Döviz Kuru Sistemlerinin Seçiminde Etkili Olan Faktörler

Döviz kuru, bir ülkenin mal, hizmet ve sermaye akımlarını etkilerken aynı zaman da ödemeler bilânçosu, enflasyon ve diğer makro ekonomik değişkenler üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, ekonomik istikrarı sağlamak, rekabet gücünü korumak ve istikrarlı bir büyümeyi gerçekleştirmek için hangi döviz kuru sisteminin tercih edileceği önemli bir seçimi oluşturmaktadır. Ülkenin dışa açıklık derecesi, ekonominin büyüklüğü, dış ticarete konu olan malların çeşitliliği, uluslararası mali piyasalar ile bütünleşme derecesi vb. göstergeler ülkenin döviz kuru sisteminin seçiminde ayırıcı temel özelliklerdir.84

i. Dışa açıklık derecesi; ekonomide dış ticarete konu olan malların GSMH’ya oranı ülke ekonomisinin dışa açıklık derecesini gösterir. Eğer bir ülke ekonomisi dışa açık bir yapıda ise, sabit döviz kuru sistemi; buna karşılık dışa kapalı ve dış ticaret 84 _{Karluk, 1997, a.g.e., s.339}

sektörü küçük ülke için esnek döviz kuru sistemi daha uygun olmaktadır. Sabit kur sisteminde dış ticaret açığı, topla talebin kısılması ile kapatılır. Bu nedenle, kapalı bir ekonomide dış ticaret açığının deflasyonist politikalarla kapatılmasının maliyeti oldukça yüksektir. Bu açığın döviz kuru aracılığı ile kapatılması çok kolay ve maliyetsizdir.

ii. Ekonominin büyüklüğü; küçük ve homojen ekonomilerde makro ekonomik politikalar, ekonominin ihtiyaçlarına, bölgesel ve sektörel farklılıkları olan büyük ekonomilere göre daha etkin kullanılabileceklerdir. Bu tür ekonomilerde izlenen politikalar üzerinde çeşitli fikir birliğine ulaşması daha kolay olmaktadır. Buna karşılık büyük ekonomilerde çeşitli ekonomik politikalar hakkında sosyal grupların fikir birliğinin sağlanması daha zor olmaktadır. Bu nedenle küçük ülkeler sabit döviz kuru, büyük ülkeler ise esnek döviz kuru sistemini seçmeleri daha avantajlı olur.

iii. Dış ticaret konu olan malların çeşitliliği; ihraç malları çeşitli olan ülkeler, genelde esnek kur sistemini tercih etmektedirler. Çünkü ihraç mallarındaki çeşitlilik, ülkenin tek bir mala olan bağımlılığını azaltmaktadır. Bu malların fiyat ve miktar dalgalanmalarından doğabilecek kayıpları da gidermektedir. Buna karşılık, ihracatı sınırlı birkaç mala bağımlı olan ülkeler, ihracat gelirlerinin ekonomi üzerindeki olumsuz etkilerini giderebilmek ve döviz rezervlerinde istikrar sağlamak için sabit kur sistemini tercih etmektedirler.

iv. Enflasyon oranındaki farklılık; ülkenin ticaret yaptığı ülkelerle arasındaki enflasyon farkının büyük olması da sitsem seçimin etkiler. Bir ülkede enflasyon düşük, buna karşılık ticaret ortaklarında yüksek ise sabit döviz kuru sistemi tersi durumda ise esnek kur sistemi tercih edilir.

v. Mali piyasalarla bütünleşme derecesi; bir ülkede, ticari bankaların yabancı para aktiflerinin para arzına oranının yüksekliği ölçüsünde, bu ülkenin uluslararası mali piyasalar ile bütünleştiği ve sermaye hareketlerinin serbestliği ileri sürülebilir. Bu ülkelerin sistem seçimi genellikle esnek kur sistemi olmaktadır. Buna karşın

finansal sektörü az gelişmiş bir yapıya sahip ekonomide, döviz piyasasına resmi müdahale ve kontrolün zorunlu olması durumunda sabit kur sistemi tercih edilmektedir. Diğer taraftan, gelişmekte olan ülkelerin çoğu küçük ölçekli finansal piyasalara sahiptir. Bu piyasalarda bir kaç büyük ölçekli işlem büyük dalgalanmalara neden olabilir. Bu nedenle piyasayı yönlendirmesi için hala büyük ölçüde “aktif yönetime” ihtiyaç duyulmaktadır.85

vi. Ekonomiyi etkileyen temel bozukluklar; sistem seçimi bir ölçüde ekonomiyi etkileyen temel bozukluların kaynağına da bağlıdır. Temel ekonomik bozuklukların büyük bir kısmının ülke içinden kaynaklanması durumunda sabit kur sistemi; dışarıdan kaynaklanması durumunda ise esnek döviz kuru sisteminin seçimi daha uygun olmaktadır. Çünkü ekonomik rahatsızlıkların esnek kur tercihi durumunda ekonomiyi etkilemesi daha güçtür.86

