ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELİR DAĞILIMI VE SOSYAL HARCAMALARA İLİŞKİN AMPİRİK BİR UYGULAMA
Bu bölümde gelir dağılımı ve sosyal harcamalar arasındaki ilişki panel veri analizi kullanılarak incelenmiştir. Öncelikle gelir dağılımı ve sosyal harcama ilişkisini konu edinen literatüre yer verilmiş, sonrasında kullanılan analiz yönteminden bahsedilmiş, analiz edilen veri seti hakkında bilgi verilmiş ve son olarak ampirik bulgular yorumlanmıştır.
sermayede uzun dönemdeki dağılım aynı zamanda gelir dağılımını da belirleyen faktörlerden en önemlisini oluşturmaktadır371.
Sosyal harcamaların gelir dağılımı üzerinde olumlu etkisi olduğunu belirten ampirik çalışmalardan biri 50 gelişmekte olan ülke için eğitim ve sağlık harcamalarındaki artışın okula erişimde, çocuk ve bebek ölümlerinin azaltılmasında olumlu etkiler yarattığı ve bu sonuçların eşitsizliği azaltmada etkili olduğu ayrıca ikinci derecedeki reformların da hayata geçirilmesine yardımcı olduğu belirtilmiştir372. Kamu eğitim harcamalarının gelir eşitsizliği üzerinde etkisinin gelişmekte olan ülkelerde zayıf olmakla birlikte, OECD ülkelerinde bu etkinin daha güçlü olduğu vurgulanmaktadır373. 15 AB ülkesi için yapılan bir çalışmada ise sosyal koruma harcamalarının gelir dağılımı üzerindeki etkisi araştırılmış ve bu ülkeler için risk ve ihtiyaç gruplarına göre yapılan harcamalardan işsizlik ve emekli maaşlarının eşitsizliği azaltmada önemli etkileri olduğu bulunmuştur374. Geçiş ekonomileri için yapılan başka bir çalışmada ise Avrupa entegrasyon sürecinde eşitlik ve ekonomik gelişme konusunda geçiş ekonomilerinin büyük bir kısmında bu konudaki hedeflerin yüksek olduğu ve özellikle sağlık ve sosyal koruma harcamalarının bu ülkelerde gelir eşitsizliği ile negatif korelasyon içinde olduğu saptanmıştır375. 150 ülkeye 1970-2009 yılları arasında yapılan çalışmada eğitim, sağlık, barınma gibi kamu harcamalarının gelir dağılımı üzerinde pozitif etkisi olduğu belirtilmiştir 376 . OECD ülkeleri için yapılan başka bir çalışmada ise devletin ekonomideki payının artışının gelir dağılımı üzerinde olumlu etkisinin olduğu ve sosyal koruma harcamalarının aktif emek piyasası programları, dul ve yetim maaşları, işsizlik sigortası harcamalarının artışının gelir eşitsizliklerini azaltmada etkili olduğu bulunmuştur377. Bazı çalışmalar düşük gelir gruplarını hedef alan sosyal harcamaların gelişmekte olan ülkelerde gelir eşitsizliklerini azaltmada en etkili yollardan biri olduğu,
371 Vito Tanzi, Fundamental Determinants of Inequality and the Role of Government, IMF Working Paper, 1998, s.21
372 Sanjeev Gupta, Marijn Verhoeven, Erwin Tingson, Does higher government spending buy better results in education and healthcare, IMF Working Paper, February 1999, ss.3-21.
