1.2. DIŞ TİCARET POLİTİKASI
1.2.1. Dış Ticaret Politikasının Amaçları
Klasik dış ticaret teorilerin dayandığı temel varsayım tamamen serbest dış ticaretin varlığıdır. Bir başka deyişle, ülkeler arasında dış ticareti engelleyici veya
41 Seyidoğlu, H. (1999). Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
42 Karayazı, M. (2004). Türkiye’de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Makroekonomik Etkileri.
Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
43 Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası İktisat. İstanbul: Güzem Yayınları.
44 İyibozkurt, E. (1995) Uluslararası İktisat Teorisi. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
15
kısıtlayıcı herhangi bir müdahalenin bulunmadığı kabul edilir45. Ancak serbest dış ticaret görüşü teoride ne kadar güçlü olursa olsun, uygulamada hiçbir sınırlandırmaya tabi olmayan uluslararası mal ve hizmet ticaretine çoğunlukla rastlanmaz. Hükümetler, çeşitli amaçları gerçekleştirmek için uluslararası ticarete müdahalede bulunurlar.
Bu müdahalelerin altında ekonomik olduğu kadar, sosyal ve siyasal amaçlar da yatabilir. Genel ekonomi politikasının tam istihdamı sağlama, fiyat istikrarı, adil gelir dağılımı gibi amaçları vardır. Aynı şekilde dış ticaret politikasının da, dış ödemeler dengesinin sağlanması, dış rekabetten korunma, ekonomik kalkınma, piyasa aksaklıklarının giderilmesi, ekonominin liberalleşmesi, iç ekonomik istikrarın sağlanması, hazineye gelir sağlanması, dış piyasalarda monopol gücünden faydalanma, otarşi gibi amaçları vardır.
Temel amacı ekonomik kalkınma olan az gelişmiş ülkelerde dış ticaret politikaları genellikle yerli endüstrilerin dış piyasada rekabetinin arttırılması amacıyla ithalatı kısıtlayıcı, döviz kazandırıcı bir işlem olması bakımından ise ihracatı destekleyici biçimde kullanılır. Üretim faktörlerinin optimum düzeyde kullanılması için iç piyasada oluşan tekelleşmelerin bozulması ve böylece kaynak dağılımda etkinliğin sağlanması bakımından da dış ticarete müdahale edilmektedir.
Dış ticaret politikaları ayrıca yerli malların arz ve taleplerinde oluşan dengesizliklerin giderilmesine ve böylece bu malların fiyatlarında istikrarın sağlanmasına yönelik olarak uygulanabilir. İç piyasada bazı malların arzının daralmış olması, iç fiyat artışlarına yol açarak bir enflasyon nedeni oluşturabilir.
Böyle bir durumda ise hükümetler söz konusu malların ithalatını kolaylaştırarak arz tıkanıklıklarını giderir ve fiyat istikrarını sağlamaya çalışırlar.
Ülkeler ithalat veya ihracat yoluyla ülkeye giren veya ülkeden çıkan mallar üzerinden almış oldukları bir takım vergiler sayesinde hazinelerine gelir sağlamaktadırlar46. Dış ekonomik faaliyetlere tamamıyla kapalı sistemler uygulayan ülkelerin sahip oldukları kaynaklar ile kendi kendilerine yetinmesine otarşi politikası adı verilir. Ancak otarşi uygulamanın imkânsızlaştığı küreselleşen dünyada ülkeler
45 Eğilmez, M. (Kasım, 2012). Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi Nedir?, Kendime Yazılar, 10 Mart 2014, http://www.mahfiegilmez.com/2012/11/reelefektif-doviz-kuru-endeksi-nedir.html
46 Düğer, İ. ve Dulupçu, M. (2007). İktisada Giriş. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
16
dışa açılma gereksinimi duymaktadırlar. Bu doğrultuda dış ticaret politikaları bu ülkeler tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.
1.2.1.1. Dış Ödemeler Dengesizliklerinin Giderilmesi
Ulusal ekonominin en önemi sorunlarından biri Ödemeler Dengesi açıklarıdır. Çünkü döviz rezervlerinin tükenmesi olasılığı vardır. Dolayısıyla dış ticaret politikasının amacı, ithalatın ve diğer döviz gideri doğuran işlemlerin kısılması, döviz getirici işlemlerin artırılmasına yöneliktir.
