Dağıtılmış Liderlik Yaklaşımlarının Karşılaştırılması

Dağıtılmış liderlikle ilgili literatür incelendiğinde, Gibb, Gronn, Spillane ve Elmore gibi araştırmacıların çeşitli fikirler geliştirerek alana katkı yaptıkları

görülmektedir. Bu bağlamda liderliğin gelişimini geçmişten günümüze taşımışlar ve dağıtılmış liderliğe yönelik güncel tartışmaları beraberinde getirmişlerdir. Gronn, temel olarak Gibb’in ortaya attığı grup dinamikleri ve etkileşim fikrini geliştirerek dağıtılmış liderlik kavramını alanla tanıştırmıştır. Ardından gelen Spillane ve Elmore ise,

Gronn’un dağıtılmış liderlik fikirlerinden esinlenerek dağıtılmış liderliğe ilişkin görüşler ortaya koymuşlardır. Dağıtılmış liderliğe ilişkin bu araştırmacılar tarafından

geliştirilen perspektifler birbirlerine benzer ve farklı yönleriyle Şekil 2.7’de gösterilmektedir.

Şekil 2.7 Dağıtılmış liderlik çerçeveleri

Gibb, Gronn, Spillane ve Elmore’nin dağıtılmış liderlik çerçeveleri Şekil 2.7’den de görüleceği üzere kimi özellikleriyle birbirleriyle örtüşmekte, kimi özellikleriyle de birbirlerinden farklılaşmaktadır. Dağıtılmış liderlikle anılan ilk isim Gibb, aslında doğrudan dağıtılmış liderlik kelimelerini kullanmamış, örgütlerde grup ve süreçlerin dinamiğinden yola çıkarak liderliğe farklı bir anlam getirmeye çalışmış ve liderliği örgütlerde ortak katılımla gerçekleştirilmesi gereken bir dizi işlev ve yükümlülük olarak tanımlamıştır. Liderliği bir grup karakteristiği olarak görerek liderlik faaliyetlerinin ve

görevlerinin gurup üyeleri arasında dağıtılabileceğine değinmiştir. Gibb, örgütlerde durumlar ve talepler doğrultusunda gerek duyulan liderlik rollerinin grup üyelerinin bireysel farklılıklarıyla tamamlanabileceğini belirtmiştir. Liderlikte etkileşimsel bir bakış açısının benimsenmesi gerektiği görüşüyle liderliğin durum değiştikçe bir diğer kişiye geçebilme özelliğinin altını çizerek, lider ve izleyicilerinin rollerini değiş tokuş edebildiklerini belirterek aslında farkında olmadan dağıtılmış liderliği vurgulamıştır.

Dağıtılmış liderlik konusunda alandaki birçok araştırmacıyı etkileyen ve liderliğe yeni bir bakış açısı getiren ana teorisyen ise Gronn’dur. Gronn, liderliğin dağıtılmış görünümüne yönelik görüşlerini ortaya atarken Gibb’in liderlik fikirlerinden

beslenmiştir. Gronn’e göre dağıtılmış liderliğin temelini örgütlerde yerine getirilmesi gereken görevlerin tamamlanmasını kolaylaştıran iş bölümü kavramı oluşturmaktadır. Örgütlerde birden çok birey birlikte çalışarak iş bölümüyle zamanla oluşan görev farklılaşmasının üstesinden gelmekte ve böylece sahip olunan görevler parçalara bölünmektedir. Gronn’e göre, belirli perspektif, bilgi, beceri ve deneyimler örgüt içerisindeki bireyler üzerinde dağılmış olabilir. Ögütlerde yerine getirilecek görevler arttıkça bireylerin sahip oldukları bu donanımdan faydalanılarak uzmanlaşma yoluna gidilebilir ve böylece liderlik uygulamaları rahatlıkla yürütülebilir. Ayrıca, örgüt çalışanlarının ve işgören grupların, örgütlerinde özerk olarak hareket etmeleri işbölümü etkileşimi nedeniyle sınırlıdır. Bu nedenle görevlerin yerine getirilmesi ve rollerin birbirinden ayrılması söz konusu olmakla birlikte gruplar arası veya kişiler arası

karşılıklı bağlılık mevcuttur. Bu perspektife göre, dağıtılmış liderliğin diğer bir özelliği de örgüt içi etkinliklerin yönetiminin koordinasyonla sağlanmasıyla örgütsel görevlerin planlanması, detaylandırılması, paylaştırılması ve denetlenmesi kolaylaşmaktadır. Böylelikle Gronn’un dağıtılmış liderlik görüşü görevlerin farklılaşmasına, sürekli değişen iş bölümüne, örgütsel faaliyetlerin koordine edilmesine, örgüt bireylerinin karşılıklı bağlılığına, örgütsel iş ve görevlerin dağıtılmasına ve bütün örgüt üyelerinin kimi aşamalarda lider olabilmesine odaklanmaktadır.

