Çerkezlerde her ailenin ya da sülalenin kendine ait bir adı vardır. Bu aile adı onu diğer sülalelerden ayırır. Günümüzdeki soyadın karşılığı demek yanlış olmaz. Çerkezce adları olup, hangi sülalaler nerelerde yaşar kendileri tarafından çoğunlukla bilinmektedir.
Günümüzde son yıllarda ortaya çıkmış önemli bir kavram var. Kadınlar evlendikleri zaman önce kızlık soyadlarını kullanıp ardından eşinin soyadını kullanmaktadırlar. Oysa Çerkezlerde bayan evlendiği zaman bile filancaların kızı olarak, yani soyadı ile anılmaya devam etmektedir. Mesela Vunereu sülalesinden bir kız evlendiği zaman Vunereulerin kızı diye anılmaktadır. Bu da Çerkezlerde kadına verilen değerin, saygının ve toplumdaki yerinin en önemli göstergelerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Köyde Yaşayan Çerkez sülaleleri Дзыбэхэр (Shaplımkoher-Özgün-Özcan- Yılmaz,Özdemir),Унэрэухэр(Hamtalikoher-Yılmaz,Ayhan,Belin,Tunca,Yalçın), Бгъуашэхэр (Benk,Patrak), Гъыщхэр (Yelkenci), Бэчымкъохэр (Bal), Гуш1энхэр (Habramkoher-Özyılmaz,Çetin) yaşıyor. Selattinler Бэчымкъохэр (Bal), İkramler (Бгъуашэхэр) Aptiler (Унэрэухэр), Mэрэтыкъохэр (Pıtıkoher-Bağ,Can) Maмхэгъхэр (Hacemıkoher-Ayyıldız) ve Дзыбэхэр (Şaplımkoler), Л1ышхэр, (Т1эхъужъхэр Lışler, Takujher-Ercan-Soylu), Бидэныкъохэр (Bidenıkoler-Yaşar), Акусба (Akusbalar-Çetinalp) yaşamışlardır.
Yapılan görüşmelerde tamamına yakını aynı cevapları verirkern bir konuşmacı ise köyde sülale adları unutulmuş bir ailenin sülale isminin Zekeriyalar (Lış)’dır diye cevap vererek adeta tarihi bir ailenin adının kaybolmasına engel olmuşlardır.
Yapılan görüşmelerde daha çok yaşlılar ve ota yaş grubunun sülale adlarını biliyor ve telaffuzu ettikleri anlaşılmıştır.
Çerkezce sülale adlarını sadece yaşlıların biliyor olması önemli fakat yetersiz olarak değerlendirilebilir. Çocukların ve gençlerin ise sülale adlarını çok da bilmedikleri gözlemlenmiştir.
Buradan, sülale adlarının bile gelecek nesillere aktarılmadığı anlaşılmaktadır.
Dağyeri Köyündeki Çerkezce Yer Adlarını bilenlerin durumu:
Sürgünden sonra dünyanın dört bir yanına dağılan Çerkezler yerleştikleri bögelere ya anayurtlarından geldikleri köyün ismini verdiler ya da köyün kurucusu olan ailenin adını vermişlerdir. Ancak zaman zaman bunların dışınada çıkıldığı olunmuş, sonradan verdikleri bir isim ile de karşılaşılabilmektedir.
Bunların dışında bir de tarla, arazi ya da ormanlarada Çerkezce isimler vermişlerdir. Bu isimlerin birçoğu günümüze kadar ulaşmıştır.
Görüşme yapılan kişilerin yer adlarına ilişkin toplamda verdikleri bilgiler şu şekilde olmuştur;
Tihate (bizim bahçe), Hase Paç ,Takujıye, Hekuj, Hacımetiye, Hamıştam, Tıkali, Petake, Yenebı, Vogahe, Ogapş, Tame, Hıreköy, Ipşerıköy, Thı, Vokuna, Kabartay, Şogriyekulace, Şhomşay, Koşıga, Mekuhej, Tihase, Hetej, Çevuce, Çeprap, Kurbı, Zehelçape, Haseçah, Pkale, Hatemıko, Hatekurai, Temsiyer, Vunahe, Oşhamadiye,zançeriyer-çetoıuşher-çevujçape,şıtır,Jankotıye, Lıjvucekolace.
Görüşme yapılan kişilerin anlattıklarına göre günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş Çerkezce yer adlarını tamamına yakını hatırlamaktadır. Hatta köyde yaşayan ve Çerkezce bilmeyen gençler bile yer adlarının çoğunu hatırlamışlardır.
Yer adlarının biliniyor olması çok kıymetlidir. Otantik Çerkez dilindeki yer adları bu çalışma ile kayıt altına alınmış bulunmaktadır.
