Dağıtılmış Liderlik Nedir?

Dağıtılmış liderlik okul örgütlerinde bireylere birden fazla liderlik rollerinin atanmasından daha fazlasıdır; aslında öğretim liderliği hakkında enine boyuna bir düşünme yoludur ve okullarda liderlik uygulamalarının “nasıl” olduğuna yönelik bir

çerçeve çizer (Bennett ve ark., 2003; Gronn, 2003a; Spillane, Diamond ve Jita, 2003; Spillane ve ark., 2001). Dağıtılmış liderlik okullarda liderlik uygulamalarının bir analiz biçimidir (Bennett ve ark., 2003; Gronn, 2003a; Spillane, Halverson ve Diamond, 2004). Ancak alanyazında dağıtılmış liderlikle ilgili yapılan tartışmaların eksik olduğu vurgulanmakla birlikte (Bennett ve ark., 2003; Gronn, 2003a) dağıtılmış liderlik kavramına yönelik az sayıda kapsamlı analitik tartışma bulunmaktadır (Gronn, 2003a). Dağıtılmış liderlik literatürü kapsamlı olarak incelendiğinde, tanımlayıcı ve normatif olmak üzere iki kavramsal yaklaşımla bu liderlik açıklanmaya çalışılmıştır. Gronn (2000, 2003a), Spillane (2006) ve Elmore (1999, 2000) gibi kimi yazarlar dağıtılmış liderliği özellikler üzerinden betimlemeye çalışmış; liderliğin nasıl dağıldığını belirlemek için teorik bir çerçeve ve bir dizi analitik araçlar geliştirmeye

odaklanmışlardır. Harris (2004a, 2004b) gibi düşünen yazarlar ise normatif bir yaklaşım benimseyerek dağıtılmış liderliği sadece tanımlamaktansa liderlik uygulamalarını geliştirme yollarına giderek dağıtılmış liderliğin nasıl olması gerektiği üzerinde durmuşlardır. Normatif yaklaşımla dağıtılmış liderliği ele alan araştırmacılar

“Dağıtılmış liderlik okul geliştirmeye katkıda bulunur mu?”, “Hangi liderlik dağılım biçimleri daha etkilidir?”, “Liderliğin dağılımı hangi koşullar altında daha başarılı olmaktadır?” gibi soruları yanıtlamaya çalışmışlardır (Yashkina, 2010).

Tanımlayıcı yaklaşımı benimseyen Gronn’un (2000, 2003a) dağıtılmış liderliğe ilişkin görüşü ise farklı disiplinlerden liderlik ve örgüt çalışmalarına dayanmaktadır. Gronn (2000), okullarda kurul ve komisyonlar gibi karar verme birimlerinde zaten liderliğin dağıldığını ve dağıtılmış liderliğin yeni bir kavram olmadığını savunmaktadır. Örgütte yol göstericilik yapan baş otorite figürü varsayımıyla liderliğin dağıtımının literatürde göz ardı edilmesi ve bağımsız tek adam liderliğine derin ve köklü bir bağlılık gösterilmesi dağıtılmış perspektifin başarılı olarak nüfuz edememesine neden olduğu görüşündedir (Gronn, 2000, 2003a). Bu nedenle Gronn (2003a) dağıtılmış liderliğin okulları anlamada kullanışlı bir analitik araç olduğuna dair gerçekçi nedenleri bulunmaktadır. Okul müdürlerinin yöneticilik rollerinin yoğunluk kazanması ve gelişmesiyle birlikte liderlik görevlerine diğer bireyleri katmanın farkındalığıyla yöneticiler etkili liderlik uygulamaları için öğretmenlerin destek ve katılımlarını artık göz ardı etmemektedirler. Bu farkındalıkla birlikte Gronn (2003a) dağıtılmış liderlik uygulamasını, önceleri kesin olarak tanımlanan bireysel rollerin sınırlarının ve

(2003a) ayrıca, dağıtılmış liderliğin örgütte bir bireyin faaliyeti tersine birden çok liderin kolektif faaliyetine odaklandığını belirtmektedir.

