Dağıtılmış Liderliğin Ayırt Edici Öğeleri

varsayımlara meydan okuduğu düşünülmektedir. Liderliğin dağıtılmış görünümü

liderliğin örgütün başındaki kişiyle, özellikle okullarda okul müdürüyle sınırlandırılması varsayımını tartışmaktadır. Literatürde farklı tanımlar ve yorumlar yapılıyor olsa da bu bağlamda tartışmalara yol açan dağıtılmış liderlik kavramının ayırt edici öğelerini belirlemek bu analiz birimine veya düşünme yoluna yönelik daha aydınlatıcı bilgiler sunacaktır.

2.5. Dağıtılmış Liderliğin Ayırt Edici Öğeleri

Dağıtılmış liderlik kavramının anlam çeşitliliğine sahip olduğu ve birçok yazar (Elmore, 1999, 2000; Gronn, 2000, 2003a; Harris, 2004a, 2004b; Spillane, 2006) tarafından farklı şekillerde ifade edildiği görülmektedir. İleri sürülen bu anlamlardan bazıları açıkça veya dolaylı olarak liderlikte daha önce vurgulanan kavramlardan “işbirliği” kavramıyla benzerlik taşımaktadır. Bu durum dağıtılmış liderlik kavramının liderlikte önceki fikirlerin yeniden adlandırılması anlamına mı geldiği sorusunu akıllara getirmektedir. Dağıtılmış liderliğin önceki liderlik kavramlarından farklı olduğuna inanan pek çok araştırmacı (Gronn, 2000, 2002a, 2002b; Harris, 2004a, 2004b; Leithwood ve ark., 1997, 2007; Spillane, 2006; Spillane ve ark., 2001, 2002, 2003) dağıtılmış liderliğin önemli özelliklerini belirlemeye çalışmışlardır. Farklı teorik çerçevelerden beslenen tanımları yapılmış olsa da, dağıtılmış liderliğin üç ayırt edici karakteristik özelliği bulunmaktadır: birbirleriyle etkileşen grup veya ağ özelliği, liderliğin geniş sınırları ve uzmanlıklara göre liderlik (Bennett ve ark., 2003, s. 7; Woods ve ark., 2004, s. 441-442). Sadece bir teori altında bağdaştırılmaması gereken bu ayırt edici özellikler dağıtılmış liderliğin daha anlaşılır olmasını kolaylaştırmaktadır.

2.5.1. Birbirleriyle etkileşen grup veya ağ özelliği

Dağıtılmış liderliğin ilk ayırt edici özelliği, liderliğin birbirleriyle etkileşen

bireylerin oluşturduğu grup veya ağ özelliğine sahip olmasıdır. Liderlik, farklı zaman ve durumlar zarfında çeşitli liderlerin etkileşimiyle şekillendikçe dağıtılmış liderliğin doğası, değişkenliği ya da akışkanlığı ve esnekliği, daha da belirginleşmektedir.

Dağıtılmış liderlik, liderler ve izleyiciler arasında değişim ve ihtiyat olarak tanımlanan, olumlu örgütsel değişim yaratabilen bir alış veriş olarak kabul edildiğinden gelecek

vaad eden bir kavramdır. Dağıtılmış liderlik rolleri durağan olmadığından ve geleneksel yaklaşımlara kıyasla daha az hiyerarşik özelliğe sahip olduğundan yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya esnek liderlik dinamiklerine izin vererek bir noktada birleşir.

Dağıtılmış liderliğin bu özelliğinin merkezi, Gronn’un (2002a) birleştirilmiş eylem ürünü anlamına gelen “elbirliği eylemi” fikrine dayanmaktadır. Yani, örgütteki

bireylerin girişim ve uzmanlıklarının bir arada toplanarak beraber çalışması ve çıktının bireysel eylemlerin toplamından daha fazla ürüne ya da enerjiye dönüşmesidir. Bazı çalışmalarda yapı/birim düalizmi adı altında liderliğin ya yapısal ilişkilerin ya da

bireysel eylemlerin sonucu olduğu ileri sürülmektedir (Bennett ve ark., 2003; Woods ve ark., 2004). Ancak etkinlik teorisinin ve analitik düalizmin bu görüşün yerini aldığı ve Gronn’un dağıtılmış liderlik perspektifinin daha geniş bir görünüme sahip olduğu söylenebilir.