85 _{Çetin Doğan, Suzan Ergün, “Enflasyonla Mücadelede Kur Rejimi Tercihi”, Finans-Politik ve}

Ekonomik Yorumlar, Kurtiş Matbaacılık, Yıl 41, Sayı 481, İstanbul, 2004, s.33

86 _{İlker M. Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi Yayınları, VI. Baskı, Bursa,} 1997, s.518

Tablo 1: Kur Sistemi Tercihini Etkileyen Faktörler ve Sistem Tercihi

EKONOMİNİN

ÖZELLİKLERİ DÖVİZ KURU SİSTEMİNİN TERCİHİ

Dışa Açıklık

Derecesi Eğer bir ülke ekonomisi dışa açık bir yapıda ise, sabit döviz kuru sistemi; buna karşılık dışa kapalı ve dış ticaret sektörü küçük ülke için esnek döviz kuru sistemi daha uygun olmaktadır.

Ekonominin Büyüklüğü

Ekonominin büyüklük derecesi arttıkça kur sistemi tercihi esnek kur sistemine doğru kaymaktadır.

Dış Ticarete Konu Olan Malların Çeşitliliği

İhraç malları çeşitli olan ülkeler, genelde esnek kur sistemini tercih etmektedirler. Buna karşılık, ihracatı sınırlı birkaç mala bağımlı olan ülkeler sabit kur sistemini tercih etmektedirler.

Enflasyon Oranındaki Farklılık

Ülkenin ticaret yaptığı ülkelerle arasındaki enflasyon farkının büyük olması da sitsem seçimin etkiler. Bir ülkede enflasyon düşük, buna karşılık ticaret ortaklarında yüksek ise sabit döviz kuru sistemi tersi durumda ise esnek kur sistemi tercih edilir.

Mali Piyasalarla Bütünleşme

Derecesi

Ülkenin ekonomik ve finansal gelişmişlik derecesi arttıkça esnek kur sistemleri daha fazla uygulanabilir hale gelmektedir.

Ekonomiyi

Etkileyen Temel Bozukluklar

Temel ekonomik bozuklukların büyük bir kısmının ülke içinden kaynaklanması durumunda sabit kur sistemi; dışarıdan kaynaklanması durumunda ise esnek döviz kuru sisteminin seçimi daha uygun olmaktadır. Bunun yanında, bir ekonomi reel şoklara (iç yada dış) büyük ölçüde duyarlı ise esnek döviz kuru sistemi daha avantajlıdır.

Emek Akışkanlığı

Emek mobilitesi derecesi daha büyükse, ücret ve fiyatlar aşağı doğru yapışkan iken, sabit döviz kuru sistemi ile dış şokları dengelemek daha kolaydır. Sermaye

Akışkanlığı Büyük ölçüde sermaye hareketi söz konusu ise sabit döviz kuru sistemini sürdürmek daha zordur. Ancak ayarlanabilir döviz kuru rejimi uygulanabilir. Politika Yapıcının

Kredibilitesi Politika yapıcının enflasyonla mücadeledeki güvenirliliği düşük ise nominal çıpa olarak sabit döviz kuru daha caziptir.

Kaynak: http://www.imf.org/external/pubs/FT/Weo/WEO1997/pdf/octweo04.pdf, Erişim Tarihi: 25.02.2004

Uluslararası anlaşmalardan gelen herhangi bir kayıtlamanın bulunmaması halinde, her ülke belirlediği iç ve dış hedefleri doğrultusunda mevcut koşullarını dikkate alarak döviz kuru sistemlerinden herhangi birini tercih edebilecektir. Bu arada, uluslararası para sisteminin ve dünyadaki önemli ülkelerin uygulamaları, bu tercihte önemli bir etkiye sahiptir. 1970’lerden sonra, uluslararası para siteminde esaslı bir değişik ortaya çıkararak gelişmiş ülkelerin dalgalı kur sistemini uygulamaya başlamaları üzerine döviz kuru sistemi seçimi daha önemli bir boyut kazanmış ve bu gelişme, sistem seçimi konusunda da kayıtlamalar getirmiştir. Bu kayıtlamalar, genellikle daha esnek bir sistemin seçilmesinin kaçınılmazlığı

biçiminde olmuş; buna ilave olarak sabit kur sistemleri seçiminde ise ülke parasının tek bir para yerine bir para sepetine bağlanması yönünde ortaya çıkmıştır.87