Spillane’nin (2006) dağıtılmış liderlik perspektifine göre, dağıtılmış liderlik okullarda birçok insanı bünyesinde barındırmaktadır ve liderliğin sadece paylaşılmasına odaklanmaz, liderlik uygulamalarına da önem verir. Okullarda öğretimsel liderliğin daha net anlaşılabilmesi için liderlik uygulamalarına vurgu yapılmaktadır. Liderlik uygulamaları okul liderlerinin, izleyicilerinin, araçlar ve rutinler gibi durumların ortak etkileşim ürünüdür. Öğretim ve öğrenme ile ilgili liderlik uygulamaları bütün okul personelinin meşguliyetini gerektirmektedir. Spillane’ye (2006) göre paylaşılmış liderliğin ötesi olan dağıtılmış liderlik, liderler, izleyicileri ve durumlar arasındaki kolektif etkileşimler anlamına gelmektedir. Liderliğin dağıtılmış görünümünde, resmi okul yöneticilerinden ya da resmi olmayan liderlerden liderlik uygulamalarına biçim veren liderler, izleyiciler ve durumlar ağına doğru bir kayma olmaktadır. Böylelikle dağıtılmış liderlik, tekil bir faaliyet veya tekil bir birimden ziyade birden çok liderin göreve dâhil olduğu kolektif liderlik üzerine kurulmuştur. Dağıtılmış liderliğin böylece ana düşüncesi örgütün farklı noktalarındaki çoklu etkileşimlerdir (Spillane, 2006).

Bir diğer araştırmacı Elmore (1999, 2000) ise, dağıtılmış liderliği örgütte uzmanlığın takip edilerek ortak bir kültür oluşturduğu çoklu rehberlik ve yönlendirme kaynağı olarak tanımlamaktadır (Elmore, 1999, s. 7). Elmore’ye (1999, 2000) göre, rehberlik ve yönlendirme kavramları örgütlerde farklı seviyelerde ve türde uzmanlığın paylaşıldığını ifade etmekte olup öğretim ve öğrenme gibi bilginin yoğun olduğu

alanlarda karmaşık görevlerin üstesinden gelinmesi liderlik sorumluluğunun dağıtımıyla ve ortak bir kültür oluşturulmasıyla ancak mümkün olabilir. Öğretimsel gelişimin karmaşık bir uğraş olması sebebiyle birçok bireyin deneyim ve uzmanlığına gereksinim duyulmaktadır, ancak bu durum örgütün performansından sorumlu idari liderlerin katkılarının en aza indirgeneceği anlamına gelmemektedir. Elmore (1999, 2000), dağıtılmış liderlikte öğretimin rehberliği, yönlendirilmesi ve bilgi edinilmesi için sorumluluk ve otoritenin bölünmesinin uygun olacağı görüşündedir. Dolayısıyla öğretmen ve idarecilerin bireysel olarak aldıkları kararlar öğretime kolektif olarak katkıda bulunur. Böylelikle Elmore (1999, 2000) dağıtılmış liderliğin okullarda ve okul bölgelerinde büyük çapta öğretimsel gelişim için güçlü bir araç olduğunu

savunmaktadır.

Harris (2004a) ise, dağıtılmış liderliği liderlik uygulamalarının paylaşılması ve resmi veya resmi olmayan grup ya da ağlarda genişletilmesi olarak belirtmektedir. Yani

okullarda öğretmenler, veliler, yöneticiler, destek personel ve öğrenciler problemleri çözmek amacıyla birlikte çalıştığı zaman, okullarda gelişim alanı yaratmakta ve yapmış oldukları eylemlerle dağıtılmış liderlik uygulamasıyla meşgul olmuş olmaktadırlar. Harris’in dağıtılmış liderlik perspektifi kapsamlı olmakla birlikte liderlik görevlerinde az kişiden ziyade çoğunluğun katılımına vurgu yapmaktadır (2004a). Ona göre liderlik uygulamalarından ilk ve öncü olarak söz eden dağıtılmış liderlik, okul yaşamına katkı veren bireylerin birbirleriyle olan etkileşimleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu kişilerin resmi liderlik konumlarındaki görevleri verimli ilişkilerle örgütü bir arada tutmaktır. Yani, en temel görevleri beceri ve yeteneklerin kullanılabildiği ortak bir kültür

yaratmaktır. Harris, dağıtılmış liderliğin örgütün neresinde bulunulursa bulunsun resmi makam ve rolden ziyade “uzmanlığa” vurgu yapıyor olmasını böylelikle örgütte kolektif insan kapasitesini geliştirmeye eşit olduğunu ifade etmektedir (Harris, 2004a, 2004b). Kısaca, dağıtılmış liderlik öğretmenlerin birlikte çalışarak becerilerini ve uzmanlıklarını geliştirdikleri kolektif liderlik biçimidir. Dağıtılmış liderliği yönetici ve öğretmenlerin okul geliştirmede sorumluluk almasıyla örgütteki insan kapasitesinin en üst düzeye çıkarılması olarak tanımlayan Harris (2004a, s. 14), gelişmekte olan okullar üzerinde yaptığı vaka çalışmasında öğrenci başarısını geliştirmede en başarılı okulların

yöneticilerinin yetki verdiği, güçlendirildiği ve diğer bireyleri yol göstermeye dâhil ettiği okullar olduğu sonucuna varmıştır. Bu sonuçtan yola çıkarak, Harris dağıtılmış liderlik ile okul geliştirme arasında bir ilişki değil, yakın bir bağlantı olduğu

kanısındadır. Bu nedenle, bu bağı doğrulamaya odaklanan veya birçok liderlik

teorisinde olduğu gibi dağıtılmış liderliğin de öğretim ve öğrenmeyle ilişkili olduğunu kanıtlayan daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu belirtmektedir (2004a).

