşleme Rejimi Tebliği’nin (İhracat 2006/12) 45’inci maddesi referans alınmıştır.
144Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 04.11.1999 tarihli, 23866 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 238’inci maddesi referans alınmıştır.
yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılmaktadır.145
Yukarıda açıklanmaya çalışılan cezaların karakterleri incelendiğinde; öncelikle kanun koyucunun niyete göre cezanın şiddetini ayarladığı söylenebilir. Bir eşyayı süresi içerisinde ihraç edememek ile ithal edip yurt içi piyasaya sürene ağırlık olarak farklı cezalar öngörülmüştür. Fakat yapılan işlemlerin içerisine sahtekarlık dahil edildiği zaman cezanın niteliği de değişmekte ve idari para cezası adli para cezasına dönüştürülerek, hürriyeti engelleyici cezalar devreye sokulmaktadır. Kanun koyucunun bu şekilde bir uygulamada bulunmasının nedeninin rejim kapsamında tanınan hakların suiistimalini engellemeye ve rejimin amacına ulaşmasına yönelik olduğu söylenebilir.
V.
DAHİLDE İŞLEME REJİMİ’NDE KURUMLARIN GÖREV
VE SORUMLULUKLARI
Türkiye'de Dahilde İşleme Rejimi’nin uygulanmasında çeşitli kurumlara görev ve sorumluluklar yüklenmiştir. Rejime yönelik izinlerin verilmesi ve tedbirlerin uygulanması bakımından Ekonomi Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı’na bağlı bölge müdürlüklerinin hem uygulamanın hangi kriterler çerçevesinde uygulanacağı hem de nasıl uygulanacağına yönelik görev tanımları belirlenmiştir. Bu görev ve sorumluluklar ayrı ayrı aşağıda başlıklar altında açıklanmaya çalışılmıştır.
145 Söz konusu düzenlemelerin aktarımında yürürlükte bulunan 31.03.2007 tarihli 26479 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 3’üncü maddesi referans alınmıştır.