Dünya’da Mobil Đletişim Sektörü ve Đnovasyon Örnekleri

Son dönemlerde bilgi ve iletişim teknolojilerine dönük kurumsal ve akademik alanda araştırmaların arttığı görülmektedir. Özellikle, hızlı bir şekilde büyüyen mobil telefon ve internet bu alandaki çalışmaların başlıca ilgi alanını oluşturmaktadır. Uluslar Arası Telekomünikasyon Birliği (ITU) 2004 yılında yayınladığı raporda, son dönemlerde global manada telekomünikasyon sektöründe gerçekleşen büyümenin, mobil iletişim ve internet sayesinde olduğunu belirtmiştir. 2004 yılında yayınlanan raporda tüm Dünya’daki mobil kullanıcı sayısının 1 milyar 300 milyona ulaştığı, mobil iletişimin kullanım oranının da 2003 sonu itibariyle %24’ e yükseldiği belirtilmiştir (Chen vd., 2006:23).

Bu iki teknolojik inovasyonun tüm dünyada yayılmasından sonra ve her iki yenilik için pazarın doymaya başlamasıyla birlikte, pazara dair gelişmelerin değerlendirilmesinde nitel ve nicel gözlemlemelerin ikisinin de kullanılması önemli hale gelmiştir. Mobil kullanıcı sayısının yanında, kullanım kalitesine yönelik değerlendirmeler de araştırma konusu haline gelmeye başlamıştır. Mobil telefon ile internetin bir arada düşünülmeye başlamasıyla mobil internet teknolojisinin kullanılması mümkün hale gelmiş ve bu da mobil iletişimin kalitesini arttırmıştır. Mobil telefon kullanım oranlarının yüksek seviyede olduğu ülkeler arasında gösterilen Japonya ve Kore, mobil internet uygulamalarının yer aldığı 3. nesil mobil iletişimi hayata geçiren ilk iki ülke olmuştur. 2005 yılında Japonya’da yapılan araştırmalara göre, Japon mobil kullanıcıların %90’ı, kendi mobil telefonları üzerinden internete erişim uygulamasını kullanabilmektedir (Chen vd., 2006:23). Ayrıca, ITU’nun 2002 yılında Pasifik Asya Telekomünikasyon’un göstergelerini göz

önünde bulundurarak yayınladığı raporda, mobil iletişimin can alıcı merkezinin Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’dan Pasifik Asya’ya taşındığı belirtilmiştir. Bu yüzden de özellikle Japonya, Asya pazarlarının nasıl gelişmesi gerektiğine dair önemli bir model haline gelmeye başlamıştır (Chen vd., 2006:23-24).

Japonya’daki mobil iletişim pazarına bakıldığında, pazar için geliştirilen yeniliklerin hızlı bir yayılım gösterdiği görülmektedir. Japonya’daki elektronik eşya pazarındaki uygulamalar diğer ülke pazarlarına göre daha yavaş bir yayılım gösterirken, mobil telefon pazarındaki gelişmeler tam aksine çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır (Yamada vd., 1995:33).

Japonya’daki mobil iletişim ile alakalı tarihsel gelişimine bakıldığında, mobil internet uygulamalarının kullanılmadığı 1. nesil ve 2. nesil iletişimde mobil telefon kullanımının yayılması için “fiyat” ve “yeni özellik” gerekli iki değişken olmuştur. Mobil internet hizmetlerine geçilmesiyle birlikte ise teknik fonksiyonların temellendirildiği bir sınıflandırma ve bunun için de pazara dair bölümlemenin yapılması gerekli olmuştur (Chen vd., 2006:24). Bu tarz bir bölümlendirme yapılmaya başlandıktan sonra müşteri odaklı teknoloji geliştirme, pazarın önemli bir karakteristiği haline gelmiştir. Nagamachi (2002) gerçekleştirdiği çalışmasında belirttiği üzere, Japon telefon üreticileri (Sharp, Sanyo, Matsushita) ürünleri tasarlarken Kansei mühendislik uygulamalarını kullanarak müşterinin talep ettiği özellikleri geliştirmeye ve ona istediği tatmini sağlamaya çalışmışlardır (Nagamachi, 2002: 5-9). Johnson (2004) ise yaptığı çalışmasında, NTT DoCoMo ve AU KDDI servis operatörlerinin 3. nesil uygulamalara yönelik stratejilerinden ve Avrupa pazarında başarısız olmasına rağmen Japon pazarında başarıyı getiren yüksek kalite-yüksek maliyet stratejisinden bahsetmiştir (http://www.nttdocomo.co.jp/english/binar y/pdf/corporate/technology/rd/technical_journal/bn/vol8_3/vol8_3_032en.pdf, E.T. 05.07.2012). Hem tedarikçilerin hem servis operatörlerinin ayrı ayrı sahip oldukları etkiye rağmen Japon mobil iletişim pazarının gelişimini diğer pazarların üstünde tutan özelliği, tedarikçiler, servis operatörleri ve müşteri tarafının yakın ilişkiler kurmaları olmuştur. Bu ilişkinin gelişmesinde müşterinin yeni özellikleri öğrenmeye ve kullanmaya olan isteği de etkili olmaktadır. Bu şekilde geliştirilen bir ilişki ile

yeniliklerin yayılımı kolaylaşırken, pazara global firmaların girmesi zorlaşmakta ve yerel firmaların güçlerine güç katmaları sağlanmış olmaktadır (Chen vd., 2006:24).

