Geleneksel Çerkez yemekleri daha çok tahıllar, et ve sütten oluşur. Özellikle et çok, yine hamur işi yiyecekler bolca yapılıp tüketilir. En bilinenleri; Pasta, şips, şelame, halujo olarak sayabiliriz. Çerkezlerde yemeğe başlamadan önce kohu
(konuşma duası) yapılır. Bu çoğu kültürde olmayan otantik bir gelenektir (wikiwand, 2020).
Görüşme yapılan kişilerin geleneksel Çerkez yemekleri ile ilgili anlatımları ve tarifleri şu şekilde olmuştur;
Pasta, şipsı, ceşığın, haluj, psıjehaluj, dagarıje, katsıce, kabıpsı, mamırsa Başlıcaları ve tarifleri ise;
Pasta - П1астэ
Tencereye bir miktar su konarak kaynatılır. Daha sonra içine tuz ve mısır unu konularak ve koyu kıvama gelene kadar karıştırılır. Karıştırmayı bırakarak 2-3 dakika daha kaynamaya devam eder, sonra biraz daha karıştırmaya devam edilir ve eğer kıvamı yeteri kadar katı değil ise un ilave edilir, pasta pişene kadar tahta kaşık ile (belağ) karıştırmaya devam edilir. Piştikten sonra servis tabağına konur, ortasına peynir kızartması ya da yumurta veya tereyağ konularak servis yapılır.
Pastanın yanında yenen yemekler;
Kıymalı Soğan - Бжьынрэ лыдэгъэк1ыгъэрэ
Soğan yemeklik doğranır, kıyma ile yağ ve salça konarak, pul biber serpilerek kavrulur. Yemeğe biraz da su ilave ederek pişirilir. Çok sulu olmayacak şekilde pasta ile beraber servis edilir. Aynı şekilde pırasalı olarak da yapılıyor.
Katsıçe- Къэцык1э
İlkbahar geldiğinde havaların ısınmasıyla filizlenen böğürtlen dikenlerinin filizleri toplanır. Suda haşlanır. Piştikten sonra suyunu süzerek el ile yuvarlak yuvarlak toplar yapılır. Yapılan topları bıçakla doğrayıp, bir tavaya yağ ve salça konur, salça kızarınca tuz ve pul biberde ilave ederek karıştırılır. Ocaktan aldıktan sonra içine nane ve taze soğan doğranıp, sarımsaklı yoğurt ile karıştırılır ve üzerine kızdırılmış tereyağı gezdirilerek servis yapılır.
Kazayağı- Джэджэщхъуэ (Марь урыс.)
Kazayağıda katsıçe şekilinde yapılır ancak bunun içine soğan ve nane konmaz, Sarmısaklı yoğurt ile servis yapılır.
Domatesli Yoğurtlu Yemek- Помидор щхыу зэхэлъ
Pastanın yanında yenen yemekledendir. Domatesleri doğrayıp tuz, kuru soğan ve yoğurt ilave edilir. Salatalıkları da karıstırılarak servis yapılır.
Lahanalı Yemek - Къэбаскъэ зыхэлъ шхыныгъо
Lahana haşlanıp suyu süzülür. Elle sıkarak yuvarlak yapılır. Sonra salça ile tavada kavrulan pırasanın içine daha önce yuvarlak yapılan lahanalar doğranır, karıştırarak kavurulur. Pul biber de katılarak karıştırılır ve servis yapılır.
Aynı şekilde lahanayı haşlayıp yine yağda salçasız kavurup sütlü yapılanı da var bu da pastanın yanında yenen bir yemektir. Bir türlüsü de cevizli olarak yapılır.
Yumurtalı Pırasa- Хьэбжьын к1энк1э хэгъэжъагъэу
Yine pırasayı salça ile kavurup içine pul biber tuz ve 3-4 yumurta kırıp çırpılır, karıştırılıp kavrulur ve servise hazır hale gelir.
Pazı
Pazı yapraklarını doğranıp bol kuru soğan ile kavrulur, yoğurt ve pul biberle servis yapılır.
Taze Soğanlı Peynirli Yemek - Бжьын ц1ынэмрэ къуаемрэ зыхэлъ шхыныгъо
Taze soğanları doğrayıp salçalı yağda kavrulur tuz ve pul biber katılır ve bol çerkes peyniri içine doğranıp ilave edilir. Biraz daha pişirilerek servis yapılır.
Taze Fasulye - Джэнч хьалыжъуапI
Fasulye yemeğini de pastanın yanında yenen yemeklerdendir. Fasulyeyi pişirip içine süt ilave edilir, çok sulu olmamak şartıyla bu yemek de pastanın yanında yardımcı yemek olarak yenilebilmektedir.
Dagarij - Дэгъэрыжъ
Un, yumurta, biraz su ve tuz ile yoğrulur. Yumuşak olana kadar bu yoğurma devam eder. Daha sonra oklava ile çok ince olmayacak şekilde açılır. Açılan hamurlar kâse veya orta büyüklükte kapak yardımıyla yuvarlak yuvarlak kesilir, bir tarafına daha önce hazırlanan maydanozlu peynir karışımı kesilen hamurların içine bir taraflarına doldurulur. Kapatıp yarım ay şeklinde kenarları da çatal yardımıyla bastırılarak iyice kapatılır ve şekil verilir. Sonra kızgın yağda pişirilerek servis yapılır. Çerkezler arasında sıklıkla yenilen/tüketilen yemeklerdendir.
