Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı Projes

Hazar Denizi havzası önemli petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahip bulunmaktadır. Hazar Denizi petrol ve doğalgaz rezervlerinin taşınması konusunda, Türkiye’nin doğusundan geçerek enerji kaynaklarını Akdeniz’e aktaran güzergah en kısa, maliyeti düşük, teknolojik ve çevresel açıdan uygun ve güvenilir bir seçenek olarak değerlendirilmiştir. Diğer taraftan, bu kadar büyük miktarlarda petrolün dar ve trafiği yoğun Türk Boğazları’ndan tankerlerle taşınması geçerli bir yol olarak kabul edilmemiştir. Bu nedenlerden ötürü Türkiye, Hazar petrol ve doğal gaz rezervlerinin Batı’daki pazarlara taşınması yönündeki çabalarını, Doğu-Batı Enerji Koridoru Projesi’nin gerçekleştirilebilmesi üzerinde yoğunlaştırmıştır. Kafkasya ve Orta Asya’yı Avrupa’ya bağlayan boru hattı projeleri, bölgenin Batı’yla bütünleşmesi

324 _{Zaman Gazetesi, 01.07.2005}

açısından önemlidir. Güvenli ve ticari açıdan karlı boru hatları, bölgenin istikrar ve refaha ulaşmasına yardımcı olacaktır. Bu aşamada, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Ana İhraç Boru Hattı (BTC) Projesi, hem Orta Asya hem de Azerbaycan petrolü için planlanmıştır. En fazla Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) olarak anılmaktadır. Bu proje kapsamında Azerbaycan Petrolleri için yeni piyasa olan Avrupa piyasaları açılmış olmaktadır. Rusya, BTC’ ye karşı olduğundan Azerbaycan tarafında her türlü baskı yapmaktadır. En son olarak 1 Ocak, 2005 tarihinden itibaren Rusya Azerbaycan’a ihraç ettiği doğal gaz ihracını durdurmuştur. Rusya, olayın nedeninin Türkmenistan’da ithal ettiği doğalgaz hatlarında oluşan sorunlardan ortaya çıktığını söylemektedir. Fakat hadise inşası nerdeyse tamamlanmak üzere olan BTC projesini kapsamında Azerbaycan’a Rusya’nın bir siyasal oyunu gibi Bakü’de yankılanmıştır. BTC kapsamında yıllık yaklaşık 1 milyar dolar civarında Azerbaycan petrolleri Ceyhan, Akdeniz vasıtasıyla Avrupa pazarlarına ihraç edilecektir. Projeden hem petrol üreticisi Azerbaycan, hem petrol boru hatları için ülkesini transit ülke olarak kullandıran Gürcistan, ve Türkiye devletlerinin kar edecekleri tahmin edilmektedir.325

BTC Projesinin hukuki çerçevesi 2000 yılı sonunda tamamlanmıştır. Detaylı mühendislik çalışması da 2002 Haziran ayı itibariyle sonuçlandırılmıştır. Üçüncü ve sonuncu aşama olan inşaat safhası 10 Eylül 2002’de başlamış olup, 32 ay sürmesi öngörülmektedir. İnşaatın temel atma töreni 18 Eylül 2002’de Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan Cumhurbaşkanları ile ABD Enerji Bakanı’nın katılımıyla Azerbaycan’ın Sengaçal bölgesinde yapılmıştır. Ayrıca, Ekim 2002’de Türkiye ve Azerbaycan arasında, Aralık 2002’de ise Türkiye ve Gürcistan arasında BTC Projesi’nin Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi onaylanmıştır. Hazar petrolünü taşıyacak ilk tankerin Ceyhan’dan 2005 yılının ikinci yarısında yüklenmesi planlanmış olsa da hattın faaliyete geçmesi 2006 yılının Temmuz ayında mümkün olmuştur. Boru hattı güzergahının belirlenmesinde bölgesel enerji eğilimleri önemli rol oynamıştır. BTC boru hattı, Hazar petrolünü Batı pazarlarına güvenli biçimde taşımakla kalmayacak, Türk Boğazları’ndaki tanker trafiğini azaltarak, seyir güvenliğine, çevrenin korunmasına ve İstanbul’un 15 milyonluk nüfusunun

