Türkmenistan/Tilkinin Kurttan Öç Alışı (Ercilasun ve Turan, 1989, s. 122-123);
Bulgaristan/Kurnazlığın Sonu (Hafız, 1990, s. 353); Kırım-Tatar/Akıllı Kirpinen Ayneci Tilki (Bayraktar, 1997, s. 58-73); Kumuk/Kedi Hikâyesi (Zengin, 2002, s. 34);
Kazakistan/Tilki ile Maymun (Alptekin, 2003, s. 107-112); Türkmenistan/Çok Gülen Bir de Ağlar (Sakaoğlu ve Ergun, 1991, s. 60-61).
Tip 2
Tülkü Tülkü Tünbeki /Azerbaycan 1. Olay Örgüsü:
“Tilkinin biri, gördüğü ak taşı kuyruk sanıp kuyuya atlar. Yılan, kurbağa, çakal, kurt, domuz ve ayı da kuyruk tamahıyla kuyuya düşerler. Tilki açlıklarını gidermek üzere söyleyeceği şarkıda kimin adı geçerse onu yemeyi teklif eder. Önce kaplumbağa, sonra sırasıyla yılan, çakal, kurt domuz parçalanıp yenir. Tilki, domuzun etinden bir parçasını koltuğunun altına saklar ve devamlı yer. Ayı bunu görünce sorar: Eti nereden buluyorsun, bana da söyle, der. Tilki der ki, koltuğumun altını yiyiyorum, sen de ye.
Ayı inanır. Koltuğunu dişler, kan kaybından ölür. Tilki bir müddet de ayının etiyle idare eder. Ancak ayının eti de bitince açlıktan ulumaya başlar. Kuyunun başına gelen avcı tilkiyi yakalar. Bıçağını keskinleştirirken, tilki canlanır, kaçıp gider. Avcı pişman olur”
(Köktürk, 1996, s. 74).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 3
Tüccar Pire/Muş 1. Olay Örgüsü:
“Mevsim kış olmasına karşın havalar iyi gider. Bu güzel havalara kanan Pire, keçilerini alıp yaylaya çıkar. Kuşların yuva yapmalarına kanarak keçilerin kıllarını keser.
Beklenmedik bir anda bir fırtına çıkar. Pire’nin bütün keçileri telef olur. Neye uğradığına şaşıran Pire, çaresiz kalır. Kendi yanlış hesabının kurbanı olan Pire, başına gelenlerden ders çıkarır. Pire’nin son pişmanlığı ona fayda sağlamaz” (Yavuz, 2006, s.
19).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 4
Tekir Kedi ile Boz Kedi/Uygur/Doğu Türkistan 1. Olay Örgüsü:
Bir adamın biri tekir diğeri boz olan iki kedisi vardır. Tekir kedi kendi işini bilip helal çalışıyorken, boz kedi ise yemek vakitleri dışında kımıldamazmış. Boz kedi bu kadar çalışmamsı için Tekir’i ikna etmeye çalışır ancak başarılı olamamış. Boz kedinin evindeki sıçanlar o kadar çoğalmış ki, ev sahibi Boz kediyi kovmuş. Kovulan Boz kedi yirmi dört saat boyunca dolaşır. Hiçbir ev sahibi tembel olduğu için kabul etmez. Bir süre sonra güvercin çalarken yakalanır ve güvercin sahibi iki ayağını keser. Hazır yiyiciliği, tembelliği yüzünden horlanan, hırsızlık yaptığı için cezalandırılan boz kedi soğukta donarak ölür. Tekir ise görevlerini yerine getirdiği için sıkıntısız yaşar (Ercilasun ve Turan, 1989, s. 26-29).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 5
İhtiyar Karı ile Fare/Gaziantep 1. Olay Örgüsü:
Çok eski zamanlarda mağarada yaşayan, bulunduğu yeri süpürmeyen ihtiyar bir karı vardır. Günlerden bir gün karı evi süpürmek ister. Evi süpürürken beş kuruş bulur ve bununla helva alır. Yarısını yer diğer yarısını rafa kaldırır. Rafa kaldırdığı helvayı fare yer. Farenin başına vurur, fare de kadına vurur kadının iki gözü kör olur. İkisi de birbirinden şikâyetçi olur ve hâkimin karşına çıkarlar. Kadın olanları hâkime anlattıktan sonra hâkim ödeştiklerini söyler (Alptekin, 1991, s. 1301-131).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı Tip 6
Papağan ile Bülbül/Uygur/Doğu Türkistan 1. Olay Örgüsü:
Papağan “Dünyada benim gibi öten kuş yok” diye gururlanıp gün boyu öter. Bu ötmeden rahatsız olan ev sahibi papağını bahçeye koyar. O sırada bir bülbül, papağanı görmek için gelir. Papağanı çok üzgün görür. Papağan da sahibinin ötüşünden dolayı kendisini dışarı attığını anlatır. Papağan hünerlerini göstermeye başlar. Tavuk gibi
gıdıklar, horoz gibi uzatarak öter, it gibi havlar, kedi gibi miyavlar. Bülbül papağana başkalarının şarkılarını söylememesini tavsiye eder. Böyle yaparsa kovulmayacağını söyler (Ercilasun ve Turan, 1989, s. 30-31).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 7
Köpeklerle Çakallar/Muğla 1. Olay Örgüsü:
Geceden şehre inen çakalın biri, sabaha doğru koşa koşa dağa gelir. Çakal “Allah’tan ferman geldi. Çakallar şehre inecekler. Köpekler de dağa çıkacaklar. Çabuk hazırlanın”
der. Teslimat zamanı geldiği zaman çakallar tam şehre inecekleri sırada köpekler bunlara saldırıp artlarına takılmışlar. İçlerinden biri, ferman alıp getiren çakala fermanı okusun diye bağırır. Çakal da “Ayol! tozdan, dumandan ferman mı okunuyor” der (Demircioğlu, 1934, s. 86-87).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 8
Nefsine Düşkün Domuz/Türkmenistan 1. Olay Örgüsü:
“Büyük bir ormanda bir maymun yaşar. İncir ağaçları ile dolu ormandan, yazdan kış hazırlığına başlar. Onu ziyarete gelen boğazına düşkün domuza incir yedirir.
