Dağıtım Ağları Sektöründe Zorunlu Unsur Doktrini Uygulaması ve

Rekabet Kurulu’nun zorunlu unsur doktrini ile ilişkilendirdiği, BİRYAY II olarak da isimlendirilen 14.12.2000 tarihli ve 00-49/529-291 sayılı kararının Danıştay 13. Hukuk Dairesi’nin 12.12.2007 tarihli ve 2007/12799 Esas ve 2007/8741 Karar sayılı ilamı ve soruşturmayı yürüten Kurul üyesinin, nihai karar toplantısına katılarak oy kullandığı gerekçesi ile dava konusu Rekabet Kurulu kararında hukuka uyarlık bulunmadığına karar vermesi üzerine, Kurul aynı mahiyette 02.08.2007 tarihli ve 07-63/777-283 sayılı kararı vermiştir.

Kararda gazete ve dergi dağıtım pazarında Birleşik Basın Dağıtım A.Ş. (BBD), BİRYAY Birleşik Yayın Dağıtım A.Ş. (BİRYAY) ve YAYSAT Yayın Satış Pazarlama ve Dağıtım A.Ş.’nin (YAYSAT), Star gazetesinin son satış noktalarındaki satışını engelleyerek bu gazetenin faaliyetlerini zorlaştırmaları ve yine Star gazetesinin dağıtımını yapan ve son satış noktalarına ulaştıran MEDYA Pazarlama Org. Hiz. İth. Tic. A.Ş.’nin (MEDYA) aynı pazara girişinin engellenmesinin RKHK’nın 6. md.’si kapsamında ihlal oluşturduğu iddiasını incelemiştir.

Şikayette bulunan Ulusal Basın Gazetecilik Matbaacılık ve Yayıncılık Sanayi A.Ş., BBD ve YAYSAT’ın bayiler üzerindeki hakimiyetini kullanarak Star Gazetesinin satışını engellemek için baskı yaptıklarını, bayilerin bu sebeple Star Gazetesini satmaktan kaçındıkları, her gazete grubu için ayrı bir bayilik ağının oluşturulmasının ekonomik olarak büyük bir israfa yol açacağını, ayrıca, gazetelerin nitelikleri gereği rakipleri ile aynı bayide satılmalarının gerektiği, diğer gazetelerle aynı bayide satılmayan bir gazetenin yayın hayatına devam edebilme şansının bulunmadığı, dolayısıyla, Hürriyet ve Sabah gruplarının, sahip oldukları dağıtım sistemi ve bayilik ağları sayesinde, rekabetçi bir piyasada olmaması gereken suni giriş engelleri yarattıkları, piyasaya yeni girecek şirketlerin bu dağıtım ve bayi ağından faydalanmalarının zorunlu olduğu iddia etmiştir.

Rekabet Kurulu ilgili coğrafi pazarı Türkiye, ilgili ürün pazarını gazete ve dergi dağıtım pazarı olarak belirlemiştir. BİRYAY, BBD ve YAYSAT tarafından

52 

kurulmuş bir girişimdir ve BİRYAY müşterilerin yayınlarını BBD ve YAYSAT aracılığı ile dağıtmaktadır. Kurul ilgili ürün pazarında yayınevlerinin pazarlık güçlerinin bulunmaması ve piyasaya girişte önemli ekonomik engeller bulunması sebebiyle BBD ve YAYSAT’ın birlikte hakim durumda olduğunu kabul etmiştir. Kurul, şikâyet edilen teşebbüslerin sürekli olarak mal tedarik ettikleri bayileri, dağıtımını yaptıkları ürünler ile rakip dağıtım şirketlerinin getirdiği ürünler arasında tercih yapmaya zorlamak, rakip ürünleri teşhir ederek satan son satıcıların bayiliklerini iptal etmek, mal tedarikini kesmekle tehdit etmek, gazete ve dergi dağıtım piyasasındaki hakimiyetin yaratmış olduğu finansal, teknolojik ve ticari avantajlardan yararlanarak gazete ve dergi yayıncılığı piyasasındaki rekabet koşullarını bozmayı amaçlayan eylemlerde bulunarak RKHK’nın 6. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir. Ayrıca Kurul, ilgili dağıtım pazarının yapısı ve bu pazarın hizmet ettiği gazete ve dergi yayıncılığı piyasası ürünlerinin, satış koşulları nazara alındığında, bu pazarda, son satış noktalarının, münhasır anlaşmalarla bağlanmasının,

“Diğer sağlayıcıların, dağıtımın farklı aşamalarına girişlerinin, önemli ölçüde zorlaştırılması” sonucunu doğurucu nitelikte olması nedeniyle, rekabet ortamının

bozulacağına, bu nedenle gazete ve dergi dağıtımı piyasasında yapılacak olan sözleşmelerin, “rakip malları satmama veya dağıtmama” gibi münhasırlık sağlayan bir hüküm içermesi durumunda Rekabet Kurulu tebliğleri ile sağlanan muafiyetten yararlanamayacaklarına da karar vermiştir.