Gronn’un liderliğin dağıtılmış görünümüne yönelik ortaya koyduğu fikirlerden etkilenen Spillane ise, benzer ifadeler ileri sürerek düşüncelerini okul ortamına indirgemiştir. Spillane’ye göre dağıtılmış liderlik okul liderlerinin, izleyicilerin ve durumların ortak etkileşimi olup potansiyel liderlerin bireysel olarak veya kolektif bir şekilde kendi girişimleriyle görevlendirilmeden liderlik sorumlulukları almalarıdır. Ona göre okullarda gerçekleşen birçok liderlik uygulamalarında öğretmenlerden velilere ve okul müdürlerine kadar herkes rol alabilmektedir. Okullarda öğrenci disiplini,

öğretmenlerin değerlendirilmesi, okul devamının kontrolü ve okul güvenliği gibi liderlik rutinlerinin resmi konumdaki tek bir lider tarafından yürütülmesi oldukça zor olduğundan belirli liderlik rutinlerinin iş bölümüyle diğer okul liderleriyle birlikte yürütülmesinin daha uygun olduğu görüşündedir. Spillane’nin dağıtılmış liderliğe yönelik vurguladığı diğer bir kavram da eş/ortak performans kavramıdır. Eş performansta liderlik görevleri veya rutinleri iki veya daha fazla birey tarafından okullarda işbirliği yoluyla gerçekleştirilmektedir. Örneğin, öğretmen gelişimi, program geliştirme, öğretim için materyal seçimi ve okul gelişiminin planlaması gibi liderlik rutinleri resmi atanmış liderler, öğretmenler ve okul çevresinden katkı verebilecek bireylerle birlikte çalışılarak eş performasla yerine getirilebilmektedir. Ancak Spillane’ye göre liderlik görev ve rutinleri her zaman işbirlikçi tutumla gerçekleştirilmemektedir, okul liderleri ve yardımcıları aynı görev ve rutinleri koordinesiz olarak çalışarak paralel olarak da yürütübilmektedir. Bu bağlamda,

Spillane’nin dağıtılmış liderlik perspektifi birden fazla liderin liderlikte söz sahibi oluşu, potansiyel liderlerin liderliğe dâhil edilmesi ve liderlik uygulamalarının liderler

üzerinde dağılması, liderlik sorumluluklarının işbölümüne, eş veya paralel performansa göre düzenlenmesi gibi kavramlara önem vermektedir.

Elmore ise, dağıtılmış liderliğe yönelik ortaya atılan fikirlerden etkilenerek bu kavramı öğretimin geliştirilmesiyle ve büyük ölçekli gelişimlerin okullarda

uygulanmasıyla bütünleştirmeye çalışmıştır. Elmore’nin fikirlerine göre her örgütlenmiş sistemde bireyler farklı ilgi alanları, beceriler ve yeterliklere sahip olarak

uzmanlaşmakta ve bu uzmanlık rollerini belli yeteneklerle birlikte geliştirmeye

çalışmaktadır. Örgütlerde sahip olunan bu farklı uzmanlık ve yeteneklerin birbirlerinin tamamlayıcısı olması veya diğer bireylerle paylaşılması Elmore’nin dağıtılmış liderlik düşüncesini tanımlamaktadır. Ayrıca, dağıtılmış liderlik kavramının önemli

özelliklerinden biri de Elmore’ye göre rehberlik ve yönlendirmedir. Okul liderleri okul gelişiminin sağlanması için okul bireylerine rehberlik etmeli ve onları yönlendirmelidir. Böylelikle okullarda bireyler arasında uzmanlıklar paylaşılabilecektir. Elmore’ye göre dağıtılmış liderliğin amacı bireylerin bilgi ve becerilerini geliştirmelerine ve bunları kullanmalarına olanak sağlayacak bir ortak kültür oluşturmak ve bireylerin kolektif olarak örgüte verdikleri katkılardan hesapverebilir olmalarını sağlamaktır. Elmore’nin liderlik görüşüne göre hesapverebilirlikle birlikte örgüt bireylerinin rolleri karşılıklı hale gelmektedir. Yani, yönetici rolüne sahip liderler örgüt gelişimine rehberlik etmek için örgüt kaynaklarının ve sahip oldukları otoritenin kullanılmasından sorumlu olurken,

öğretmen ve uzmanlar ise örgütsel gelişim için gerek duyulan yeni bilgi ve becerileri kendilerinde geliştirmekten, yani kapasitelerini artırmaktan sorumludurlar. Böylelikle Elmore’nin dağıtılmış liderlik görüşü öğretimin geliştirilmesi ve sürekli öğrenmenin okullarda sağlanması amacıyla yeteneklerin ve becerilerin paylaşılması, sahip olunan yeteneklerin birbirini tamamlaması, rehberlik ve hesapverebilirlik gibi kavramları benimsemektedir.