Coca-Cola’yı Hedef Alan Suçlama ve Boykotlar

Boykot; bir işi, bir davranışı yapmama kararı alma, bir kimse, bir topluluk veya bir ülkeyle amaca ulaşmak için her türlü ilişkiyi kesme anlamlarına gelmektedir. (TDK, 2017) Tüketici boykotları çeşitli sebepler dolayısıyla sadece bir ürünün satın alınmamasının yanı sıra bir şirketin veya bir ülkenin tüm ürünlerini satın almanın durdurulması şeklinde ortaya çıkabilmektedir.

Tüketici boykotu kavramı, günümüzün değişen ve gelişen tüketici isteklerine bağlı olarak her geçen gün literatürde daha önemli bir kavram haline gelmiştir. Yığınla hareket etmek ve merkezileşmiş bir kültürün desteklenmesi yerine tüketiciler, daha küçük gruplar halinde veya kişisel görüş ve düşünceleriyle hareket etmektedirler. Değişen tüketici profilinin bir yansıması olan tüketici boykotu belirli bir markadan ya da üründen, arzu edilmeyen bir davranışın oluşması nedeniyle kaçınan bireyler için tepkilerini ifade etmekte önemli bir araç haline gelmiştir. Boykotlar, birbirinden farklı nedenlerle ve farklı olaylara dayanılarak ortaya çıkabilmektedirler. Tüketiciler çeşitli güdülerle boykotlara katılabildikleri gibi, birçok gerekçe öne sürerek boykotlara karşı zıt tavırlar sergileyebilmektedirler. (Uysal ve Cömert, 2017:98)

Tüketicilerin öfke ve düşmanlık gibi olumsuz duyguları, bir kuruma hatta bir ülkeye karşı boykota katılım şeklinde ifade edilebilir. Çoğu kez boykot kararları tüketicilerin bireysel kararları olmaktan çıkarak, ekonomik yaptırım amacıyla bazı kurumlara ve ülkelere karşı

49

siyasi sebepler dolayısıyla verilmektedir. Başka bir ifadeyle boykotlar, ürünlerin kalitesine olan inançlardan ziyade, ülkedeki politik ve sosyal durumla yakından ilişkilidir. Boykotlar bir ürünün fiyatını düşürmek amacıyla da yapılabilse de genelde bir kurum veya ülke tarafından alınmış bazı kararları değiştirmek ve yapılan yanlışları cezalandırmak gibi amaçlar güder. (Tian, 2010:37)

1886 yılında Amerikalı Eczacı John Pemberton tarafından icat edilmiş olan Coca-Cola, ilk olarak bir eczanede bardağı beş cent olan bir şurup olarak piyasaya sürüldü. Daha sonra yapılan birkaç küçük değişiklikle bu zamanki halini alan Coca-Cola, özellikle 1928 Olimpiyatlarına sponsor olması ile Amerika dışında da hızla tanındı ve pazarlanmaya başlandı. Şirket, tek markası olan Coca-Cola'yla sürdürdüğü yetmiş yıldan sonra, yeni tatlarla genişlemeye karar verdi. İlk kez 1940'larda geliştirilen ve 1950'lerde satışa sunulan Fanta'nın sonrasında 1961'de Sprite ve 1966'da Fresca piyasaya sunuldu. 1982 yılında piyasaya sürülen Diet Coke ise iki yıl içinde dünyanın bir numaralı düşük kalorili içeceği haline geldi. Günümüzde dünyanın en çok tüketilen içeceği olan Coca-Cola’nın 2013 yılı verilerine göre dünya çapında günlük tüketim miktarı yaklaşık 1,9 milyar bardaktır. (Coca-Cola, 2017)

Yüzüncü yılını kutladığı 1986 yılında dünyanın 165 ülkesinde satılan Coca-Cola, soğuk savaş döneminde Çin Halk Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği, Doğu Almanya gibi bazı ülkelerin yanı sıra devlet politikaları sebebiyle 1977 ile 1993 yılları arasında Hindistan’da, ABD’ye karşı savaşmış olan Vietnam’da ve askeri cunta sebebiyle 1962 ile 2012 yılları ara Burma’da (Myanmar) uzun süre satışa sunulmasa da, günümüzde bu ülkeler dahil dünyanın tüm ülkelerde satılmaktadır. Coca-Cola’nın dünya üzerinde satılmadığı sadece iki ülke mevcuttur. Bu ülkeler de ABD’nin ticari ambargo uyguladığı Küba ve Kuzey Kore’dir. (Hebblethwaite, 2017)

Dünya genelinde çok fazla tüketilmesine rağmen Coca-Cola, tarihi boyunca birçok kez protestolara, ciddi suçlamalara ve boykotlara maruz kalmıştır. Amerikan emperyalizminin sembolü olarak görülen Coca-Cola’ya yönelen bu tepkiler, aslına ABD’nin askeri, politik, siyasi ve ekonomik politikalarına karşı verilmiştir. Bu boykotlardan bazı örnekler şöyledir: (Özaykun, 2016:32)

• İrlanda’da Katoliklere karşı ayrımcılığını desteklediği gerekçesiyle Amerika’da bulunan Irish National Caucus isimli İrlanda lobisi tarafından Coca-Cola’yı boykot çağrısı yapılmıştır.