Maymunun incir ağaçlarının çoğunu domuz yiyip bitirir. Bu duruma sinirlenen maymun domuza daha incir yedirmez. Domuz maymuna kızıp onu öldürmek için ağaca tırmanırken ağaçtan düşüp ölür” (Gökçimen, 2000, s. 33).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 9
Öküz ile Tavşan/Muş 1. Olay Örgüsü:
“Çiftçinin biri artık yaşlanmış, iş göremez bir öküzü biraz semiz olsun diye serbest bırakır. Öküz vaziyeti anlar ve düştüğü duruma üzülür, kara kara düşünür. Bu duruma şahit olan bir tavşan, durumu öğrenir ve ona üzülmemesini öğütler; zira onun hali daha içler acısıdır. Tavşan derdini sıralar: Avcının, elinde tazısı kendisini beklediğini, şahinin havada onun ininden çıkması fırsatını kolladığı ve nihayetinde tosbağa ile aynı mekânı paylaştığı için onun da arkasından zayıf anını yakalamağa çalıştığını söyler. Öküz, sadece kendisinin dertli olmadığını anlar ve haline şükreder” (Yavuz, 2006, s. 38).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 10
Ham Fikirli/Bulgaristan 1. Olay Örgüsü:
Yularını sürüyerek otlayan deveyi bir fare görür ve hemen yularını tutup gütme isteğine kapılır. Farenin ardına düşen deve, farenin yuvasına kadar gelir ve “Ey ham fikirli, ardına düştük bizi her kapıdan geçirme sevdasına düştün” diyerek yuları farenin elinden çekip kurtarır (Hafız, 1990, s. 346).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 11
Tilki ve Su Samurunun Ayıya Oyunları/Bitlis 1. Olay Örgüsü:
“Tilki ile su samuru arkadaş olurlar. Ayı, onları yemek için gelir. Tilki ve su samuru yavrularını paylaştıkları bahanesiyle ayıyı kaldıkları deliğe götürürler. Tilki ve su samuru delikten çıkmayınca ayı oradan ayrılmak zorunda kalır. Ayı ile tilki bir başka gün yine karşılaşır. Tilki bir deliğe girerek kurtulur. Tilkinin girdiği deliğe girmeye çalışan ayı orada sıkışıp kalır. Başka bir yerden çıkan tilki, ayıdan kurtulur” (Eren, 2001, s. 22-23).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 12
Tilki ile Horoz/Manisa 1. Olay Örgüsü:
“Tilki dam üstünde tünemiş olan tavuk ve horozların yanına gider. Horoza ezan okumasını ve namaz kılmalarını teklif eder. Horoz da yolun ilerisinden iki avcının geldiğini ve onlar da gelince cemaat olmalarını söyler. Bunu duyan tilki kaçar” (Tunç, 2008, s. 14).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Kastamonu/Aç Tilki (Atlı, 2011, s. 245-246).
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 13
Tilki ve Kurdun Arkadaşlığı/Yozgat 1. Olay Örgüsü:
“Tilki ile kurt arkadaş olurlar. Kurt çayırlıkta bir at yakalayarak, tilki ile beraber yer.
Kurdun bu iyiliğine karşılık vermek isteyen tilki, arkadaşını taklit ederek, bir at yakalamaya kalkışınca, at tarafından öldürülür” (Aslan, 1994, s. 122-123).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Türkmenistan/Arslan ile Tilki (Sakaoğlu ve Ergun, 1991, s. 98-101).
