Dağlık Karabağ’da Savaşın Sosyo Ekonomik Sonuçları

Dağlık Karabağ’ın nüfus artışına baktığımız zaman 1959-1989 yılları arasında nüfus artışı %44 olmuştur. Bu artış nüfusun doğal artışı sonucu gerçekleşmiştir. Bölgede sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişmesi kentsel nüfusun daha çok artmasına neden olmuştur. Kentsel nüfus oranına göre Dağlık Karabağ

227 _{E Kamiloğlu, “Azerbaycan Ofisialno Otkazalsya ot Novıx Predlojeniy Minskoy Gruppı OSCE”}

Zerkalo Gazetesi, 21 Ekim 1998

Özerk Vilayeti Azerbaycan SSC ile aynı düzeydeydi.229

Dağlık Karabağ çatışması sonucu, ölüme ve manevi-psikolojik etkiye, ekonomik ve sosyal baskıya uğrayan bu bölgede yaşayan insanlar olmuştur. Savaş sonucu yaşanan ölümlerden dolayı çok sayıda aile reisini kaybetmiş genç aileler, evladını kocasını kaybetmiş anneler, savaşta yaralanarak malul olmuş çok sayıda genç ağır manevi-psikolojik etkiye maruz kalmıştır. Savaşın etkisiyle yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalan insanlardan oluşan bir zorunlu göçmenler kitlesi ortaya çıkmıştır ki, bunlar hiçbir altyapısı olmayan çadır kentlerde zor koşullarda yaşamak durumunda kalmışlardır. Tüm bu etkilere sadece Azerbaycan nüfusu değil, aynı zamanda Dağlık Karabağ’ın Ermeni nüfusu ve Ermenistan nüfusu da maruz kalmıştır.

Bu iki cumhuriyetin yaşadıkları ekonomik zorluklar, demografi sorunu ve yerleşim sürecinin anormalliği Dağlık Karabağ sorununun çözülmemiş olmasıyla yakından ilgilidir.

Ermenistan’ın saldırganlığı sonucu savaşta ölen Azeriler’in sayı 30 binden fazladır. Dağlık Karabağ savaşı malullerinin sayı ise 50 bini geçmiştir. Savaşta esir alınanlar ve kayıplar 5 binden fazladır. Azerbaycan’da, savaşta evladını kaybetmiş yaklaşık 10 binden fazla şehit ailesi bulunmaktadır.230

Çatışmanın başladığı 1988-1989 yıllarında Ermenistan Cumhuriyetinin 22 ilçesinden 241.8 binden çok Azerbaycanlı 18 bin Acem Kürdü, binden fazla Rus nüfus silah zoruyla yaşadıkları yeri terk etmek zorunda bırakılmıştır. Bu tarihlerde Ermenilerin saldırıları sonucu çocuk ve kadınlar da dahil yaklaşık 500 insan katledilmiş, çok sayıda insan yaralanmış, tüm emlakları talan edilmiştir. Bu saldırılar sonucu Ermenistan SSC’ de 177 Azeri köyü tamamen boşaltılmış, tarih boyu Azerilerin yaşadığı 9 bin km2’lik alan Ermeniler tarafından zapt edilmiştir.231

Ermenistan’ın işgal ettiği ilçelerden olan nüfusun yaşam koşulları zorlaştığına

229 _{Tapdık Hesenov, a.g.e., s. 34}

230 _{Zbignev Bjezinskiy, Velikaya Şaxmatnaya Doska, Mejdunarodnıye Otnaşeniye, Moskva 1999} s. 65

göre onlarda doğal nüfus artışı gerilemiş, çocuk ölüm oranları artmıştır. Ağır ekonomik koşullar ve yeni iklim şartlarına uyum sağlamada yaşanan zorluklar, yetersiz beslenme sonucu ölüm oranı artmış ve ciddi nüfus gerilemesi yaşanmıştır. Savaş yaşadıkları yerlerden göç etmek zorundan kalan nüfusun en önemli sorunlarından biri de işsizlik problemidir. İstatistiklere göre bu nüfus içinde çalışabileceklerin %65’i işsizdir. Bu nüfusun daha önce yaşadıkları yerlerde ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılıkla uğraştığını düşünürsek, tarım ve hayvancılık için uygun olmayan bölgelerde yaşamak zorunda kalmaları onların çalışma hayatını da sona erdirmiştir.

