Cezaevi Sonrası Hayat

Cezaevi, hükümlüler, ceza infaz ve güvenlik memurları, hükümlü yakınları, tahliyelerinden sonra onları yeniden içine almak durumunda kalan toplum dahil tüm taraflar ve sosyal aktörler için kompleks sonuçları olan bir kurumdur. Özgürlüğü bağlayıcı cezalar sorunları artırır; aslında tahliye süreci ve tahliyeden hemen sonrası gerek hükümlü gerek ailesi ve çevresi gerekse toplum için, bir anlamda herkes için, en zor olan dönemdir. Kişisel ekonomik sorunlar, kalacak bir yeri olmaması, eğitimden yoksun olmak, istihdam edilememek vb bir süre cezaevinde kalmış hemen herkesin, genellikle tahliye edildikten sonra baş gösteren sorunları arasındadır.

Hatta öyle ki bu sürecin tekrar suç işleme (hatta daha ağır suçlara karışma) üzerinde de etkileri olduğu da tartışılmaktadır. Cezaevi içindeki eğitim ve rehabilitasyon

329 ‘Socialization machines’.

131

programları ile cezaevi tahliye sonrası takip arasındaki boşluğu doldurmak gerekir. ³³⁰

Suç işlemiş bir kişinin yeniden suç işlemesini önlemek pek çok farklı açıdan önlem almayı gerektirir. Eski hükümlülerin hem yaşam koşullarıyla ilgili bir şeyler yapmak hem de kendilerini dönüştürmelerine yardımcı olacak tedbirler sunmak onları yeniden suç işlemekten uzak tutar. Böyle bir hedef, yeniden suç işlenmesinin önüne geçilmesi, eski hükümlülerin cezaevi sonrası yaşama entegre edilmelerini oldukça önemli hale getirir. Suçtan ve cezaevinde kalmaktan uzun vadede etkilenen tüm tarafların sürekli ve koordineli bir çabası olmadan bu başarılamaz. Ancak bu çaba verilirse de başarı mümkündür.³³¹

Sadece daha önce bir cezaevi geçmişi olanlarda değil, hemen herkes üzerinde yasalara saygılı bir yaşam yaşamanın ön koşulları arasında anlamlı bir rutin oluşturmak yer alır. Hele ki konu hükümlüler olunca, bu faktör yani cezaevi sonrası hayatlarında anlamlı bir rutin oluşturabilmek çok daha önemli bir hale gelir.³³²

Eski hükümlülerin, bu rutini oluşturmalarını takip etmek İskandinav istisnailiğinin önemli bir özelliğidir.

İskandinav ceza infaz sisteminde ıslah / rehabilitasyon hizmetleri içinde hükümlülerin cezaevi sonrası hayatlarına yönelik düzenlemeler önemli bir yer tutar. Hükümlülere, asıl onların tahliyelerini takiben, sosyal yardım sağlamada, rahatça yaşayabilecekleri bir yer bulmada, kendi başlarına yaşama ve çalışma konusunda ekonomik destek vermede, iş bulmalarına yardımcı olmada ve onların cezaevi sonrası hayatlarında yasalara uygun yaşamaları için destek olmada, cezaevi infaz sisteminin yükümlülüğü olduğu yasalarda da vurgulanmıştır. ³³³

330 Langelid T, “The Sharing of Responsibility in the Rehabilitation of Prisoners in Norway: The Import-Model in Theory & Practice”, Journal of Correctional Education (1974-) , June 1999, Vol. 50, No. 2, Restorative Justice Efforts in Correctional Education (June 1999), s. 52-61.

331 Larsen B.K, Hean S, Ødegård A, “A conceptual model on reintegration after prison in Norway, International Journal of Prisoner Health”, 2009, Vol. 15 No. 3, s.. 282-292.

332 Skardhamar T, Telle K, “Post-release Employment and Recidivism in Norway”, Journal of Quantitative Criminology, Springer Science+Business Media, LLC , December 1, 2012, s.629–649.

333 The Execution of Sentences Act, Section 41.Preparation for release, 01.03.2002, Ministry of Justice and Public Security, https://lovdata.no/dokument/NLE/lov/2001-05-18-21#KAPITTEL_1 SGT 14.11.2020.

132

İskandinav hükümetler cezaevinden çıkanları topluma rahatlıkla adapte olabilmeleri için destek vereceklerini “yeniden topluma kazandırma garantisi” sağlayacaklarını sıklıkla duyururlar. Yeniden Entegrasyon Garantisi (reintegration guarantee), “garanti verme “anlamında yasal bir zemini olmasa da, İskandinav hükûmetlerinin, eski hükümlülere bakanlıklar seviyesinde verdikleri bir taahhüttür.

Yeniden Entegrasyon Garantisi, uygulamada, cezaevinden çıkan ya da cezaevine girmemiş olsa da cezasını denetimli serbestlik yükümlülüğü altında tamamlamış herkese sosyal devlet tarafından verilmiş, kendi başına, kendi ayakları üzerinde kalabilmesini sağlayabilmeleri için barınma, iş, okul, sağlık hizmetleri ve borç danışmanlığı gibi destekler sağlama sözüdür.

