Dünyada Sağlık Harcamaları

Ülkelerin sağlık için yaptıkları harcamalar ve bu harcamaların gelişimi çok çeşitli sosyal ve ekonomik etkileri içinde barındırır. Ayrıca sağlık sisteminin örgütsel ve finansman yapısı da harcamaları etkileyen bir diğer önemli faktördür²⁷⁸. Ülkelerin birçoğu sağlık hizmetlerinin finansmanını hükümet programları ya da zorunlu sağlık sigortası ile karşılamaktadır. İngiltere, İzlanda, Danimarka, İsveç gibi ülkeler sağlık harcamalarının yaklaşık %80’ini ulusal ve bölgesel hükümet programları ile yani genel vergi gelirleri ile finanse etmektedirler. Çek Cumhuriyeti, Almanya, Fransa, Japonya, Lüksemburg, Slovakya, Türkiye ise sağlık hizmetinin yaklaşık %70’ini sosyal sağlık sigortası sistemi ile karşılamaktadır²⁷⁹. Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya gibi ülkelerde ise devlet temel sağlık hizmetlerini her vatandaşa sağlamakla görevlidir.

Ayrıca temel sağlık hizmetlerinin finansmanında yerel vergilerin yanısıra gönüllü kişi ve kuruluşların sağladığı fonlar da finansman kaynağı olarak kullanılabilmektedir.

Diğer hizmetler ise özel sağlık sigortası kapsamındadır ²⁸⁰ . Sağlık harcamaları hesaplanırken sağlık mal ve hizmetlerinin nihai tüketimi dikkate alınmaktadır. Bunlar tıbbi mal ve hizmetler, halk sağlığı, hastalıkları önleme programları ve idari harcamalardan oluşmaktadır.

Aşağıdaki grafikte seçilmiş ülkelerde kamu sağlık harcamalarının milli gelir içindeki paylarına yer verilmiştir.

277 WHO, World Health Statistics 2018, Geneva: WHO Publishing, 2018, s. 4

278 OECD, Health at a Glance Europe 2018, Paris: OECD Publishing, 2018, s. 132

279 OECD, Spending on Health: Latest Trends, June 2018, https://www.oecd.org/health/health-systems/Health-Spending-Latest-Trends-Brief.pdf Erişim: 08.05.2019

280 Uğurlu, a.g.e, s. 47

Grafik 19. Seçilmiş Ülkelerde Sağlık Harcamaları (GSYİH %)

Kaynak: Dünya Bankası datalarından derlenmiştir. Erişim tarihi: 08.05.2019

Sağlık harcamaları Avrupa’nın gelişmiş ülkelerinde milli gelirin yaklaşık %10’u düzeyindedir. 2016 yılı itibariyle ekonomisinden sağlık harcamalarına en yüksek payı ayıran ülke ise yaklaşık %17 ile Amerika Birleşik Devletler’i olduğu söylenebilir.

Asya’nın gelişmiş ülkesi Japonya ise sağlık harcamalarına milli gelirinden %10’un üzerinde pay ayırmaktadır. Avrupa ülkelerinin ortalama olarak sağlık harcamalarına ayırdığı pay yaklaşık %10’dur.

Sağlık hizmetlerine olan talep arttıkça hizmetlerin kapsamı genişlemekte dolayısıyla kamu harcamaları da yükselmektedir. Ancak sağlık harcamalarındaki artışlar ekonomik büyüme oranları ile aynı seyri izlemektedir. Sağlık harcamalarında özellikle Küresel Kriz’den sonra en yüksek artış 2016 yılında yaşanmıştır. Özellikle finansal krizden önemli derecede etkilenen Avrupa ülkeleri bu dönemde sağlık harcamalarında kısıtlamalara gitmişlerdir. Sağlık çalışanlarının maaşlarında kesinti, ilaç harcamalarının kapsamının daraltılması gibi çok çeşitli önlemlere başvurmuşlardır²⁸¹.

Amerika Birleşik Devletleri’nde ise diğer gelişmiş ekonomilere oranla daha yüksek bir sağlık harcaması gözlenmektedir. Oysa ki Amerikan sağlık sistemi piyasa ağırlıklı bir sistemdir ve bu durumda kamu harcamasının daha az olması beklenir.