Köyde Geleneksel Çerkez Aile-Sülale Damgalarını Kullananlar:
Çerkezcede Tamıga olarak bilinir. Kelimenin dilimizdeki karşılığı yakarak işaretlemek manasındadır. Aile yâda sülale damgaları pek çok halk gibi yüzyıllardır devam eden bir gelenektir. Günümüzde ülkeleri temsil eden bu armalar da o geleneğin bir uzantısıdır. Kafkas halkları, Adıgeler, Abazalar, Apsuwalar, Balkarlar, Çeçenler, İnguşlar Karaçaylar ve diğerlerinde de çok eski zamanlara kadar uzanır. Araştırmacıların ifadelerine göre ilk zamanlarda hayvanlar ayırt etmek için kullanılan damgalar zamanla yaygınlaşarak aileleri ve sülaleleri temsil eder hale gelmiştir. Araştırmacıların bulgularına göre günümüze ulaşan 1300 civarı damga bulunmaktadır. Damgalar tarihsel süreç içerisinde Kafkas halklarının arasında kan bağını ve kardeşliğin en güzel örneğidir. Bunun dışında Çerkezler sülale damgalarını zamanla dış kapıların üstlerine, kıyafetlerine, çeşitli silah aletlerine, günlük hayatta kullandıkları çeşitli takılara, hatta mezar taşlarına bile kazıttıkları olmuştur (Kopsirgen, 2020).
Dağyeri köyünde günümüze ulaşan aile damgası kalmamıştır. Ancak köyde yaşayan sülalelere ait başka bölgelerdekilerin kullandıkları aile damgaları burada paylaşılacaktır.
Dzıbeler, Shaplımkoher (Дзыбэхэр, Шъхьаплымкъохэр)
Beçımkoler (Бэчымкъохэр)
Vunereuler, Hamtalikoher (Унэрэу – Унэрыу – Унэруэ –Унэрэкъохэр, Хьамталйкъохэр)
Mamhıgler, Hacemıkoher (Мамхэгъ, Хьаджымыкъохэр)
Bugaşler, Haemızkoher (Бгъуашэхэр, Хьа1эмызкъохэр)
Bidenıkoler (Бидэныкъохэр)
Guş’enler, Habramıkoher (Гуш1он, Хьабрамэкъохэр)
Görüşme yapılan kişilerin ifadelerine göre;
Kişilerin bazıları Damgaların atlara ve mandalara vurulduğunu ama kendi damgalarını hatırlamadıklarını ifade etmiştir.
Başka bir görüşmeci ise Atlarda kömüşlerde (Manda) olduğunu hatta “ evlerde de vardı sanırım, girebi şeklindeydi.”şeklinde ifade etmiştir.
Yine görüşme yapılanlardan bir diğeri Atlarda damga olduğunu fakat evlerin kapılarında olmadığını ifade etmiştir.
Çerkezlerde aileler damga (tamıge) larından tanınırlardı. Bu tamıgelar evlerin dış kapılarının üstlerinde mutlaka olur, bir de atların arka bacağının ust yan taraflarına ve hayvanlara vurulurmuş ki, o hayvanların kimlere yâda hangi ailelere ait olduğu manasındaymış. Birde damgaların atların eğerlerinin tutacak yerlerine ve kamalara işlendiği bilinmektedir.
Anadoludaki değişik bölgelerdek hatta çoğu bölgede yaşayan Çerkezler kendi aile ya da sülale armalarını Tamıgelarını bilirken Sinop ve yöresinde bu gelenek kalmamıştır. Dolayısıyla Dağyeri Köyü’nde hatırlayan pek çıkmamıştır.
Burada ilginç olan bir şey ise, damgaların Dağyeri Köyü’nde hatırlanmıyor olmasından ziyade Sinop ilinin diğer köylerinde de hatırlanmıyor olmasıdır.
Eskiden Günümüze Kalan Çerkez Silahları
Eskiden beri savaşçı bir topoluluk olan Çerkezlerde savaş aletleri başta kama olmak üzere kılıç v.b. kullanılmıştır. Hatta bazı yörelerde hala 150 yıldan beri korunan kılıç ve kamalar mevcut olup, Dağyeri Köyü’nde bunlara rastlanmamıştır.
Görüşme yapılan kişilerin;
Dağyeri köyünde Kafkasyadan gelen kılıç, kama ya da diğer savaş aletlerini hatırlamadıklarını ya da hiç göremediklerini ifade etmişlerdir.
Köyde atalarına ait geleneksel savaş aletlerinin kalmamış olması kültürü temsil eden diğer materyaller kadar önemli olarak değerlendirilmiştir.