Dünya mirası listesine girme koşulları

Bir alanın Dünya Miras Listesi’nde yer alması için öncelikle üstün evrensel değere sahip olması beklenmektedir. Üstün evrensel değer 2011 tarihli son Dünya Miras Listesi Sözleşmesi Uygulama Rehberin’de şu şekilde tanımlanmıştır.

Üstün Evrensel Değer, ulusal sınırları aşan, bugünkü ve gelecekteki bütün insanlık için ortak öneme sahip olacak istisnai kültürel ve / veya doğal miras alanlarıdır.

Alanın üstün evrensel değere sahip olup olmadığını belirlemek adına Dünya Miras Komisyonu tarafından 10 kriter belirlenmiştir. Bu kriterlerden ilk altısı kültürel miras alanlarında, son dört kriter ise doğal miras alanlarında bulunması gereken nitelikleri ortaya koymaktadır. Listede yer alabilmek için bu kriterlerden en az birine sahip olmak gerekmektedir.

i)Yaratıcı insan dehasının ürünü olması,

ii)Belli bir zaman diliminde veya kültürel mekânda, mimarinin veya teknolojinin, anıtsal sanatların gelişiminde, şehirlerin planlanmasında veya peyzajların yaratılmasında, insani değerler arasındaki önemli etkileşimi göstermesi,

iii)Kültürel bir gelenek veya yaşayan ya da kayıp bir uygarlığın tek veya en azından istisnai tanıklığını yapması,

iv)İnsanlık tarihinin bir veya birden fazla anlamlı dönemini temsil eden yapı tipinin ya da mimari veya teknolojik veya peyzaj topluluğunun değerli bir örneğini sunması, v)Bir (veya birden fazla) kültürü temsil eden geleneksel insan yerleşimine veya toprağın kullanımına ilişkin önemli bir örnek sunması ve özellikle bu örneğin, geri dönüşü olmayan değişimlerin etkisiyle dayanıklılığını yitirmesi,

vi)İstisnai düzeyde evrensel bir anlam taşıyan olaylar veya yaşayan gelenekler, fikirler, inançlar veya sanatsal ve edebi eserlerle doğrudan veya maddeten bağlantılı

38

olması, (Komite bu kriterin tercihen diğer kriterler ile birlikte kullanılması gerektiğini kabul etmektedir)

vii)Doğanın bir harikasına veya eşsiz bir güzelliğe ve estetik öneme sahip doğal alanlar olması

viii)Yaşamış canlıların kalıntıları, devam eden jeolojik olaylar ve yer şekillerinin gelişimi gibi dünyanın doğal tarihine ilişkin eşsiz önemde bilgilere sahip olması ix)Ekolojik ve biyolojik olarak hâlâ bozulmamış bir karasal, denizel veya tatlı su ekosistemine veya önemli hayvan ve bitki topluluklarına ev sahipliği yapması

x)Özellikle tehlikedeki veya bilim açısından önemli bir biyolojik çeşitlilik için en önemli ve en belirgin doğal habitatlara ev sahipliği yapması (Uygulama Rehberi, 2011).

Üstün evrensel değere sahip olması için ayrıca bütünlüğünü ve özgünlüğünü korumuş olması beklemekte, ayrıca alanın korunması için sistematik bir yönetim planına sahip olması istenmektedir. Özgünlük, Nara sözleşmesinde alınan kararlara dayanarak uygulama raporunda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. ı ve vı arasındaki kriterlere sahip alanların özgünlük şartlarını da sağlaması gerekmektedir. Kültürel bir alanın özgünlüğü konusunda karar verirken bilgi kaynaklarının güvenilirliği ciddi önem ve öncelik taşımaktadır. Ayrıca bu konudaki bakış açısının kültürden kültüre hatta aynı kültür içerisinde bile farklılık gösterebileceği göz önünde bulundurularak ait olduğu dönem ve kültür içerisinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu değerlendirme şu alt başlıkları kapsar nitelikte olmalıdır;