Japonya pazarında geliştiren bu ilişki ile alakalı en güzel örnek kameralı cep telefonlarının piyasada kendisine yer edindiği süreçle alakalıdır. Japonya’da kameralı cep telefonunu piyasaya ilk süren, şimdiki ismiyle Vodafone, eski adıyla J-Phone firması olmuştur. O zaman için Japonya’nın 3. büyük mobil servis operatörü olmasına rağmen pazarda diğer iki yerel operatöre göre küçük bir etkiye sahip olan Vodafone’un 2000 yılının Aralık ayında çıkardığı kameralı cep telefonu, o sene ve sonraki iki sene yayılma başarısı gösterememiştir. Kameralı cep telefonlarının piyasada yayılımı ise NTT DoCoMo ve AU KDDI servis operatörlerinin aynı özelliklerle bu mobil telefonları pazara sunmasıyla başlamıştır. Her iki servis operatörünün kameralı cep telefonlarını piyasaya sunmasından sonra yayılımın gerçekleşmesi, yüksek seviyede kaliteyi arz eden yerel firmalarla, talep eden müşteri arasında sağlanan yoğun etkileşimin getirdiği “güçlü öğrenme yeteneği” ile alakalı olmaktadır. Japonya pazarında servis operatörlerinin telefon üreticilerine nazaran daha güçlü bir konumda olduğu da söylenmektedir (Chen vd., 2006:25).

Şekil 1.9 Japon mobil telefon pazarına yönelik katsayı eğrisi

Japonya’daki mobil telefon pazarına ait öğrenme katsayısı eğrisinde, kameralı cep telefonlarının öğrenme üzerinde etkisi de görülebilmektedir.

Japonya’da geliştirilen bir başka önemli yenilik ise 1999 yılında NTT DoCoMo firmasının geliştirdiği Đ-Mode mobil hizmet içeriği olmuştur. Başta Vodafone olmak üzere Güney Kore, Avrupa, ABD ve Çin’deki mobil servis operatörleri bu inovasyondan yararlanarak kendi mobil hizmet içeriklerini geliştirmişlerdir (Kallio vd., 2006:102).

1992 yılında kurulan NTT DoCoMo firması 1997 yılında Đ-Mode takımını oluşturmuştur. Đ-Mode takımında Keiichi Enoki (Proje Lideri), Mari Matsunaga (Medya Direktörü) ve Tadeshi Natsuno (Đş Uygulamaları ve Otaklıkları) yer almıştır. Đ-Mode büyük bir hızla geliştirilmiş ve 1999 yılında piyasaya sürülmüştür. Mobil hizmet, yenilikçi içeriğinden dolayı çok rağbet görmüş ve 3 sene içerisinde 35 milyon kullanıcıya hizmet verir hale gelmiştir. 2007 yılı itibariyle ise bu rakamın 47,8 milyona ulaştığı belirtilmektedir.

Đ-Mode mobil hizmetinin değer zinciri ise şu öğelerden oluşmaktadır:

• Şebeke (DoPa) • Portallar • Uygulama arayüzü (cHTML) 1. Grafikli 2. Renkli • Đçerik 1. Finans 2. Sarı Sayfalar

3. Yaşam Tarzlar ve Eğlence • Cihaz

2. PC’den çok daha ucuz • Satış&Dağıtım

• Müşteri

NTT DoCoMo firması Đ-Mode ile interneti hiç kullanmamış insanları hedeflemiştir. Bu bölümlemeden dolayı da aylık sabit ücretini (3 USD/Ay) ve veri kullanım ücretini (0, 02 USD/Kb) düşük bir fiyatta karar kılmıştır. Hizmet kullanım ücreti ise içeriğe göre değişmektedir. Dört ana başlıkta toplanan zengin bir içeriği vardır. Bu kategorize olmuş içeriği, kurduğu çok sayıdaki iş ortaklıkları sayesinde gerçekleştirmiştir. Aynı zamanda bu mobil hizmet, tüm Japonya çapında kapsama özelliğine sahip olmaktadır. Kısa süre içerisinde o kadar büyük bir yayılım başarısı göstermiştir ki diğer birçok ülke de Đ-Mode ve onu geliştirirken kullanılan iş modelini örnek almıştır (Kallio vd., 2006:102).