SOSYAL HESAPLAR MATRİSİ (SHM)
4.2. Covid-19 Etkilerini Telafi Edici Etki Analizi
23.973.278
0,76 18.202.796 Diğer kişisel Hizmetler ve Ev içi çalışanların işvereni
olarak Hanenin ürettiği hizmetler 23.825.804
1,00 23.825.804
Diğer hizmetler 46.553.895 0,88 40.996.068
Toplam 1.689.749.750 1.411.001.470
Kaynak: Yazarlar tarafından hesaplanmıştır.
*: Değişim etkisi yıllık değer içinde gösterilmektedir.
**: 1’den +/- yönlü sapmalar % artış/azalışları gösterir.
4.2. Covid-19 Etkilerini Telafi Edici Etki Analizi
Pandemiye karşı hükümetin aldığı tedbirler ödemelerdeki kesintileri ve iflasları engellemeyi, istihdamı korumayı, yoksullaşmayı azaltmayı ve mevcut talebi koruyarak üretimi devam ettirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçlara ulaşabilmek için kullanılan araçlar likidite destekleri, faiz indirimleri, genişleyen krediler, kısa çalışma ödeneği, işsizlik yardımları ve sosyal desteklerdir.
Daha spesifik olarak bahsetmek gerekirse TCMB kısa vadeli fonlama düzeyini artırmış, emisyon artışına gitmiş, zorunlu karşılık ve faiz oranlarını düşürmüştür. Mal ve hizmet ihracatçısı firmalara önemli ölçüde reeskont kredisi sağlanmış, Kredi Garanti Kurumu kefalet toplamı arttırılmış, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından TCMB’ye aktarılabilecek tutar yükseltilmiştir. Mali olmayan kesime verilen krediler genişletilmiş ve “İşe Devam Kredi Desteği” çıkarılmıştır. Kamu bankaları hanehalklarına düşük faizli tüketici kredisi kullandırmıştır, tüketici ve taşıt kredileri ile kredi kartı borçlarının ertelenebilmesi sağlanmış, kredi kartı asgari ödeme tutarı düşürülmüştür. Finansman sıkıntısı çeken firmalara kredi ödemelerini erteleme olanağı verilmiş; perakende, AVM, lojistik-ulaşım, sinema-tiyatro, konaklama, yiyecek-içecek ve etkinlik-organizasyon, demir-çelik, otomotiv ve tekstil-konfeksiyon gibi 19 sektörde vergi ve SGK prim ödemeleri 6 ay süresince ertelenmiştir.
Turizm sektörüne konaklama vergisi, irtifak hakkı bedelleri ve hasılat payı ertelenmesi ile KDV indirimi desteği verilmiştir. Esnaf ve sanatkârlara Halkbank’a olan kredi borçlarını 3 ay süreyle ve faizsiz olarak erteleme olanağı yaratılmıştır. İstihdamı sürdürebilmek için kısa çalışma ödeneği devreye sokulmuş, işsizlik ödemeleri ve iş sözleşmesi feshedilenlere nakdi ücret desteği ödemesi yapılmıştır.
72
Bu bilgiler ışığında hükümetin telafi edici politikalarına ilişkin betimsel bilgiler Tablo 4.9-4.13’de verilmektedir. 2019 ve 2020 yıllarının ilk 3 çeyrek döneminde kullandırılan söktörel krediler Tablo 9’da verilmektedir. 2020 yılında ortalama %25 civarında bir artış görülürken en yüksek artış tekstil ve işlenmiş metal endüstrilerinde (%36), en düşük artış tarım ve inşaat sektörlerinde gözlenmektedir (sırasıyla %12 ve %16). Parasal değer olarak bakıldığında ise turizm, enerji ve inşaat ilk üç sırada yer almaktadır. Burada 2019 yılına göre yaşanan kredi genişlemesi pandemi sebebiyle açılan ek kredi olarak varsayılmaktadır ve bunların etkileri hem makro hem mikro-SHM çerçevesinde analiz edilmektedir.
2019 ve 2020 yıllarının yaklaşık 9 aylık döneminde kullandırılan tüketici kredileri Tablo 10’da verilmektedir. Bu kredilerde 2020 yılında ortalama %39 civarında bir artış görülürken en yüksek artış %45 ile ihtiyaç kredilerinde, en düşük artış ise konut kredilerinde (%28) gözlenmektedir. Parasal değer olarak bakıldığında aynı kredi türleri sıralamalarını korumaktadır. Burada 2019 yılına göre yaşanan kredi genişlemesi pandemi sebebiyle açılan ek kredi olarak varsayılmaktadır ve bunların etkileri hem makro hem mikro-SHM çerçevesinde analiz edilmektedir.
