Dünya Bankası Kredilerinin Kullanım Koşulları

Dünya Bankası imkanlarının kullanılabilmesi için daha önce bahsettiğimiz proje aşamalarından geçmek suretiyle hazırlanmış bir anlaşmanın, Banka ve ilgili üye ülke yetkilileri arasında imzalanması gerekmektedir. Yatırım veya uyum kredileri ya da hibe kullanımının esasları söz konusu anlaşmada yer alır. Bu şekilde yapılacak anlaşmalar üç türde olur. Bunlar kredi anlaşması, mektup anlaşması ve hibe anlaşmasıdır.

- Banka ile bir yatırım veya uyum kredisi anlaşması yapılmaktaysa imzalanacak anlaşmanın adı “kredi anlaşması (loan agreement)”dır.

- Banka ile yürütülecek bir proje üzerinde ilke birliğine ulaşılmış ve bu çerçevede bir proje hazırlama imkanı kullanılması söz konusu ise bu durumda Banka ile anılan imkanın kullanımı için yapılacak anlaşmanın adı “mektup anlaşması (letter agreement)”dır.

- Banka tarafından yönetilen emanet fonlardan bir hibe alınması söz konusuysa imzalanacak anlaşma “hibe anlaşması (grant agreement)”dır.

Dünya Bankası, üye ülkelerin ayrı tüzel kişiliği bulunan kamu kurum ve kuruluşlarının yatırım projelerine de finansman sağlar. Bu gibi durumlarda Banka, kredinin geri ödenmesini teminat altına almak için ülkenin garantörlüğünü talep eder. Ülkemizde Dünya Bankası’ndan sağlanan kredilere karşı garantörlük görevi Hazine Müsteşarlığı tarafından yerine getirilmektedir. Bu durumda iki ayrı anlaşmanın imzalanması gerekmektedir;

- Banka ile projeyi yürütecek kamu kurumu arasında Proje Anlaşması imzalanır. - Projeyi yürütecek kamu kurumunun aldığı krediye karşı garanti vermek üzere Dünya Bankası ile mali ajan arasında ise Garanti Anlaşması imzalanır (Eğilmez, 1996:82).

Anlaşma imzalandıktan sonra borçlu veya projeyi uygulayacak kurum adına üye ülkenin merkez bankasında veya bir ticari bankada serbestçe çevrilebilir döviz cinsi üzerinden bir özel hesap açılır. Özel hesabın işleyişi anlaşmanın türüne göre değişmektedir. Özel hesap projenin yıllık ortalama gider tahmininin %25’i ya da 4 aylık bölüme isabet eden ortalama gider miktarı kadar bir tutardır. Borçlu ya da proje uygulayıcısı borç anlaşmasında yer alan giderleri bu hesaptan avans alarak gerçekleştirdikten sonra, gider belgelerini Dünya Bankası’na göndererek kesin hesaplaşmayı gerçekleştirir. Banka yapılan giderlerin ve ilgili belgelerin usulüne uygun olup olmadığını denetledikten sonra gider tutarını yeniden özel hesaba yatırır.

Eğer bir Yapısal veya Sektörel Uyum Kredi anlaşmasının imzalanması söz konusu ise Banka’nın özel hesaba para yatırması borçlu ülkenin anlaşmada yer alan taahhütlerini yerine getirmesine bağlıdır. Anlaşma gereğince dilimlere ayrılmış ve ödenmesi bir takvime bağlanmış bulunan kredi miktarı, taahhütler gerçekleştikçe özel hesaba yatırılır.

Dünya Bankası kredilerinden yapılacak mal ve hizmet satın almalarında, satın alınacak mal veya hizmetin cinsi, büyüklüğü gibi hususlar dikkate alınarak çeşitli ihale ve satın alma yöntemleri uygulanır. Bu yöntemler şunlardır: (Eğilmez, 1996:83).

- Uluslararası ihale; borçlunun uluslararası ilan suretiyle mal ve hizmet almak üzere kullandığı ihale yöntemi.

- Sınırlı Uluslararası ihale; ihale miktarının düşük olması ya da sınırlı sayıda üreticisi olan malların ihalesinde kullanılan yöntemi.

- Yerel ihale; yerel piyasada daha ucuza temini mümkün olan mal ve hizmetlerin alımında kullanılan ihale yöntemi.

- Uluslararası veya Yerel Pazarlık Yöntemi; düşük miktarlı alımlarda en az üç satıcıdan fiyat teklifi alınmak suretiyle yürütülen ihale yöntemi.

- Doğrudan Sözleşme Yöntemi; tek üreticisi olan malların alımı veya tamamlayıcı parçaların alımı ya da belirli bir teslim süresine bağlı malların alımında kullanılan ihale yöntemi.

- Emanet Yöntemi; borçlu ya da proje uygulayıcısının doğrudan kendi eleman ve ekipmanıyla gerçekleştireceği isler için uygulanan yöntem.

- Birleşmiş Milletler Kuruluşlarından Alım; UNICEF, WHO, FAO gibi Birleşmiş Milletlerin uzmanlaşmış kuruluşları aracılığıyla alınmasında yarar görülen mal ve hizmetler için kullanılan yöntem.

Dünya Bankası, kredi anlaşması çerçevesinde yapılacak satın alma ve ihale işlemlerinde asıl yöntem olarak uluslararası ihale yöntemi olup, zaman zaman diğer yöntemler de uygulanabilmektedir. Banka mevzuatı gereğince bu ihalelere katılacak kuruluşların, Banka üyesi bir ülkeden olmaları gerekmektedir.

Dünya Bankası kredilerinin geri ödemesiz dönemi ve vadeleri bankanın ülkeleri GSMH açısından gruplandırdığı bir sınıflandırmaya göre belirlenir. Dünya Bankası bu yöntemle üç sınıf belirlemiştir. Eğer Bankanın kredi vereceği ülke en yüksek gelir grubuna sahip az gelişmiş ülkelerden ise geri ödemesiz süre 3 yıl ve vade 15 yıl; eğer orta gelir grubunda bir ülkeye yönelikse ödemesiz dönem 4-5 yıl, vade 17 yıl; en düşük gelir grubundaki bir ülke ise ödemesiz dönem 5 yıl ve vade 20 yıl olmaktadır.

Dünya Bankası kredilerinin ödenmesinde, krediyi alan ülkenin tercihine göre 2 yöntem kullanılmaktadır. Bu yöntemler eşit miktarda ödeme yöntemi ve artan miktarlı ödeme yöntemidir. Eşit miktarlı ödeme yönteminde kredi tutarı, ödemesiz dönem dışında kalan yıl sayısına bölünerek her yıl için eşit miktarlarda geri ödeme tutarı hesaplanmaktadır. Artan miktarlı ödemede ise toplam kredi miktarı geri ödemesiz dönem dışında kalan yıl sayısına düşük miktarlardan başlayarak yüksek miktarlara yayılmak suretiyle hesaplanır. Bu yöntemler arasında tercihte bulunmak üye ülkenin takdirindedir.

Dünya Bankası, kredinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir taahhüt komisyonu hesaplamaya başlar. Bu komisyon kredinin kullanılmayan bölümüne uygulanır. Komisyon oranı %0,75 olmakla birlikte bu oran Dünya Bankası İcra Direktörleri Kurulu’nun her yıl yenilediği bir kararla %0,25 olarak uygulanmaktadır (Eğilmez, 1996:84)