325 _{http://www.ans.az ; Azerbaycan bağımsız ANS Televizyonundaki Ana Haber Bülteninde haber} konusundan derlenmiştir. 9 Ocak, 2005 Tarihli ANS TV Ana Haber Bülteni

güvenliğine de katkıda bulunacaktır.326 Bunun yanında boru hattının bölgesel barışın, güvenliğin ve istikrarın sağlanmasında dünya devletlerinin bölgeye ilgisini artıracağı ve bu sayede bölgede yaşanan çatışmaların barışçıl yollardan çözümlenmesi için uygun zemin oluşturacağı da düşünülmektedir.

Azerbaycan, ekonomisini çok büyük oranda doğal kaynak ihracı üzerine oturtmuş olan bir ülke. Petrolden elde ettiği gelirle ülkedeki diğer sektörleri sübvanse ediyor. Dolayısıyla, bu şartlar altındaki bir ülke için, çıkarttığı petrol ve doğalgazı dünya pazarlarına aktaracak olan boru hatları son derece büyük bir öneme sahip. Azerbaycan, boru hatlarını ekonomik olmaktan çok siyasal pozisyonuna göre belirlemekten yana. Bu yüzden, Ermenistan üzerinden Ceyhan’a ulaşacak bir hat çok daha düşük maliyetli olacağı halde, bu güzergah yerine Gürcistan üzerinden Ceyhan’a ulaşan yüksek maliyetli hat tercih edilmiştir. Hattın Ermenistan üzerinden geçmesinin gerektiği üzerinde duranlar, bunun maliyet açısından düşük olacağını ve Dağlık Karabağ sorununun çözümüne de katkı sağlayacağını savunmuşturlar. Azerbaycan buna karşı çıkmış, hattın Ermenistan üzerinden geçmesi için Ermenistan’ın işgal ettiği topaklardan çekilmesi ve Dağlık Karabağ’la ilgili iddialarından vazgeçmesi gerektiğini savunmuştur. Ermenistan kendisine ciddi ekonomik ve stratejik çıkarlar sağlayacak bir projenin dışında kalmayı göze almış ve işgal ettiği bölgelerden çekilmemiştir.327

Azerbaycan bölgede özellikle ABD ve Türkiye ile işbirliği halinde. NATO ile barış için işbirliği anlaşması çerçevesinde beraber hareket eden Azerbaycan, bu yüzden Rusya’nın tepkisini çekiyor. 1993 darbesinin ardından Türkiye ile ilişkilerinde yaşadığı çalkantılı dönemin ardından, iki ülke arasındaki işbirliği son derece sıcak bir biçimde devam etmektedir. Buna karşılık Azerbaycan bölgesinde Rusya, İran ve Ermenistan ile ciddi problemler yaşıyor. Ermenistan ile Dağlık Karabağ, İran ile Hazar Denizi’nin hukuki statüsü, Rusya ile de genel olarak birçok konuda anlaşmazlık içindedir. Rusya ve Ermenistan’ın tüm engellemelerine rağmen

326 _{http://www.mfa.gov.tr ; 2 Ocak, 2005}

327 _{Ahmet Nejdet Pamir, “Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattında Son Durum” Panorama Aylık}

Uluslararası İlişkiler, Ekonomi, Politika Dergisi, Ankara, Nisan 2004. Sayı: 03. s. 3; Mehmet

Dikkaya, “Türk Cumhuriyetleri Enerji Kaynakları, Yeni Büyük Oyunun Temel Dinamikleri”,

Temmuz 2006 itibariyle hattın hizmete girmiş olması Ermenistan’a karşı Azerbaycan’ı daha üstün konuma getirmiştir ve Dağlık Karabağ sorununun çözümünde Azerbaycan elde etmiş olduğu bu üstün konumdan yararlanmaya çalışabilir.328

BTC petrol boru hattı bölgenin diğer ülkeleri ve aynı zamanda bu bölgede çıkarı bulunan birçok devlet açısından önem taşımaktadır.