Araştırmacılar dağıtılmış liderlik kavramını nasıl tanımladığını tespit etmek ve bu liderliğin uygulamadaki etkilerini belirlemek amacıyla dağıtılmış liderlik literatürünü detaylı olarak incelemişlerdir (Bennett ve ark., 2003). Dağıtılmış liderliğin dağılmış, temsilci ve demokratik liderlik kavramlarıyla olan ilişkisini araştırmışlar, dağıtılmış liderliğe yönelik ortak bir tanım üzerinde anlaşmaya varılamadığını, dağıtılmış liderliğin az sayıda ampirik çalışmaya konu olduğunu ve dağıtılmış liderliğin öğrenci çıktılarına olan etkisine yönelik sınırlı sayıda çalışma yapıldığını ortaya koymuşlardır. Böylelikle Bennett ve meslektaşları (2003) dağıtılmış liderliğin “liderlik hakkında bir düşünme yolu” olarak, Gronn (2002a) de dağıtılmış liderliğin odak liderliğe bir alternatif olarak “liderlik örüntülerini kapsayan bir analiz birimi” olarak kabul

anlaşıldığı zaman, liderliğin ve meydana geldiği toplumun doğasıyla ilgili mevcut varsayımlara meydan okuduğu düşünülmektedir. Liderliğin dağıtılmış görünümü

liderliğin örgütün başındaki kişiyle, özellikle okullarda okul müdürüyle sınırlandırılması varsayımını tartışmaktadır. Literatürde farklı tanımlar ve yorumlar yapılıyor olsa da bu bağlamda tartışmalara yol açan dağıtılmış liderlik kavramının ayırt edici öğelerini belirlemek bu analiz birimine veya düşünme yoluna yönelik daha aydınlatıcı bilgiler sunacaktır.

2.5. Dağıtılmış Liderliğin Ayırt Edici Öğeleri

Dağıtılmış liderlik kavramının anlam çeşitliliğine sahip olduğu ve birçok yazar (Elmore, 1999, 2000; Gronn, 2000, 2003a; Harris, 2004a, 2004b; Spillane, 2006) tarafından farklı şekillerde ifade edildiği görülmektedir. İleri sürülen bu anlamlardan bazıları açıkça veya dolaylı olarak liderlikte daha önce vurgulanan kavramlardan “işbirliği” kavramıyla benzerlik taşımaktadır. Bu durum dağıtılmış liderlik kavramının liderlikte önceki fikirlerin yeniden adlandırılması anlamına mı geldiği sorusunu akıllara getirmektedir. Dağıtılmış liderliğin önceki liderlik kavramlarından farklı olduğuna inanan pek çok araştırmacı (Gronn, 2000, 2002a, 2002b; Harris, 2004a, 2004b; Leithwood ve ark., 1997, 2007; Spillane, 2006; Spillane ve ark., 2001, 2002, 2003) dağıtılmış liderliğin önemli özelliklerini belirlemeye çalışmışlardır. Farklı teorik çerçevelerden beslenen tanımları yapılmış olsa da, dağıtılmış liderliğin üç ayırt edici karakteristik özelliği bulunmaktadır: birbirleriyle etkileşen grup veya ağ özelliği, liderliğin geniş sınırları ve uzmanlıklara göre liderlik (Bennett ve ark., 2003, s. 7; Woods ve ark., 2004, s. 441-442). Sadece bir teori altında bağdaştırılmaması gereken bu ayırt edici özellikler dağıtılmış liderliğin daha anlaşılır olmasını kolaylaştırmaktadır.

2.5.1. Birbirleriyle etkileşen grup veya ağ özelliği

Dağıtılmış liderliğin ilk ayırt edici özelliği, liderliğin birbirleriyle etkileşen

bireylerin oluşturduğu grup veya ağ özelliğine sahip olmasıdır. Liderlik, farklı zaman ve durumlar zarfında çeşitli liderlerin etkileşimiyle şekillendikçe dağıtılmış liderliğin doğası, değişkenliği ya da akışkanlığı ve esnekliği, daha da belirginleşmektedir.

Dağıtılmış liderlik, liderler ve izleyiciler arasında değişim ve ihtiyat olarak tanımlanan, olumlu örgütsel değişim yaratabilen bir alış veriş olarak kabul edildiğinden gelecek