Dağlık Karabağ ve işgal edilmiş bölgelerde üzüm, tütün, patates gibi ürünler önemli tarımsal uğraş alanlarını oluşturmuştur. 1970’li yıllardan sonra üzüm üretimine özen gösterilmiş ve tarımda bu alanda ciddi yatırımlar yapılmıştır.232 Çatışmaların başlamasından sonra bölgedeki bütün tarımsal altyapı dağıtılmış ve büyük maddi kayıplar yaşanmıştır.

Eğitim kurumlarının kapanması 210 binden fazla orta öğretim ve lise öğrencisinin eğitim hayatını kesintiye uğratmıştır. Çatışmalar sonucu bölgedeki hastane, kütüphane ve kültür evlerinin kapanması sonucu insanlar bu hizmetlerden yoksun bırakılmıştır.233

Ermenistan’ın saldırıları Azerbaycan’ın ekonomik gelişmesinin önünde önemli engel oluşturmuş ve Azerbaycan’a büyük ekonomik zararlar vermiştir. Bu zarar sadece işgal edilmiş bölgeler ve orada yaşayan insanların uğradığı kayıplar değildi. Bu savaş ülke genelinde geçiş döneminde ekonomik yapılanmayı, yapılan reformları ve yatırımları geciktirmiştir. Göçmenlere yapılan yardımlar ve onlara barınma, beslenme, eğitim ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasına yapılan masraflar ülke ekonomisine ciddi yükler getirmiştir.

Sorunun çözümlenmemesi Azerbaycan bütçesinin askeri harcamalarını her

232 _{“Azerbaycan SSC’de Halk Tasarrufatı Kompleksinin Formalaşması ve İnkişafı”, Azerbaycan’da}

Sovyet Hakimiyetinin Kurulmasının 68. Yıllığı Elmi Konferans, Bakü 1988

233 _{Azerbaycan Respublikasında Qaçqın ve Mecburi Köçgünler Hakkında İstatistik Albüm,} Devlet İstatistik Komitesi Yay., Bakı 1999 s. 22

geçen gün artırmasına neden olmuştur. Bu durumun ülkede eğitim, sağlık ve sosyal güvenli hizmetlerine bütçeden ayrılan payın düşmesine neden olmuştur. Savaş sonucu 1989-1999 yılları arasında Azerbaycan ekonomisinin zararı 22 milyar ABD Doları olmuştur.234

Ermenistan’la anlaşmazlıkların baş gösterdiği ilk yıllardan başlayarak Ermenistan’da yaşayan Azeri nüfusun Azerbaycan’a göç etmesi Azerbaycan açısından ciddi ekonomik ve sosyal sorunlar doğurmuştur. 1990’dan itibaren Ermenistan tarafından işgale uğrayan bölgelerdeki sivil halkın ülkenin iç bölgelerine göç etmesi Azerbaycan’daki zorunlu göçmen sayısının 1 milyon’un üzerine çıkmasına neden olmuştur. Bu durum yeni bağımsızlık elde etmiş ve ekonomik olarak yeniden yapılanma süreci içerisine girmiş Azerbaycan için olumsuz ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurmuştur. 235

1 milyon’dan fazla insanın barınma, temel ihtiyaçlarının karşılanması, eğitim ve sağlık hizmetleri gibi temel hizmetlerin verilmesi savaş içerisinde bulunan Azerbaycan’ı ciddi zorluklarla karşı karşıya bırakmıştır. Ülkenin hemen her tarafına dağılarak çadır kentlerde, barakalarda veya akrabalarının yanında olumsuz koşullarda yaşamlarını sürdürmeye çalışan göçmenler, birçok hizmetten yararlanmaktan yoksun kaldıkları gibi bu kitlenin işgücünün ekonomiye katılmasında da ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Genellikle kırsalda yaşamış, tarım ve hayvancılıkta çalışmış olan insanların yaşadıkları bölgelerin koşullarından tamamen farklı koşullar altında veya şehir hayatı içerisinde istihdamı büyük sorun oluşturmaktadır.

3.4. DAĞLIK KARABAĞ’A İLİŞKİN ERMENİ TEZİ