Gürcistan pek fazla doğal kaynağa sahip olmadığından, topraklarından

geçecek olan BTC hattı ekonomik olarak çok önemlidir. Yukarda da bahsettiğimiz gibi, Azerbaycan ile varil başına komisyon alma konusunda yaptıkları anlaşma, Gürcistan’ı ekonomik olarak bir nebze de olsa rahatlatmaya yarayacaktır.329

BTC Projesi, enerji arzının düzenli, güvenli ve düşük maliyetli bir yolla çeşitlendirilmesi konusunda Avrupa için sağlam ve uygulanabilir bir seçenek oluşturmaktadır. Bu proje, ekonomik olduğu kadar, çevresel açıdan en güvenli ve stratejik bakımdan en salim güzergahı oluşturmaktadır. Böylelikle Türkiye, Hazar petrol ve doğalgazının dünya pazarlarına güvenli bir şekilde taşınmasını kolaylaştıracaktır. Doğu-Batı Enerji Koridoru’nun diğer önemli bir projesi, Bakü- Tiflis-Erzurum (BTE) Doğalgaz Boru Hattı’dır. Azeri doğalgazını Gürcistan üzerinden Türkiye’ye taşıyacak olan bu projenin yasal çerçevesi tamamlanmış olup, Azeri doğalgazının teslimatına 2006 yılında başlanması öngörülmektedir. Bu aynı zamanda, Türkmen doğalgazını Avrupa’ya ulaştıracak Hazar geçişli Boru Hattı Projesinin ilk ayağını oluşturmaktadır. Hazar petrolü ve doğal gaz kaynaklarının birden fazla boru hattıyla taşınması, Avrupa ülkelerinin enerji arzını çeşitlendirmelerine ve güvence altına almalarına olanak sağlayacaktır. Güney Avrupa Gaz Ringi projesi çerçevesinde Türkiye ve Yunanistan doğal gaz boru hatlarının enterkoneksiyonu, gelecekte Avrupa’nın enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi çabalarının önemli bir parçasını oluşturacaktır. Türkiye ve Yunanistan arasında bu konuya ilişkin Hükümetlerarası Anlaşma’nın Şubat 2003’de, BOTAŞ ile DEPA

328 _{Ahmet Necdet Pamir, Bakü-Ceyhan Boru Hattı, Orta Asya ve Kafkasya’da Bilinmeyen Oyun,} ASAM Yay., Ankara 1999. s. 90

329 _{Bknz: Nesrin Sarıahmetoğlu, “Hazar Petrol Boru Hattının Güzergahı ve Güvenliği Meselesine Bir} Bakış”, Avrasya Etütleri, TİKA, Sayı 17, 2000. s. 67

arasındaki Doğal Gaz Alım-Satım Anlaşması’nın da Aralık 2003’de imzalanmasıyla, Türkiye’nin enerji şebekesinin AB ile birleştirilmesi sağlanmıştır. Türkiye, Avrupa’nın önemli bir enerji ortağıdır ve enerji stratejisi AB’nin enerji güvenliği politikasıyla uyumludur. Enerji stratejisi, Türkiye ile AB arasında önemli bir işbirliği alanını oluşturmaktadır.330

BTC ekonomik anlamda bölge için önemli bir proje olmakla beraber Dağlık Karabağ sorununun çözümünde Azerbaycan’ın pozisyonunu güçlendiren stratejik bir proje olarak da görülmektedir. Ancak diğer taraftan Ermenistan Dış İşleri Bakanı Oskanyan BTC’nin kullanıma açılmasıyla birlikte sorunun güç kullanma yoluyla çözülmesi ihtimalinin tamamen ortadan kalktığını belirtmiştir. Bir dönem Minsk Grubunun Rusya adına eşbaşkanlık görevini de yürütmüş olan Vladimir Kazimirov da “BTC Dağlık Karabağ sorununu güç kullanarak çözmeyi düşünenler için soğuk duştur” demiştir.331 Yaşanacak olan çatışmanın boru hattına çok yakın olacağı için hattın çalışmasına engel oluşturabilir. Hatta ciddi kaynaklar yatırmış olan büyük şirketlerin çatışma istemeyecekleri ve bu nedenle de bölgede bir çatışma çıkarmanın sözkonusu olamayacağı öngörülmektedir.

4.3.2. Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı (Bakü-Tiflis-Erzurum)