Tip 14
Serçenin Koyunu Avlaması/Uygur/Doğu Türkistan 1. Olay Örgüsü:
Bir kartal ok gibi atılarak bir koyun sürüsüne saldırır ve bir koyunu alıp gider. Bunu gören serçe kartalı kıskanır ve koyun avlamaya karar verir. Koyunun yününe takılan serçeyi çoban kurtarır ve “Kendine göre iş yapsan olmaz mı?” diyerek serçeyi uçuruverir (Ercilasun ve Turan, 1989, s. 120-121).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 15
Gurt/Adıyaman 1. Olay Örgüsü:
“Bir adam, keçisini yiyen kurdu kovalar. Kurt kaçar ve adamdan kurtulur, ancak yine acıkır. Bir koyunla karşılaşır. Koyun, kurdu kandırır ve kaçar. Yoluna devam eden kurt, bir atla karşılaşır. Atı yemek ister, ancak at da kurdu kandırır ve kurdun ağzına bir tekme atarak onu bayıltır ve kaçar. Kurt, yakaladığı avları hemen yemediği için pişman olur” (Doğan, 2006, s. 28).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Kastamonu/Aç Ayı (Atlı, 2011: 245-246); Mersin/At ile Kurt (Kara, 2007, s. 100-103).
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 16
At ile Kurt/Mersin 1. Olay Örgüsü:
“Bir keçi ile koyun arkadaş olup ormanda otlamaya başlar. Bunları gören kurt, önce koyunun yanına gelir. Koyun meşhur dansını göstermek bahanesiyle kurdun elinden kaçar. Yaptığı hatayı anlayan kurt, biraz ilerde keçiye rastlar ve onu yemek ister. Keçi de yavrularına sütlerini verip gelme bahanesiyle kurttan kurtulur. Kurt, yine bir hata yaptığını anlar ama iş işten geçer. Biraz ilerde bir ata rastlar. Hemen atı yemek ister. At ise padişaha ait olduğunu ve kendisini yerse başının derde gireceğini söyler. Kurt, onun padişaha ait olduğuna inanmaz. At da nalının altındaki padişahlık yazısına bakmasını söyler. Kurt, atın ayağının altına bakarken öyle bir tekme vurur ki, aç gözlü kurt oracıkta ölür” (Kara, 2007, s. 31).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Mersin/Canavarın Oğlu Baytar Olur Mu? (Kara, 2007: 106-107);
Adıyaman/Gurdınan Geçi (Doğan, 2006: 28); Kastamonu/Aç Tilki (Atlı, 2011: 249-250).
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 17
Kurnaz Hayvanlar/Kastamonu 1. Olay Örgüsü:
“Ormanı denetlemek için gelen vergi memurlarını gören aslan, kendisi ve ailesinde kürk olduğu için kaçmaya başlar. Aslanı kaçarken gören leylek de durumu öğrenince, kendisi ve ailesinde yazlık giyecekler olduğunu söyleyip kaçmaya başlar. Aslanla leyleği kaçarken gören geyik, durumu öğrenince, kendisi ve ailesinde giyecek ve yiyecek olduğu için o da kaçmaya başlar. Bu üç hayvanın kaçtığını gören maymun, durumu öğrenir ve o da kaçmaya başlar. Fakat yolun yarısında, ‘Benim saklayacak bir şeyim yok.’ diyerek kaçmaktan vazgeçer” (Atlı, 2011, s. 175-176).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 18
Keklikler/Uygur/Doğu Türkistan 1. Olay Örgüsü:
Akdağ’ın önünde, Karadağ’ın ardında yaşan bir grup keklik vardır. Bu keklikler ihtiyar başkanlarının öğüdü ile hareket ederler. İhtiyar başkanları ölmeden önce kekliklere daima uyum içinde yaşamaları ve Karadağ’ın ardına geçmemeleri hususunda vasiyet eder. Bir gün öğle vakti bütün keklikler avdan dönerken bir keklik gruptan ayrılıp Karadağ’ın ardına geçer. Karadağ’ın ardına geçen keklik buradaki güzellikleri görür.
Yerde saçılan darıları yemek için giden keklik tuzağa düşüp avcıya yakalanır. Eksik olduklarını fark eden keklikler aralarından birini seçip Karadağ’ın ardına gönderirler.
Ancak aramaya giden keklik de diğer keklik gibi tuzağa düşer. Avcı “ikiyi veren Allah
üçü de verir” diyerek beklemeye devam eder. İki kekliğin gidip dönmediğini gören keklikler arkadaşlarını aramaya giderler ve iki kekliğin yakalandığı görürler. İki kekliği kurtarmak için keklikler ‘Hepimiz birden kendimizi tuzağa ayalım ve ikisini de tuzakları ile beraber kaldırıp götürelim’ derler. Dedikleri gibi yapan keklikler iki kekliği kurtarırlar ve o günden sonra birbirlerinde asla ayrılmazlar (Ercilasun ve Turan, 1989, s.
48-51).
2. Tipin Türkiye’deki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
3. Tipin Türk Dünyası’ndaki Yayılma Alanı:
Benzerine rastlanamadı.
Tip 19