Kararda zorunlu unsur doktrininden açıkça bahsedilmemiş ise de içerik olarak kararda yer almıştır ve karar doktrinin Türk Hukukundaki gelişimi açısından önem arz etmektedir.

Kararda şahıslara kiralanan satış büfelerinin, mobo ve kioskların zorunlu unsur olduğu kabul edilmiştir. Ayrıca bu yerlerin sınırlı sayıda olduğu, dağıtım piyasasına girmek isteyen bir teşebbüsün başbayilikler ve son satış noktaları oluşturmasının mümkün olmadığı, unsurun alternatifinin bulunmadığı belirtilmiştir.

Biryay, Yaysat ve BBD belediye ihalelerine girerek, son satış noktalarını kullanma hakkını elde etmekte ve bunları son satıcılara kiralamaktadırlar. Bu üç teşebbüs, satıcıları, başka dağıtıcılar tarafından dağıtılmak istenen ürünlerin son

53 

satışını reddetmeye zorlamışlardır. Bu sebeple Kurul, belediyeler tarafından kurulan ya da belediyelerce veya belediyelerin yetki verdiği kişilerce üçüncü kişilere kiralanan satış büfeleri, mobo ve kioskların hangi dağıtım şirketinden gelirse gelsin yasaya uygun gazete ve dergileri, makul ücret veya komisyon oranı karşılığı burada satma zorunluluğu, bir anlamda etkin rekabetin sağlanması için sözleşme yapma zorunluluğu da getirmiştir.

Gürzumar133, Kurul Kararını gazete ve dergi yayıncılığı pazarına hiç girilmemiş olması sebebiyle eleştirmektedir. Yazar, kararda her ne kadar hakim durumun tespiti bakımından ilgili ürün pazarı olarak “gazete ve dergi dağıtım pazarı” dikkate alınmışsa da, etkilendiği kabul edildiği için “gazete ve dergi yayıncılığı pazarı” nın da kararın başında etkilenen pazar olarak belirtilmesi gerektiği yolunda fikir beyan etmiştir. Yazar Kurulun kararının hüküm fıkrasında “gazete ve dergi dağıtım piyasasındaki hâkimiyetin yaratmış olduğu finansal, teknolojik ve ticari avantajlardan yararlanarak gazete ve dergi yayıncılığı piyasasındaki rekabet koşullarını bozmayı amaçlayan eylemlerde bulunmaktan” bahsettiğini, ancak ilgili ürün pazarının tespitinde “gazete ve dergi yayıncılığı pazarı” nın hiç zikredilmemiş olmasını eleştirmektedir.

Ekdi134, karara ilişkin olarak vurgulanması gereken en önemli noktanın bir gazetenin yayıncılık piyasasına girişinin engellenmesinden ziyade, anılan gazeteleri dağıtan şirketlerin gazete ve dergi dağıtımı piyasasına girmelerinin engellenmesi olduğunu belirtmektedir. Kararda gazete satış büfelerinin bakkal, süpermarket satış noktaları gibi münhasırlıktan arındırılmaları ile yetinilmemiş, bunlara ayrıca bütün dağıtım şirketlerinden gelen yayınların emsallerine uygun koşullarda dağıtılması yükümlülüğü getirilmiştir. Bu açıdan bakıldığında, gazete satış büfelerinin piyasaya giriş için zorunlu unsur teşkil ettiği anlaşılmaktadır.

       133 _{GÜRZUMAR, O. B., age, s. 320.}

134 _{EKDİ, B. (2004), “Dikey Anlaşmalar Yoluyla Piyasanın Kapatılması”, Rekabet Hukukunda Güncel} Gelişmeler Sempozyumu II, Kayseri Rekabet Kurumu Yayını No:0168, Ankara, s. 123.

54 

Birleşik Basım Dağıtım A.Ş tarafından kararın iptali için Danıştay’a başvurulmuş ise de kararda hukuka aykırılık bulunmadığından itiraz reddedilmiştir.135