373 Slywester, a.g.e, s. 43
374 Judith Niehues, Social Spending Generosity and Income Inequality: A Dynamic Panel Approach, IZA Discussion Paper Series No: 5178, 2010, s.19
375 Mario Holzner, Inequality, Growth and Public Spending in Central, East and Southeast Europe, Working Paper Series, ECINEQ 2011-221, s. 1
376 Jorge Martinez Varquez, Violeta Vulovic ve Blanca Moreno Dodson, The impact of tax and expenditure policies on income distribution: Evidence from a large panel of countries, Review of Public Economics, 200(4), 2012, ss.95-130
377 Miraç Fatih İlgün, Kamu Sosyal Harcamalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi: OECD ülkelerine yönelik panel veri analizi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 17(4), 2015, ss.493-516
ayrıca devletin geliri yeniden dağıtmadaki etkisinin gelişmiş ülkelerde gelişmekte olanlara oranla daha fazla olduğunu iddia etmektedir378. 21 OECD ülkesi için yapılan çalışmada sosyal koruma harcamaları arttıkça gelir eşitsizliklerinin azaldığını, ayrıca ilgili ülkelerde eğitim harcamalarına göre sosyal koruma harcamalarının gelir eşitsizliğini azaltmada daha etkili olduğu sonucuna varılmıştır379. Sosyal sağlık sigortası için yapılan yatırımlar ve devlet sağlık harcamalarının en yoksul üç gelir grubunda gelir payını arttırarak gelir eşitsizliklerini düşürdüğü ayrıca buna bağlı olarak kısa boy görülme sıklılığını da azalttığı saptanmıştır380. 1995-2012 yılları arasını dikkate alan bir çalışmada Brezilya’da sağlığa daha fazla yatırım yapan federe devletlerin gelir eşitsizliğini azaltmayı başardığını, özellikle birinci basamak sağlık hizmetleri ve ilkokul düzeyindeki eğitim hizmetlerinin gelir eşitsizliğini azaltmada daha başarılı olduğu sonucuna varmışlardır381. Türkiye’de 1980-2017 yıllar arasında sağlık harcamalarının gelir dağılımı üzerindeki etkisi araştırılmış ve kamu sağlık harcamalarında meydana gelen %1’lik bir artışın uzun dönemde gelir eşitsizliğini %0,03 oranında azalttığı belirtilmiştir382. Türkiye’de 1990-2016 yılları arasında kamu harcamaları, kamu borçları, vergiler ve kurumsal kalite faktörünün gelir dağılımı üzerindeki etkisi incelenmiş ve kamu harcamalarında meydana gelen artışların gelir eşitsizliğini azalttığı sonucuna varılmıştır383.
Sosyal harcamaların gelir dağılımı üzerindeki etkisini olumsuz ya da anlamsız bulan çalışmalar da vardır. 140 ülke için yapılan ampirik bir çalışmada kamu eğitim harcamaları ile gelir eşitsizliği arasında U şeklinde bir ilişki tespit edilmiştir. Analize dahil edilen bazı ülkelerde ise eğitim harcamaları gelir eşitsizliklerinde artışa neden
378 Hale Balseven ve Can Tansel Tuğcu, Analyzing the effects of fiscal policy on income distribution: a comparison between developed and developing countries, International Journal of Economics and Financial Issues, 7(2), 2017, ss.377-383.
379 Mustafa İlker Ulu, The effect of government social spending on income inequality in OECD: a panel data analysis, International Journal of Economics Politics Humanities and Social Sciences, 1(3), 2018, ss. 184-202
380 Diana M. Bowser, Wu Zeng, Ilhom Akobirshoev, Tyler C. Morrill, Allyolo K. Nandakumar, The impact of healthcare spending and income inequality on stunting prevalence, International Journal of Healthcare, 2(2), 2016, 23-30
381 Giovanni Pacelli Carvolho Lustosa da Costa ve Ivan Ricardo Gartner, The effect of allocation function in budgeting to reduce income inequality in Brazil: An analysis of spending on education and health from 1995 to 2012, Brazilian Journal of Public Administration, 51(2), 2017, ss264-293
382 Gülcan Şantaş, Bünyamin Demirgil, Fatih Şantaş, Sağlık harcamaları-gelir dağılımı ilişkisi Türkiye için bir ARDL sınır testi yaklaşımı, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 17(1), 2019,
ss.412-383427 Erdoğan Teyyare ve Kübra Sayaner, Türkiye’de Gelir Eşitsizliğinin Maliye Politikası Araçları ve Kurumsal Faktörler Açısından Analizi ve Çözüm Önerileri, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 2018, ss. 309-334.