2.5.2. Liderliğin geniş sınırları

Dağıtılmış liderliğin ikinci ayırt edici özelliği liderlik sınırlarının açıklığıdır. Dağıtılmış liderlik perspektifinin en temel ilkesi, liderliğin örgütün çeşitli üyeleri üzerinde esnemesi ve paylaşılmasıdır. Bu özellik, dağıtılmış liderliği diğer geleneksel liderliklerden ayırdetmektedir. Geleneksel liderlik ağının genişletilmesini ifade eden bu özellikte hangi birey ya da grupların liderliğe yatkın olduğu veya katkı verebileceği sorusu oraya çıkmaktadır. Aslında dağıtılmış liderlik kavramı, sınırların ne kadar geniş olması gerektiği hususunda bir öneri tavsiye etmediğinden kavrama yerleşik herhangi bir sınır bulunmamaktadır. Bu açıklık, liderlik ağının okul toplumunda kimleri

kapsaması gerektiği sorusunun da altını boş bırakmaktadır. Araştırmacılar dağıtılmış liderliği okullarda öğretmenlerle ilgili bir kavram olarak incelemişlerdir. Ancak, okul toplumunun öğrenciler gibi diğer üyelerinin de rolleriyle beraber dağıtılmış liderlikte dikkate alınması önemlidir. Liderliğin geniş sınırlarlara sahip olması aslında dağıtılmış liderliğin birbiriyle etkileşen grup veya ağa sahip olma özelliğini tamamlamaktadır. Liderler, izleyiciler ve bağlamlar birbirleriyle etkileşim halinde bulundukça, akışkan ve zamanla değişen düşünce ve eylemleri karşılıklı olarak birbirlerine bağlı hale gelir. Böylece liderliğin açık sınırları, lider ekibini değişimlere uyum sağlamasını ve bundan dolayı üyeliğini genişletmesini teşvik eder (Bennett ve ark., 2003; Woods ve ark., 2004).

2.5.3. Uzmanlıklara göre liderlik

Dağıtılmış liderlik çeşitli uzmanlıkların örgütteki birçok bireyde dağılmasını gerektirir. Liderlik sınırlarının genişliğine paralel olarak çeşitli, belirgin, eğitimle ilgili perspektif ve beceriler örgüt içinde veya grup bireyleri üzerinde dağılmış olabilir. Bu çeşitli ve belirgin perspektif ve becerilerin bir araya getirilmesiyle örgütte bireysel katkıların toplamından daha fazlasını temsil eden elbirliği eylemini oluşturmak mümkün olmaktadır. Okul topluluğu üyelerinin sahip oldukları bilgi, beceri ve deneyimler geniş ölçüde dağıldığı sürece, dağıtılmış liderliğin bu özelliği liderlik uygulamalarını

uygulanabilir kılar. Eğitimle ilgili bağlamlarda sahip olunan bu beceri ve kabiliyetlerle yapılan girişimler başarıyla yerine getirilebilir. Diğer bireyler de karşılıklı güvene dayalı ve destekleyici kültür ortamında bu beceri ve kabiliyetleri kabul edebilir, bunlara uyum sağlayabilir ve bunları geliştirebilirler.

Dağıtılmış liderliğin diğer liderlik ifadelerinden farklı olmasının nedeni liderliğin elbirliği veya ortak eylem olması, örgütte çeşitli uzmanlıkları kabul ediyor olması, grup veya ağ özelliğine sahip olması ve sınırlarının kapsamlı olması şeklindeki özelliklere ilk defa literatürde değinilmesidir. Bu açıdan dağıtılmış liderlik, liderlik hakkında

düşünmede önemli bir analitik araç olmakta ve liderliğin doğasının yeniden düşünülerek kavramsallaştırılmasına yön vermektedir. Dağıtılmış liderliğin ayırt edici özelliklerine ilaveten dağıtılmış liderlik düşüncesinin altında yatan temel teorilerin belirlenmesi de dağıtılmış liderlik bakış açısının daha açık ve net olarak anlaşılmasını sağlayabilir.