Psıhaluj - Псыхьалыжъу
Soğanlar yemeklik doğranıp, pul biberle karıştırılır. Ceviz içi ve salça yağı ile kavuruyoruz. Ayrıca un su ve tuz ile orta kıvamda bir hamur hazırlanır. Daha sonra hamurdan ceviz büyüklüğünde koparıp parçalar yapılır. Sonra bu parçalar açılıp yuvarlak şekiller meydana getirilir. Daha önce hazırladığımız soğanlı karışımı hamurun yarım taraflarına kaşık yardımıyla üstlerine bırakılır. Kenarlarını kapatıp çatal yardımı ile yapıştırılır. Daha önce kaynattığımız tuzlu suya halujler bırakılır ve haşlanıp pişirilir. Piştikten sonra süzgeç yardımı ile alınıp tereyeağı pul biberle kızartılıp sıcak üzerine dökülerek servise hazır hale getirilir.
Ceşiğın - Джэщыгын
Barbunya fasulyeyi pişirip suyunu bir kaba alınır. Fasulyeler ezilir ya da robottan geçirilir. İçerisine sarımsak, kişniş, fesleğen, pul biberi iyice dövüp karıştırılır. İçine daha önce kaynatıp süzdüğümüz fasulyenin suyu karıştırılır. Ocağa koyup yeniden kaynatılır. Daha sonra onu ocaktan alıp, bir tavaya zeytinyağı koyup bir baş kuru soğan yemeklik doğrayıp salçalı yağda kavrulur. Çeşiğının üzerine dökülür ve servis yapılır.
Şipsi - Щыпсы
Su, mısır unu, su bardağı ceviz, kişniş, fesleğen, sarımsak, tavuğun karaciğeri iyice ezilerek karıştırılır. İsteğe göre pul biber ve çimen de ilave edilir. Sonra daha önce pişirilip soğutulmuş tavuk suyu hazırlanan harca karıştırılarak pişmeye bırakılır. Daha sonra tereyağı ya da ceviz yağını hazırlanmış olan şipsinin üzerine gezdirilerek servis yapılır. Çerkezler arasında bilinen en tanınmış pasta yanında yenen yemeklerin başında gelir. Yöreden yöreye farklı tarzları olsa da çerkes tavuğu yaklaşık bu şekilde yapılır (Yılmaz, 2019).
Şepast - Щэп1аст
Daha önce yapılıp soğutulmuş pastanın üzerine bol süt, şeker veye bal dökülerek yenir. Özellikle çocuklara nineleri tarafından hazırlanır ve yedirilirdi.
Halıpe -Хьэлыпэ
Mısır hamurunu suya konulur, Hamur mayalandıktan sonra ister içine peynir koyup haşlarsınız ister sade haşlarsınız.
Görüşme yapılan kişilerin alınan bilgilere göre Çerkez yemekleri ile ilgili hatırlananlar ve tarifleri hala taze duruyor. Başka yörelerde olmayan Çerkez yemekleri hala bu köyde unutulamamıştır. Bu anlamda zaman zaman çok da sevindirici bilgilere ve tanımlara ulaşılabilmiştir.
Koçıgaze Köyünde Büyüklerden Aktarılan Hikâye Türü Bilgiler
Görüşme yapılan kişiler köyde yaşlıların anlattıkları ya da direk onlardan dinledikleri ile ilgili şunları anlatmışlardır;
Köyde Hızır geziyormuş, Hızır gezerken oraya köylülerin ilk oturdukları yere uğrar, Çerkezler Hızır’ı kovar, Hızır da “Allah sizi suların altında yok etsin” diye beddua eder, Ondan sonra orası ortadan kaybolur, sular altında kalmıştır. Hala o yerleşimlere ait ocak yerlerin (bacalar) yerinde durduğunu ifade etmişlerdir.
Köye önceden yerleşenler çarşı yaparlar, o küçük çarşı belli bir zamana kadar hala duruyormuş ama o yerleşim yerleri artık kaybolmuştur. Görüşmecilerin anlattıklarına göre, Hızır beddua ettikten sonra o yer şimdi göl gibi olmuş ve bedduadan sonra orada yaşayanların tamamı ya hastalıktan ölmüş ya da oradan göç etmek zorunda kalmışlardır. Hızır’a inanmadıkları için, ne olduğunu bilmediklerinden ‘git’ diyerek kovarlar, yanlarına almazlar, o bölgenin kaybolmasını Hızır’ı kovmalarına bağlamaktadırlar.
Yine başka bir ifadede yaşlılardan birisi sürüden yamaç bir yoldan akşam dönerken (Çepraplar) elinde beyaz tesbih çeken yaşlı bir adam görür, bizim yaşlı diğer yaşlı adama yaklaşıp, selam verir, yaşlı adam da selamını almıştır.
‘Bu tesbih sana layık değil, bu tesbih güzel’ der, kötü sözler söyler, Bundan sonra o yaşlı köylü hastalanır, aklı karışır ve uzun süre yatakta hasta yatmış, sonra hocalara giderek iyileştiğini ifade etmiştir.
Eski yaşanmışlıklara dair anılar görüşme yapılan kişilerin hatırlayabildikleri ve anlatabildikleri kadarıyla paylaşılmıştır.