Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi

Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi, 22 Kasım 1969 tarihinde Amerika kıtasındaki 21 üye devlet tarafından imzalandı. 17 Temmuz 1978 tarihinde ise yürürlüğe girdi. Bu sözleşme, ifade özgürlüğünü diğer sözleşmelerden daha detaylı bir şekilde düzenlemiştir¹¹⁴.

Sözleşmenin başlangıç bölümünde; temel insan haklarının belli bir devletin vatandaşı olmaktan değil, insanın kişiliğinden kaynaklandığı, özgür olma mutluluğuna erişmiş insan idealine; herkesin medeni ve siyasi hakların yanı sıra, ekonomik, sosyal ve kültürel haklardan yararlanabildiği koşullar oluşturduğu takdirde ulaşılabileceğinin bilincinde olarak bu sözleşmenin imzalandığı ifade edilmiştir.¹¹⁵

Sözleşmenin 13.maddesinde ifade özgürlüğü şu şekilde düzenlenmiştir:

“1- Herkesin düşünce ve ifade özgürlüğü hakkı vardır. Bu hak, sınırlar dikkate alınmaksızın, sözlü, yazılı ya da basılı olarak, yahut sanatsal formda ya da bir kimsenin kendi seçeceği herhangi bir başka yolla, her türlü bilginin ve düşüncenin araştırılması, alınması ve yayılması özgürlüğünü de içerir.

2- Üstteki paragrafta düzenlenen bu hakkın kullanımı önceden sansüre tabi tutulamayacaktır ancak aşağıdaki hususları temin için gerekli olduğu kadarı ile açıkça yasayla düzenlenmiş olarak müteakip sorumluluklara bağlı kılınacaktır:

113 Sophie Redmond, İfade.., s. 41.

114Kasım Karagöz, İfade Özgürlüğü ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Sınırlandırılması Sorunu, AÜSBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2004, s.47.

115 Münci Kapani, Kamu…, s.44.

29 a-Başkalarının haklarına ya da şöhretine saygı gösterilmesi; ya da

b-Ulusal güvenliğin, kamu düzeninin ya da genel sağlık ya da ahlakın korunması.

3-İfade hakkı, basılı haberler, radyo yayın frekansları, yahut bilginin dağıtılmasında kullanılan araçlar üzerinde, ya da düşüncelerin ve görüşlerin iletilmesini ve dolaşımını engellemeye yol açacak diğer herhangi bir yolla hükümetin ya da özel kesimin denetiminin kötüye kullanılması halleri gibi, dolaylı yöntemler ya da yollar ile kayıtlanamaz.

4- Yukarıdaki 2 fıkra hükümlerini dikkate almaksızın, kamusal eğlenceler,çocuklar ve gençlerin ahlaki açıdan korunması amacı ile sadece bunlara ulaşılması hususunu düzenlemek üzere, yasayla getirilecek bir ön sansüre tabi tutulabilir.

5- Her türlü savaş propagandası ve hukuka aykırı şiddeti kışkırtan ulusal, ırksal ya da dinsel nefret savunması ya da ırk, renk, din, dil ya da ulusal köken dahil herhangi bir temelde herhangi bir kişiye ya da kişiler grubuna karşı herhangi bir başka benzeri yasadışı eylem, yasa ile cezalandırılabilir suçlar olarak değerlendirilecektir.¹¹⁶“

Maddenin birinci fıkrasında, ifade özgürlüğünün, sözlü, yazılı, basılı veya sanat eseri biçiminde olabileceği gibi başka her türlü hareket şeklinde de olabileceği belirtilmiştir. Maddeye göre ifade özgürlüğü sadece düşünce açıklama özgürlüğünü değil; aynı zamanda her türlü fikre ulaşma ve bilgi edinme hakkını da içermektedir.¹¹⁷

Maddenin ikinci fıkrasının a bendinde ifade özgürlüğünün, başkalarının haklarına ya da şöhretine saygı gösterilmesi amacıyla, c bendinde genel sağlık ve genel ahlakın korunması amacıyla, 4. fıkrasında ise, çocukların ve gençlerin ahlaki açıdan korunması amacıyla sadece bunlara ulaşılması hususunu düzenlemek üzere, yasayla getirilecek bir ön sansüre tabi tutulabileceği düzenlenmiştir. Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi çocukların ve gençlerin ahlaki açıdan korunmasına ayrıca bir önem vermiş bunu ayrı bir madde halinde düzenlemiştir. Oysa gerek kendinden önce

116 Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (American Convention on Human Rights) orijinal metni için bkz. http://www.cidh.oas.org/Basicos/English/Basic3.American Convention.htm.