73
Tablo 4.9. Pandemi etkilerini telafi etmek amacıyla alınan mali ve parasal tedbirler-1
Sektör Kredileri (bin TL)
2019 2020 Artış
1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 2019-2020
Gıda Meşrubat ve Tütün 76.825 75.269 77.455 88.232 99.562 108.933 67.179
İnşaat 220.063 224.747 219.192 235.412 259.300 279.848 110.558
Metal ve İşlenmiş Maden 81.867 83.201 84.448 100.730 115.773 123.133 90.119
Finansal Kuruluşlar 65.493 59.497 64.463 72.123 79.311 81.238 43.219
Tekstil ve Tekstil Ürünleri 84.918 85.578 82.777 101.627 117.855 125.551 91.761
Toptan Ticaret ve
Komisyonculuk 166.892 164.846 167.343 192.833 228.361 237.757
159.870
Turizm 83.508 86.184 84.388 99.173 114.847 127.891 87.831
Ziraat ve Balıkçılık 104.173 106.545 104.607 112.052 119.706 122.941 39.374
Enerji 223.661 229.431 218.025 248.655 264.807 300.227 142.573
Denizcilik 24.620 24.841 23.128 28.442 30.372 33.931 20.154
Toplam 1.132.020 1.140.138 1.125.825 1.279.278 1.429.893 1.541.450 852.638
Sektör Kredileri (bin TL)
Toplam 2.516.274 2.538.264 2.530.365 2.894.826 3.256.034 3.553.481 2.119.439
Kaynak: BDDK, FinTürk, https://www.bddk.org.tr/BultenFinTurk.
74
Tablo 4.10. Pandemi etkilerini telafi etmek amacıyla alınan mali ve parasal tedbirler-2
Hanehalkı Kredileri (bin TL)
2019 2020 Artış
1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 2019-2020
Toplam 45.377 37.552 79.787 122.475 119.178 137.522 216.459
Konut 5.920 6.790 18.216 24.089 33.230 55.001 81.394
Taşıt 897 824 832 1.228 1.900 2.851 3.426
İhtiyaç 38.551 29.931 60.730 97.143 84.026 79.652 131.609
Kaynak: BDDK, FinTürk, https://www.bddk.org.tr/BultenFinTurk.
75
Tablo 4.11 sosyal koruma kalkanı kapsamında gerçekleştirilen ödemeleri göstermektedir.
Burada en büyük pay yaklaşık 24 milyar ile “kısa çalışma ödeneğine” aittir. En düşük meblağlar ise “normalleşme” ve “biz bize yeteriz Türkiye’m” kalemlerinde gerçekleştirilmiştir.
Tablo 12 işgücü piyasasını doğrudan ilgilendiren tedbirleri vermektedir. Buradan da asıl ödemelerin “kısa çalışma ödeneği” altında gerçekleştiği gözlenmektedir.
Tablo 4.11. Pandemi etkilerini telafi etmek amacıyla alınan mali ve parasal tedbirler-3
Sosyal Koruma Kalkanı Ödemeleri*
(milyar TL)
Kısa çalışma ödeneği 23,92
Nakdi ücret desteği 4,69
İşsizlik ödeneği 3,84
Sosyal destek programı 6,61
Normalleşme desteği 2,02
Biz bize yeteriz Türkiye’m 2,13
Toplam 42,21
Kaynak: Haberturk, 29.09.2020, https://www.haberturk.com/son-dakika-bakan-albayrak-yeni-ekonomi-programi-ni-acikladi-2818415-ekonomi.
Tablo 4.12. Pandemi etkilerini telafi etmek amacıyla alınan mali ve parasal tedbirler-4
2019 (Ocak-Kasım) (bin TL) 2019 (Ocak-Kasım) (bin TL) İşsizlik Sigortası Ödemeleri1 7.316.485 5.938.765 Kısa Çalışma Ödeneği2 165.603 23.390.540 Yarım Çalışma Ödemeleri 3 21.583 19.132 Ücret Garanti Fonu Ödemeleri 4 143.385 45.136
Toplam 7.647.056 29.393.573
Kaynak: İşkur, İşsizlik Sigortası Fonu Bülteni, Eylül 2020, https://www.iskur.gov.tr/yayinlarimiz/issizlik-sigortasi-bulteni/.
1: Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalan sigortalılardan; hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde İŞKUR birimlerine şahsen veya elektronik ortamda (www.iskur.gov.tr) başvuranlar, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak ve son üç̧
yıl içerisinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primi ödemiş̧ olmak kaydıyla işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanabilirler.
2: Genel ekonomik, sektörle veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma surelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde çalışılmayan sureler için çalışanlara uç̧ ayı geçmemek üzere Kısa Çalışma Ödeneği ödenmektedir.
3: İsçiye, 4857 sayılı Kanun’un 74’üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma suresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin suresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmektedir.
76
4: İşverenin, konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde, çalışanlarının hizmet akdinden kaynaklanan ve ödenmeyen üç̧ aylık ücret alacakları Ücret Garanti Fonu’ndan ödenmektedir.
