Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü

İfade özgürlüğünün oluşabilmesinin üçüncü koşulu kişinin edindiği bilgiler arasından yapmış olduğu tercihleri dış dünyaya yansıtabilmesi⁴⁶, yani düşünceyi ifade edebilme özgürlüğüdür. Buna göre, düşünceyi ifade etme kavramı, dar anlamda; çağrıda bulunmayı, marş okumayı, bir fikrin, kanaatin, duygunun veya özlemin sözle, yazıyla, tiyatroyla, resimle veya müzikle anlatılmasını içerir. Geniş anlamda ise; fiziki davranışları, tutumlar ve pozisyon alışları, bir fikri başkalarına

44 Anayasa Mahkemesinin 21/06/1995 Tarih, 1995/17 Esas, 1995/16 Karar sayılı kararı, AYMKD, S:

31, C: 2, s. 538-548.

45 Anayasa Mahkemesinin 02/02/1996 Tarih, 1995/25 Esas, 1996/5 Karar sayılı kararı, AYMKD, S:

32, C: 2, s. 558-560.

46 Adnan Küçük, İfade…, s.67

12 kabul ettirmeye çalışmak anlamına gelen propagandayı⁴⁷, hatta kişinin giyim tercihlerini ve üzerinde taşıdığı sembolleri de kapsamaktadır⁴⁸.Bu özgürlük, kişi tarafından tek başına kullanılabileceği gibi, toplu olarak görüş ve inançlarını anlatmak ve yaymak için de kullanılabilir. Toplumda daha fazla yankı uyandırmak amacıyla toplantı ve gösteri yürüyüşleri yapmak ya da parti, sendika vs. çatısı altında örgütlenerek düşüncelerin açıklanması, toplu şekilde yapılan düşünce açıklamalarındandır.⁴⁹

İnsanın, kendi iç süzgeçlerinden geçirerek edindiği kanaat ve fikirlerinin bir değer taşıyabilmesi için, bunları dış dünya ile paylaşması gerekir. Zaten bu durum, insanın sosyal bir varlık olmasının doğal bir sonucudur. İfade özgürlüğü, kendini ifade eden kişi açısından olduğu kadar, toplum açısından da önemlidir. Çünkü bu özgürlük sayesinde yeni fikirler ortaya çıkar. Toplum bu fikirleri değerlendirme imkanı bulur. Fikrin değerlendirilmesi, eleştirisi, kabulü, reddi veya karşı fikirlerin ileri sürülmesi neticesinde değişim ve ilerleme sağlanır.⁵⁰

Gerçek anlamda ifade özgürlüğünden bahsedebilmek için sadece bilgi ve haberlere ulaşma, belli bir bilgi birikimine sahip olma ve neticede bir takım tercihlerde bulunabilme imkan ve ortamının varlığı yeterli değildir. Bu sürecin, düşünceyi ifade etme özgürlüğü ile tamamlanması gerekir.⁵¹

Düşünceyi ifade etme özgürlüğü, çok çeşitli özgürlükleri içerisinde barındırır.

Basın özgürlüğü, iletişim özgürlüğü, toplantı, gösteri, dernek gibi kolektif özgürlükler, bilim ve araştırma özgürlüğü, sanatsal yayma ve yaratma özgürlüğü, düşünce ve kanaatleri açıklayabilme özgürlüğünün etrafında yer alan özgürlüklerdir.⁵² Bu özgürlükler, düşünceyi ifade etme özgürlüğü ile bağlantılı olup düşünceyi ifade etme özgürlüğünün serbestçe kullanımına bağlıdır.⁵³

47 Propaganda ile ilgili olarak şunun belirtilmesi gerekir ki; propaganda faaliyetlerinin sınırı, şiddet kullanımına ortam hazırlanmaması ve zor kullanılmamasıdır. Aksi takdirde açıklama hürriyeti alanından suç sayılan bir alana girilmiş olur.

48 Mustafa Erdoğan, İfade Özgürlüğü…, s.21; Adnan Küçük, İfade…, s.70; Süleyman Dost, Avrupa…, s.14 ; Reyhan Sunay, İfade…,s.63.

49 Adnan Küçük, İfade…, s.72.

50 Erdoğan Teziç, “Türkiye’de Siyasal Düşünce ve Örgütlenme Özgürlüğü”, AYD, Y.1990, C.7, s.41

51 Adnan Küçük, İfade…, s.66.

52 İbrahim Ö. Kaboğlu, Düşünce Özgürlüğü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1998, s.107.