olmuştur384. Türkiye’nin dahil olduğu 31 Avrupa ülkesi için yapılan bir çalışmada kamu eğitim harcamalarının gelir dağılımı üzerinde etkisi araştırılmış ve eğitim harcamalarında bir birimlik artışın gini katsayısını kısa vadede 0,20 oranında arttırdığı ancak uzun vadede 0,22 oranında düşürdüğü belirtilmiştir385. 21 OECD ülkesi için yapılan başka bir çalışmada ise sosyal koruma harcamalarının gelir dağılımı üzerinde pozitif etkisi olduğu saptanmış ve sosyal koruma harcamalarının eğitim harcamalarından daha etkili olduğu kanaatine varılmıştır386.28 AB ülkesi için yapılan başka bir çalışmada ise kamu sosyal harcamalarının gelir dağılımı üzerindeki etkisi araştırılmış ve AB’nin yeni üyelerinde sağlık ve sosyal koruma harcamalarının gelir eşitsizliğini azaltmada etkili olduğunu ancak AB’nin kurucu üyelerinde ise sadece sosyal koruma harcamalarının gelir dağılımı üzerinde etkisinin anlamlı olduğu sonucuna varmıştır. Eğitim harcamalarının etkisi ise tüm üyeler için anlamsız bulunmuştur387. Japonya için yapılan çalışmada sosyal harcamaların gelir eşitsizliği ve yoksulluk üzerindeki etkisinin diğer OECD ülkelerine oranla daha zayıf ve yetersiz olduğu, etkileri arttırabilmek için sosyal harcamalarda yeni reformlara ihtiyaç olduğu belirtilmiştir388 . Latin Amerika ülkelerinde 1982-2000 yılları arasındaki veriler kullanılarak yapılan bir çalışmada ise eğitim ve sağlık harcamalarının gelir eşitsizliklerini olumsuz yönde etkilediği, sosyal harcamaların pozitif etkilerinin abartıldığı sonucuna varmıştır389.Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için yapılan çalışmada ise sosyal koruma harcamalarının tüm ülkelerde gelir eşitsizliğini azalttığı ancak orta öğretime ilişkin değişkenlerde gelir eşitsizlikleri konusunda her iki grup ülkede de anlamsız sonuçları olduğu gözlenmiştir390. Düşük ve orta gelirli ülkeler için yapılan bir çalışmada ise, maliye politikasının her zaman eşitsizliği azaltmada etkili olduğu belirtilmiş ve çalışmaya konu edilen tüm ülkelerde okul öncesi ve ilköğretime
384 Lionel Artige ve Laurent Cavenaile, Public Education Expenditures, Growth and Income Inequality, http://www.ecineq.org/ecineq_paris19/papers_EcineqPSE/paper_61.pdf, Erişim: 01.09.2019
385 Ferdi Çelikay ve Mehmet Şengür, Education expenditures and income distribution: An empirical analysis on european countries, Humanomics, 32(3), 2016, 248-257
386 Nadir Eroğlu, Dilek Altaş, Turgut Ün, Mustafa İlker Ulu, OECD ülkelerinde Sosyal Yardım Harcamalarının Gelir Dağılımına Etkisi: Panel Veri Analizi, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(3), 2017, ss.336-354
387 Angeles Sanchez ve Antonio L. Pelez Corral, Government social expenditure and income inequalities in the European Union, Review of Public Economics, 227(4), 2018, ss.133-156.
388 Randall S. Jones, Income Inequality, Poverty and Social Spending in Japan, OECD Working Papers, EKO/WKP (2007)16, 2007, s.2
389 Monica Ospina, The effect of social spending on income inequality an analysis for Latin American countries, CIEF Working Paper No:10-03, 2010, s.1
390 Bergh vd., a.g.e, s.17
yapılan harcamaların gelir eşitsizliklerini azalttığı, ortaöğretim ve yükseköğretim harcamalarının eşitsizliği azaltsa bile yoksulluk konusunda aynı etkiyi göstermediği saptanmıştır. Sağlık harcamalarının ise Ürdün dışından ülkelerde gelir eşitsizliklerini düşürdüğü sonucuna varılmıştır391.