Tablo 4.13 Aralık 15 itibarı ile özellikle esnafları desteklemek amacıyla düzenlenen tedbirleri özetlemektedir.
Tablo 4.13. Pandemi etkilerini telafi etmek amacıyla alınan mali ve parasal tedbirler-5
Esnaf Destekleri (milyar TL)
Hibe desteği1 3,718
Kira desteği2 1,300
Toplam 5,018
Kaynak: https://t24.com.tr/haber/kabine-toplantisi-sona-erdi-cumhurbaskani-erdogan-aciklama-yapacak,920615.
1:Basit usule tabi 806 bin 871 vatandaş ve doğrudan etkilenen 432 bin 657 esnaf; toplam 1.239.438 kişiye 3 ay boyunca ayda 1.000 TL.
2:Üç ay süreyle büyükşehirlerde aylık 750 TL, diğer illerde ise 500 TL kira desteği.
İç piyasada talebi canlandırmak üzere 1 Temmuz itibarı ile bazı hizmet sektörlerinde KDV indirimine gidilmiştir. Bu sektörler hem ara malı hem nihai mal üretim ve tüketimine yönelik sektörler olarak düşünülebilir. Sektörel KDV indirimleri Tablo 4.14’de verilmektedir.
Tablo 4.14. KDV indirimi yapılan sektörler
KDV oranı %8'e indirilen sektörler
Toptan ve perakende ticaret ile motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarım hizmetleri Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı hizmetleri
Su yolu taşımacılığı hizmetleri Hava yolu taşımacılığı hizmetleri
Depolama ve destek hizmetleri, taşımacılık için Posta ve kurye hizmetleri
Telekomünikasyon hizmetleri
Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili hizmetler; bilgi hizmetleri Gayrimenkul hizmetleri ve İzafi Kira
Mimarlık ve mühendislik hizmetleri; teknik test ve analiz hizmetleri Bilimsel araştırma ve geliştirme hizmetler
Reklamcılık ve pazar araştırması hizmetleri
Diğer mesleki, bilimsel ve teknik hizmetler; veterinerlik hizmetleri
Diğer kişisel Hizmetler ve Ev içi çalışanların işvereni olarak Hanenin ürettiği hizmetler Diğer hizmetler
KDV oranı %1'e indirilen sektörler
Konaklama ve yiyecek hizmetleri + Seyahat acentesi, tur operatörü, diğer rezervasyon hizmetleri ve ilgili hizmetler
Yayıncılık hizmetleri
Sinema filmi, video ve televizyon programı yapımcılık hizmetleri, ses kaydı ve müzik
77 yayımlama; programcılık ve yayıncılık hizmetleri
Kaynak: https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/dun-aksam-aciklandi-iste-kdv-indirimi-gelen-hizmetler-5963211/ (erişim tarihi 24/12/2020).
Bu bölümde sunulan betimsel bilgiler etki analizlerinde aşağıdaki senaryoların kurgulanması ve çalıştırılmasını mümkün kılmakta ve aşağıdaki senaryo bulgularının pandemi etkileri ve telafi edici tedbirlerin etkileri konusunda önemli ipuçları vereceği öngörülmektedir.
Covid-19 etki analizi senaryoları:
1.2020 yılı değişen hanehalkı harcamalarının etkileri (2017 I-O matrisi/talep yönlü analiz) 2.2020 yılı değişen ihracatın etkileri (2017 I-O matrisi/talep yönlü analiz)
3.2020 yılı değişen ara malı ithalatının etkileri (2017 I-O matrisi/arz yönlü analiz) 4.İlk iki senaryo birlikte
5.2020 yılı 2. çeyrek hanehalkı ve ihracat değişimi etkileri (tam kapanma dönemi)
Covid-19 etkilerini gidermek üzere alınan mali ve parasal tedbiler etki analizi senaryoları:
1.Sektörel kredilerin etkileri (makro ve mikro-SHM/gelir çarpan analizi) 2.Hanehalkı kredilerinin etkileri (makro-SHM/gelir çarpan analizi) 3.Kısa çalışma ödeneğinin etkileri (makro-SHM/gelir çarpan analizi) 4.Sosyal desteklerin etkileri (makro-SHM/gelir çarpan analizi)
5.İşgücü piyasasına ilişkin diğer ödemelerin etkileri (makro-SHM/gelir çarpan analizi) 6.İlk beş senaryo birlikte
7.Esnaf destekleri etkileri (makro-SHM/gelir çarpan analizi) 8.Senaryo 6 KDV indirimi etkileri (mikro-SHM/fiyat çarpan analizi)
78 5. Ampirik Analizler
Dördüncü bölümde açıklanan senaryoların etkileri 2017 yılı için üretilmiş Türkiye girdi-çıktı matrisi ve bu matris etrafında aynı yıl için kurgulanmış makro ve mikro sosyal hesaplar matrisleri kullanılarak yapılmıştır.