Ancak yapılan çalışmalar ABD’deki ilaç, işgücü dahil olmak üzere emek ve mal fiyatları ayrıca idari maliyetlerin diğer gelişmiş ülkelere oranla daha yüksek olduğunu

281 OECD, Spending on Health: Latest Trends

göstermektedir. Sağlık sigortası kapsamındaki kişi sayısının diğer gelişmiş ülkere göre daha az olması, diğer gelişmiş ülkelere oranla ABD’de obezite ve çocuk ölüm oranlarının yüksek olması, tıbbi görüntüleme sayısı, kişi başı ilaç tüketiminin fazla olması sağlık harcamalarının diğer gelişmiş ülkere göre ABD’nin sağlık harcaması için daha fazla kamu kaynağı ayırmasına neden olmaktadır²⁸².

Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya gibi gelişmiş ülkeler dışında dünyanın geri kalan büyük bir kesiminde sağlık harcamalarının milli gelirden aldıkları pay %10’un çok daha altında kalmaktadır. Dolayısıyla yaşam seviyesindeki kalite, gelir düzeyi, yaşam süresi gibi göstergelerin bu bölgelerde dünyanın diğer bölgelerine oranla çok daha iyi olması tesadüf değildir.

Aşağıdaki grafikte seçilmiş ülkelerde 2016 yılı sağlık harcamalarının kamu bütçesi içindeki payı gösterilmiştir.

Grafik 20. Seçilmiş Ülkelerde Sağlık Harcamalarının Bütçedeki Payı (%)

Kaynak: Dünya Bankası datalarından derlenmiştir. Erişim tarihi: 08.05.2019

Grafik 20’de kamu bütçesi içinde sağlık harcamalarının payı görülmektedir. 2016 yılı itibariyle bütçeden sağlık harcamalarına en yüksek payı ayıran ülke bir önceki grafiğe benzer şekilde ABD’dir. ABD kamu bütçesinden sağlık harcamlarına %40’a yakın bir pay ayırmaktadır. OECD ülkelerinin bütçelerinden ayırdıkları ortalama pay ise yaklaşık %25’tir. Avrupa ülkeleri ise ortalama %15-20 arasında sağlık harcamalarına

282 Irene Papanicolas, Liana R. Woskie, Ashish Jha, “Healthcare Spending in the United States and Other High-Income Countries”, JAMA, 13March 2018,

https://www.commonwealthfund.org/publications/journal-article/2018/mar/health-care-spending-united-states-and-other-high-income

genel bütçeden pay ayırdığı görülmektedir. Avrupa ve Amerika dışında kalan diğer bölgelerin ayırdıkları paylar ise %10 ve altındadır.

Aşağıdaki grafikte seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen sağlık harcamalarına yer verilmiştir.

Grafik 21. Seçilmiş Ülkelerde Kişi Başı Sağlık Harcaması ($)

Kaynak: Dünya Bankası datalarından derlenmiştir. Erişim tarihi: 08.05.2019

Grafik 21’de görüldüğü üzere en yüksek kişi başı sağlık harcamasının yapıldığı ülke yine ABD’dir. Kişi başı sağlık harcaması 10 bin dolara yakındır. Avrupa ülkelerinin ise Norveç hariç kişi başı sağlık harcaması ABD’nin yaklaşık yarısı kadardır. Norveç’in harcaması yaklaşık 7800 dolardır. Yunanistan, İspanya gibi Avrupa’nın Akdeniz kıyısındaki ülkelerinin harcamaları ise diğerlerine oranla son derece düşüktür.

Aşağıdaki grafikte sağlık harcamaları içinde ilaç harcamalarına ayrılan paylara yer verilmiştir.

Grafik 22. Seçilmiş Ülkelerde İlaç Harcamaları (Sağlık Harcamaları %)

Kaynak: OECD datalarından derlenmiştir.