53 Adnan Küçük, İfade…, s.74.

13 İfade özgürlüğünün önemi, egemen fikirlere ne kadar aykırı olursa olsun, herkesin yeni düşünceler ve bilgiler getirme hakkını korumasından kaynaklanmaktadır. Düşünce ve kanaatlerin açıklanabilmesi, iktisadi mallarda olduğu gibi, fikir ürünlerinde de rekabetçi bir piyasa oluşturarak, kişiye öncelikle beğenmediği uygulamaları eleştirme, fikir ve inançlarına uygun şekilde davranabilme ve doğru olduğuna inandığı fikirleri başkalarına aktarma ve kabul ettirme imkanlarını vermektedir. Fikirler, “serbest rekabet pazarında” ortaya konulduğunda, kişiler kendi düşünce, kanaat ve inanç değerlerinin doğru veya yanlış olduğunu tartışma ortamında anlayabilirler. ⁵⁴

Bilgi verme ve eleştiri sınırları aşılmaksızın görüş açıklamalarında bulunularak bir fikre taraftar kazanmayı, bireylerin tutum ve davranışları üzerinde kontrol kurmayı, fikirleri sistemli bir şekilde başkalarına benimsetmeye çalışmayı amaçlayan her türlü propaganda faaliyetleri de ifade özgürlüğünün kapsamı içinde yerini almaktadır. Propaganda kavramı, açıklama ve yayma kavramlarının ifade ettiği pasif anlamları aşan, başkaları üzerinde bir idrak, fikir, eğilim, heyecan ve çeşitli ruhi ve manevi olaylar yaratmayı amaçlayan bir anlam taşımaktadır. Bu nedenle fikir özgürlüğü, sadece düşüncelerin müstağni bir şekilde yayılmasını ve açıklanmasını değil, aynı zamanda aktif, sistemli ve inandırıcı bir şekilde başkalarına aşılanmasını, telkin ve tavsiyesini de zorunlu derecede gerekli bir hak olarak içerir.

Propagandanın belli bir maksat gütmesi, kendine taraftar kazanma ve belli bir düşünce ve inançlar doğrultusunda eyleme geçirme amacına yönelmesi, mu-hataplarını etkilemesi ve heyecanlandırması, düşünceyi ifadenin çok etkili bir şekilde olması anlamını içerse de, bütün bu maksat ve usuller, şiddet ve zor kullanma ortamını hazırlamadıkça veya bunları araç olarak önermedikçe, ifade özgürlüğünün olağan kapsamı içinde yerini alır. ⁵⁵

Düşünceye yandaş sağlayarak, hukuka uygun yöntemlerle geçerliliğini yaygınlaştırmaya yönelik propaganda faaliyetinin yasaklanması, gerçekte düşün-cenin yasaklanması ve suç sayılması anlamına gelir. Düşünceleri yayma faaliyeti de ifade özgürlüğü kapsamı içinde yer alır. Bu faaliyet, ifade özgürlüğüne mümkün olduğunca geniş bir etki alanı sağlama çabasını nitelendirmektedir. Açıklanan bir

54 Mustafa Erdoğan, İfade …, s.24.

55 Çetin Özek, Türk…, s.141.

14 şüncenin muhataplarda etki doğurması, onların düşünce ve kanaatlerini değiştirme amacını taşıması, o ifade şeklini anayasal korumadan mahrum kılmaz. İnteraktif iletişim içinde, üçüncü kişilerde etki doğurmak, onları ikna etmek, her halükarda düşünceyi ifade etmenin varlık şartıdır.⁵⁶

Düşüncelerin ifadesi, bireysel olarak gerçekleştirilebileceği gibi, toplu da olabilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşleri, dernek, sendika ve siyasi partiler şeklindeki örgütlü faaliyetler düşüncenin toplu ifade şekilleridirler.⁵⁷

Düşüncelerin ifadesi, geniş bir özgürlük yelpazesi ile sıkı bir ilişki ve etkileşim içinde bulunmaktadır. İfade özgürlüğü ile birliktelik arz eden özgürlükler şu şekilde sıralanabilir: Kitlesel iletişim özgürlükleri (basın ve görsel-işitsel iletişim özgürlüğükapsamında radyo, televizyon, video), kültürel haklar kapsamında, bilim ve araştırma özgürlüğü, eğitim-öğrenim özgürlüğü, sanatsal yayma ve yaratma özgürlüğü, toplu özgürlükler kapsamında, siyasi parti, dernek, sendika vb sivil toplum örgütlenmeleri, toplantı, gösteri ve yürüyüşleridir. İfade özgürlüğüne getiri-lecek kısıtlayıcı nitelikteki hukuki düzenleme ve uygulamalar, dolaylı olarak bu özgürlükleri de etkileyecektir.⁵⁸

Demokratik bir toplumda ifade özgürlüğü, yöneticilerin veya kamu makamlarının hoşuna gidecek şeyleri söyleme hakkı değil, olumlu olumsuz, ağır eleştiri de içerebilen her türlü düşünceyi serbestçe açıklama özgürlüğüdür.⁵⁹