117 Kasım Karagöz, İfade…, s.47.

30 çıkan gerek daha sonra çıkan sözleşmelerde bu yönde bir düzenleme bulunmamaktadır.¹¹⁸

Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesinin ifade özgürlüğü ile ilgili bir diğer maddesi cevap hakkını düzenleyen 14. maddedir. Buna göre,

“1- Yasal olarak düzenlenen medya iletişim yoluyla doğru olmayan ya da suçlayıcı ifadelerin yahut düşüncelerin kamuya genel olarak duyurulmasından ötürü zarar gören herhangi bir kimsenin, yasa tarafından öngörülecek koşullar altında, aynı iletişim yolunu kullanarak yanıt verme yahut düzeltme hakkı vardır.

2- Düzeltme ya da yanıt hiçbir biçimde ilgilinin maruz bırakılabileceği diğer yasal sorumluluklardan vazgeçme olmayacaktır.

3- Şeref ve şöhretin etkili biçimde korunabilmesi için her bir yayıncı ve her bir gazete, film, radyo ve televizyon şirketi, dokunulmazlık ya da özel ayrıcalık ile koruma altında olmayan sorumlu bir kişiyi belirleyecektir.”

Diğer uluslararası sözleşmelerde düzenlenmemiş olan cevap hakkının bu sözleşmede düzenlenmiş olması dikkat çekmektedir. Diğer sözleşmeler ifade özgürlüğünün başkalarının haklarının ve şereflerinin korunması amacı ile sınırlanabileceğini düzenlemiş olmalarına rağmen, bu Sözleşmenin, bu tür hak ihlalinin kitle iletişim araçları ile yapılması halinde bu hakkın kullanımından zarar görenlerin cevap ve düzeltme hakkının düzenlenmiş olması diğer sözleşmelere karşın daha ileri bir adım olduğu söylenebilir.¹¹⁹

14. maddede cevap ve düzeltme hakkının etkin bir biçimde kullanılabilmesi için kanunen sorumlu kişilerin gösterilmesi zorunluluğu da getirilmiştir. Bu düzenleme ile sözleşme kitle iletişim kuruluşu tarafından düzeltme ve cevap hakkının hiç ya da gereği gibi yerine getirilmemesi durumunda sorumluluğu yüklenecek olan ve dokunulmazlığı olmayan bir kişinin bulunmasını zorunlu kılmıştır.¹²⁰

Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Komisyon-Mahkeme şeklinde bir denetim mekanizması öngörmüştür(m.33). Mahkeme Sözleşmenin yorum ve uygulamasından doğan her türlü soruna bakmaya yetkilidir. Mahkeme bu görevini

118 Kasım Karagöz, İfade…, s.138.

119 Melike Batur Yamaner, Uluslararası Hukukta…, s.50.

120 Melike Batur Yamaner, Uluslararası Hukukta…, s.51.

31 yerine getirirken, Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesine taraf devletler bakımından bir yargı organı olarak faaliyet gösterir. Mahkemeye başvurma prosedürü diğer sözleşmelerden farklıdır. Mahkemeye sadece Komisyon ya da Sözleşmeye taraf devlet başvurabilir. Bireyin tek başına Mahkemeye çıkma hakkı yoktur; ancak Komisyon temsilcisi ile birlikte Mahkemeye çıkabilmektedir. Mahkeme kararlarını gerekçeli olarak verir. Mahkemenin kararları bağlayıcıdır. Mahkeme her yıl Amerikan Devletleri Örgütü Genel Kurulu'na sunmak üzere bir rapor hazırlar. Bu raporda kararlarına uyulup uyulmadığı hakkında bilgi verir.¹²¹