1.2.1.2. Dış Rekabetten Korunma
Gelişmekte olan ülkelerin sanayide, teknolojide, yetişmiş insan gücünde, pazarlama olanaklarında gelişmiş ülkelerle rekabet etmeleri çok güçtür. Bu nedenle hükümetlerin sanayilerini rekabete dayanacak düzeye gelene kadar korumaları gerekmektedir. Hükümetler, ihracat potansiyeli taşıyan fakat yeni gelişen ve dolayısıyla yüksek maliyetle çalışan ulusal sanayi sektörlerini yurt dışı rekabetin etkisinden korumak için ithalat yasakları, vergiler kotalar vb politikalar uygulamak zorundadırlar.
Dış rekabetten korunmada bir diğer politika ise Bebek Endüstri Tezidir.
Bebek Endüstri Tezi, ulusal firmaların yabancılara kıyasla rekabet güçlerini artırmak amacıyla devletin dış ticarete müdahale etmesi gerektiğini varsayar. Bu tez, dezavantajlı konumda olan bir endüstrinin, gelişmesini sağlayana kadar dış rekabete karşı korunmasını öngörür.
1.2.1.3. Ekonomik Kalkınma
Gelişmekte olan ülkelerde, ekonomi politikasının temel amaçlarından biri iktisadi kalkınmayı sağlamaktır. Bu açıdan yeni kurulan, genç sanayileri dış rekabetten korumak için ithalata tarife ve miktar kısıtlamaları koyarken, diğer taraftan kalkınmaları için gerekli yatırım malları ithalatlarını artırmaktadırlar47. 1.2.1.4. Piyasa Aksaklıklarının Giderilmesi
Ulusal ekonomide monopol gücünün artması üretimde kaynak etkinliğinin bozulmasına ve tüketicilerin kalitesiz yerli mallara yüksek fiyat ödemesine sebep olur. Dış ticaret politikası aracılığı ile bu aksaklık giderilmeye çalışılır.
47 Karayazı, M. (2004). Türkiye’de Uygulanan Döviz Kuru Sistemlerinin Makroekonomik Etkileri.
Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
17 1.2.1.5. Ekonominin Liberalleşmesi
Günümüzde birçok ülkede dış ticaret politikasının ana amacı serbest piyasa ekonomisini bütün kurum ve kuralları ile uygulamaktır. Bu ülkeler, ulusal ekonominin dünya ekonomisi ile bütünleşmesi için liberal dış ticaret politikası izlerler48.
1.2.1.6. İç Ekonomik İstikrarın Sağlanması
İç ekonomik istikrar genellikle, işsizlik ve enflasyonun olmadığı, çok düşük olduğu durumlar olarak ifade edilebilir. Ülkedeki çalışma düzeyinin yükseltilmesi için dış ticaret politikasından yararlanılabilir. Örneğin, gümrük tarifeleri ve kotalar yoluyla toplam talebi yabancı mallardan yerli mallara kaydırarak, ülkedeki eksik istihdam düşürülmeye çalışılır.
1.2.1.7. Hazineye Gelir Sağlamak
İthalat ve ihracat üzerine konulan vergiler, özellikle gelişmekte olan ülkeler için önemli gelir kaynağıdır.
1.2.1.8. Dış Piyasalarda Monopol Gücünden Faydalanma
İhraç edilen mallarla ilgili olarak uluslararası piyasalarda tekel gücüne sahip olma, bazen bir dış ticaret politikası amacı olabilir. Bu amaç için ülke, tek üretici olduğu ürünlerin ihracatında sınırlandırmalar koyar veya benzer malı üreten az sayıdaki öteki ülkelerle anlaşarak birlikte kartel kurma yoluna gidebilir49.
1.2.1.9. Otarşi
Kendi kendine yeterlilik” anlamına gelen otarşinin amacı dış Dünya ile ekonomik bağların en düşük düzeye indirilmesidir50. İhtiyaç duyulan her şey ülke içinde üretilmeye çalışılır. Günümüzde artık bu anlamda bir dış ekonomi politikası amacı bulunmamaktadır.
48 Aktaş, C. (2010). Türkiye’de Reel Döviz Kuru İle İhracat ve İthalat Arasındaki İlişkinin Var Tekniğiyle Analizi, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 123-140.
49 Dinler, Z. (2007). İktisat. Bursa: Ekin Kitabevi.
50 Eğilmez, M. (Kasım 2014). TL’nin değer Kaybı Dış Ticaret Açığını Düşürür Mü? Kendime Yazılar, 02 Kasım 2017, http://www.mahfiegilmez.com/2014/11/tlnin-deger-kayb-dsticaret-acgndusurur.html#uds-search-results [Erişim Tarihi: 24.10.2017].
18