50

• 1993 yılında Malezya’da bazı siyasetçiler, Bosna-Hersek, Küba, Somali ve Kuzey Kore’de kabul edilemez bir siyaset izleyen emperyalist Amerika Birleşik Devletlerinin simgesi olarak gördüklerini belirttikleri Coca-Cola’nın boykot edilmesini istediler.

• Amerika’nın en büyük müttefiki olarak görülen İsrail’de dahi Coca-Cola boykot edilmiştir. İsrail’in Amerika ile müttefik olmasından dolayı Orta Doğu’da siyasi ve askeri problemler yaşadığını söyleyen gruplar Coca-Cola’yı boykot çağrısı yaptı.

İsrail’de Amerikan malı olduğu için protestolara maruz kalan Coca-Cola, Türkiye’de ise İsrail malı olduğu gerekçesi ile protestolarla karşı karşıya kalmıştır. İsrail’in Filistin’deki askeri politikalarına tepki olarak 2014 yılı Temmuz ayında sosyal medyada Coca Cola ve İsrail ürünlerini satın almama çağrısı üzerine, bazı belediye, sosyal tesis, market ve restoranlarda söz konusu ürünlerin satışını durdurulmuştur. Bu gelişme üzerine Coca Cola adına yapılan açıklamada İsrail'e yardım edildiği iddiaları reddedilmiştir. Coca-Cola tarafından yapılan açıklamada aşağıdaki ifadeler yer almaktadır: (Milliyet, 2014)

• Coca-Cola şirketi 1998 yılından bu yana Filistin’de faaliyet göstermektedir.

• Coca-Cola’nın Filistin’de üç fabrikası, biri Gazze’de olmak üzere yedi satış ve dağıtım merkezi bulunmaktadır.

• Coca-Cola, üç yüz elli Filistinliye iş olanağı sağlamakta, Coca-Cola faaliyetleriyle ilişkili yan sektörlerden ise üç bin beş yüz aile geçimini sağlamaktadır.

• Türkiye’de de doğrudan üç bin, dolaylı olarak otuz bin kişiye istihdam sağlayan Coca-Cola olarak, elli yıldır Türkiye’de ekonomiye güç vermek üzere faaliyetlerini sürdürmektedir.

• Coca-Cola’ya yönelik son günlerdeki iddiaların tamamen gerçek dışı olduğu kamuoyuna duyurulur.

Coca-Cola şirketi dünya çapında gerçekleştirilen boykotların karşı karşıya kalmanın yanı sıra, Kolombiya’da sendika liderlerinin öldürülmesinden sorumlusu olarak gösterilmiştir. Cinayetlerden sorumlu tutulan Coca-Cola’nın dava edilmesi dahi denenmişse de şirket bu iddiaları tümüyle reddetmiştir. Bu iddiaları sürekli gündemde tutmak ve Coca-Cola ile daha etkin mücadele etmek amacıyla “Katil Kola’yı Durdurun” (Stop Killer Coke) isimli bir hareket dahi başlatılmış ve “killercoke.org” isimli bir internet sitesi kurulmuştur.

51

İnternet sitesinin iddiasına göre bu hareketin dünya çapında binlerce gönüllüsü mevcuttur. İşin bir diğer ilginç yanı, “Katil Kola’yı Durdurun” hareketine önderlik eden Ray Rogers isimli aktivistin de Amerikan vatandaşı olması ve New York’ta faaliyet gösteren “Corporate Campaign Inc.” isimli bir sivil toplum kuruluşunun da önderliğini yürütmesidir. Söz konusu hareketin internet sitesinde hareketin destekçilerinden biri olan “Kolombiya Gıda Sendikaları Birliği” (Sinaltrainal) isimli sivil toplum kuruluşunun Başkan Yardımcısı Juan Carlos Galvis’in şu ifadelerine yer verilmiştir: (Killer Coke, 2017)

“Eğer kolaya karşı verdiğimiz bu savaşta başarısız olursak, öncelikle birliğimizi

kaybedeceğiz. Daha sonra işlerimizi kaybedeceğiz. Sonuçta da hayatlarımızı kaybedeceğiz. Gerçek şu ki, uluslararası bir dayanışma hareketi olmasaydık, uzun zaman önce bizi ortadan kaldırırlardı.”

Görsel 2.5. Öldürülen Sendika Liderleri