Grafik 22’de görüldüğü üzere sağlık harcamaları içerisinde ilaç harcamalarının payının en yüksek olduğu ülkeler Yunanistan, Rusya, Meksika gibi nispeten gelir seviyesi daha düşük dolayısıyla daha milli gelirinden sağlığa daha az pay ayıran ve sağlık konusunda yabancı yardımlardan diğer ülkere oranla daha fazla yararlanan ülkeler olduğu gözlenmektedir. En yüksek sağlık harcamasına sahip ABD’nin sağlık harcamaları içinde ilaç harcamasına ayırdığı pay yaklaşık %10-15 arasında değişirken sağlık harcamalarında en gerilerde olan Rusya’da ilaç harcamalarının oranı %25-30 arasındadır. Aynı şekilde Yunanistan sağlık harcamalarının %25’inden daha fazla bir kısmını ilaç harcamasına ayırmıştır. Oysa ki Avrupa’nın gelişmiş ülkeleri arasında ilaç harcamasına ayrılan kısım %10-15 hatta bazı ülkelerde %10’un dahi altındadır. Bu durumun çok sayıda sebebi olabilir. Sağlık sistemlerinin bazı ülkelerde ilaç maliyetlerinin tamamına yakınını kapsıyor olması, demografik faktörler, ilaç sanayilerinin gelişmiş ülkelerde kurulmuş olması ve diğer ülkelerin alıcı konumunda olması, ilaç kullanma bilincinin farklı olması gibi çok sayıda sebep ilaç harcamalarının sağlık harcamaları içerisindeki payını yükseltebilmektedir.

Aşağıdaki grafikte seçilmiş ülkelerde cepten yapılan sağlık harcaması tutarlarına yer verilmiştir.

Grafik 23. Seçilmiş Ülkelerde Cepten Yapılan Sağlık Harcamaları ($)

Kaynak: Dünya Bankası datalarından derlenmiştir. Erişim tarihi: 08.05.2019

Grafik 23’de gözlendiği üzere cepten yapılan harcamalarda en yüksek tutarların olduğu ülkeler Norveç ve ABD’dir. Bu ülkelerde kişi başı özel olarak yapılan harcamalar 1000 doların üzerindedir. OECD üyelerinin ortalamasına bakıldığında ise yaklaşık 600 dolar olduğu görülmektedir. Özel harcamanın en düşük olduğu ülkeler ise Rusya ve Latin Amerika’dır. Japonya ise 600 doların altında tutar ile ortalamayı bozmayan bir seyir izlemektedir. Daha önceki grafiklerde de değinildiği üzere kişi başı özel sağlık harcamalarında da sağlık sisteminin kapsamı, maliyetlerdeki farklılıklar, gelir düzeyleri önemli rol oynayabilmektedir.

Genel olarak tüm grafikler ve göstergeler değerlendirildiğinde ülkelerdeki sağlık ile ilgili politikalar, harcamalar ve sağlığa ilişkin göstergeler önemli farklılıklar gösterebilmektedir. Ancak günümüz itibariyle sağlık konusunda başarısı tartışmasız şekilde kabul edilen ülke Japonya’dır. 1960’da evrensel bir sağlık sigortası sistemi kurarak tüm vatandaşlarını zorunlu olarak sisteme dahil etmiştir. Japonya sağlık sistemini düşük maliyetler ile verimli, etkin ve sürdürülebilir hale getirmiştir. Çok sayıda araştırma, Japon sağlık sisteminin başarısını, evrensel sağlık sigortası sistemi altında tıbbi fiyatları kontrol ederek, talepleri ve malzemeleri hassas bir beceri ile dengelemekte uzman olan politikalara bağlamaktadır. Böylece hem çok sayıda kişiye sağlık hizmetini kaliteli şekilde sunarken aynı zamanda da kaynakları israf etmeden yerinde ve etkin şekilde kullanmayı başarmıştır²⁸³.

283 Xing Zhang, Tatsuo Oyama, “Investing the healthcare delivery system in Japan and reviewing the local public hospital reform”, Risk Management Healthcare Policy, 29, 2016, ss. 21-32

2.6. TÜRKİYE’DE SAĞLIK GÖSTERGELERİ VE SAĞLIK HARCAMALARI