 Form ve tasarım;  Malzeme ve uygulama;  Kullanımı ve fonksiyonu;

 Gelenekleri, teknikleri ve yönetim sistemleri;  Konumu ve ayarı;

 Dil gibi diğer somut olmayan miras;  Ruh ve duygu;

39

Ruh ve duygu somut kültürel miras içerisinde pratikte çok kolay kendini gösteremiyor olsa bile gelenek ve kültürel sürekliliğin sağlanmasını konusunda önemli göstergeler olarak kabul edilmektedir. Arkeolojik kalıntı veya tarihi binalardaki rekonstrüksiyon sadece çok istisnai durumlarda ayrıntılı dokümantasyona sahipse ve temel düzeyde gerçekleşmişse kabul edilebilmektedir.

Bütünlük ise kültürel ve doğal miras alanlarının niteliklerinin bozulmamış ve bir arada olduğunun bir ölçüsüdür. Bu nedenle bütünlüğün incelenmesi sürecinde aşağıdaki kriterlere açıklık getirmek gerekmektedir (Alberts ve diğ, 2010).

 Üstün Evrensel Değer ifade etmek için gerekli bütün öğeleri içerip içermediği,

 Alanın ifade edilen özelliklere sahip olabilmek için yeterli büyüklükte olup olmadığı,

 Alanın geliştirme ve / veya ihmal sonucu olumsuz etkilerden muzdarip olup olmadığı,

Bu özelliklere ek olarak sahip olduğu kritere göre değerlendirmenin nasıl yapılacağı ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Miras listesine aday olan alanın ı ve vı arasındaki kriterlere sahip olması durumunda yapının ve /veya alanın fiziki durumunun ve malzemesinin bozulmamış olması beklenmektedir. vıı ve x arasındaki kriterlere sahip alanlarda ise biyofiziksel süreçlerinin sağlam olması beklenmektedir. Ancak doğal alanların devamlı bir değişim süreci içerisinde bulunduğu göz önünde bulundurularak ekolojik sürdürülebilirliğin sağlandığı hallerde basit müdahaleler göz ardı edilebilmektedir. vıı. kritere sahip olan alanlar ve çevresi bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Bir şelalenin göl ve vadi ile bir arada ele alınması gibi. vııı. kriter kapsamında önerilen bir alan doğal ilişkileri içerisinde bağımlı elemanlarını da içermelidir. Örneğin buzul döneme ait bir özelliğin buz işleme örneklerine de sahip olması gibi. ıx. kritere sahip alanların yeterli büyüklüğe ve ekosistemlerinde biyolojik çeşitliliğe sahip olmaları beklenmektedir. x. kritere sahip alanlar ise biyolojik çeşitliliğin korunmuş olması beklenmektedir (Uygulama Rehberi, 2011). Görüldüğü gibi Dünya Miras Listesi’nde yer almak için üstün evrensel değer, özgünlük ve bütünlük kavramlarından sadece birine sahip olması yeterli değildir. Önerilen alanın durumuna ve özelliğine göre birbiri ile bağlantılı birden farklı özelliği taşıması beklenmektedir.

40

Dünya Mirası Listesi’nde yer alan varlıklar; listede yer almalarına neden olan niteliklerini kaybedecek derecede bozulurlarsa ve aday gösterilirken karşı karşıya oldukları tehlikelere karşı adaylık dosyasında önerilen önlemleri öngörülen zamanda almazlarsa listeden çıkarılmaktadırlar. Öngörülen bu yaptırım bu varlıkların ülkelere tarafından korunmasının sağlanması açısından önemlidir (WHC, 2012).

Ülkelerin kültür ve turizm alanındaki itibarları, âdeta bu listedeki varlıklarının sayısıyla paralellik göstermektedir. Dolayısıyla, Dünya Mirası Listesi’ne girebilmek ve miras sayılarını arttırabilmek için yoğun çalışmalar gerçekleştirilmektedir.