Bu çerçevede gerek hükümetlerin her kademesinde gerekse tüm toplum nezdinde herkesin, eski hükümlünün yeniden entegrasyonu için sorumluluk alınması beklenir.

Bu bakış açısı ve pratikte verilen çaba, eski hükümlülerin sosyal yardımlar, okul, barınma vb. konularda diğer tüm vatandaşlarla eşit olarak hak sahibi oldukları bir duruma doğru büyük ve önemli bir adım olduğu için de önemlidir.³³⁴

Norveç'te eski hükümlüleri toplumla yeniden bütünleştirme ve rehabilitasyona yönelik genel yaklaşım, başta, hükümlü kişiyi aşamalı olarak kendi tahliye sürecine katmaktır.

Bu konuda hükümlü kişinin cezaevindeki sosyal iletişim görevlisi ve sosyal danışmanı, kişinin kendisiyle iş birliği yaparak sorumluluk üstlenir. ³³⁵

Hükümlülerin cezaevi sonrası süreçte topluma yeniden entegre olması yolunda yapılan hazırlıklar sistematik olarak ilerler. Öncelikle her hükümlü tahliye tarihini ve saatini bilir, aynı zamanda da tahliye olduğu zaman nerede, nasıl barınacak, işi ne olacak, nasıl bir mali durumu olabilir, eğitim ve sağlıkla ilgili hizmetleri nasıl alacak, kısaca kendisini cezaevi sonrası topluma girdiğinde neyin beklediğini de bilir.

Bu süreçte “tahliye koordinatörü” ceza infaz ve güvenlik memurları ve tahliye sürecine dahil olan diğer kişileri yönlendirir. Tahliye edildikten sonraki ilk günden

334 Fact sheet on the correctional services in Norway.

335 Langelid T, “The Sharing of Responsibility in the Rehabilitation of Prisoners in Norway: The Import-Model in Theory & Practice”, Journal of Correctional Education, Vol. 50, No. 2, Restorative Justice Efforts in Correctional Education june, 1999, s. 52-61.

133

itibaren eski hükümlüden sorumlu olacak olan bu koordinatör yerel makamlarla gerekli tüm bağlantıları da kurmaya çalışır.³³⁶

Tahliye sürecinde cezaevi ve özgür yaşam arasındaki geçişin kademeli olarak yapılması gerekir. İskandinav ceza infaz sistemi suçu ne olursa olsun tüm hükümlülerin topluma dönmesini. Bu bakış açışıyla bir sistem ne kadar kapalıysa özgürlüğe geri dönmek o kadar zor olacaktır. Bu nedenle hükümlüler kademeli olarak yüksek güvenlikli hapishanelerden düşük güvenlikli hapishanelere ve ara aşamada özel evlere, oradan da tahliye yoluna ilerler. Bu süreç dört aşamada gerçekleşir: ³³⁷

Gün içinde serbestlik, akşam cezaevine dönüş: Hükümlü tahliyesi yaklaştığında önce günün bir kısmını dışarıda bir kısmını ise cezaevi içinde geçirerek özgür yaşamla tanışır ve tahliye sonrası kendi kendine yetebilir olmak için “alıştırmalar” yapmaya başlar ³³⁸

Bağımlılık tedavisi süreci: Bu grup genellikle önemli tedavi ihtiyaçları olan bağımlılardan oluşur ve bu aşamada hükümlü cezaevi içindeki bağımlılık programlarına ek olarak, bağımlılık tedavisi yapan kurumlardaki programlara katılması, gerekirse cezaevinden bu merkeze transfer olması mümkün kılınır.

Yarı yol evinde yaşam: Bu aşama hükümlünün başka sakinlerin de olduğu, ceza infaz güvenlik memurları tarafından denetlenen özel bir ev ortamında kaldığı aşamadır. Bu evlerde hükümlüler özgür yaşamda olduğu gibi ev yaşamı yaşar ve evdeki hayatın sürdürülmesinde sorumluluk üstlenirler. ³³⁹

Kendi evinde yaşama: Bu son aşamada hükümlü, tam anlamıyla hükmünü tamamlayıp tahliye olmamıştır ancak yine de kendine ait, özel bir ortamda, bir evde yaşar. Bu evde, bir tür ev hapsindedir ancak yanında “yarı yol evinde” olduğu gibi diğer hükümlüler ya da ceza infaz güvenlik memuru yoktur. Ancak kendisi de tedavi, eğitim, iş gibi geçerli bir mazeret olmadan ikametgahı terk edemez.

336 Larsen B.K, Hean S, Ødegård A, A conceptual model on.

337 Reintegration assistance after prison report, The Swedish National Council for Crime Prevention (Brå), report no 2017:15 , published in 2018.

338 Prisons Act, Chapter 11, section 2.

339 Prison Acts, Chapter 11, section 4.

134

Tüm bu aşamalarda, cezaevi personelinin, özellikle de infaz güvenlik memurlarının, tutumlarının doğrudan ıslah amaçlı olduğunun, bu görevlilerin tüm rehabilitasyon programlarının başarısını içtenlikle önemsediğinin ve daha da önemlisi hükümlülerin tahliye edildikten sonra başarılı bir şekilde yeniden toplumla bütünleştirilmesini etkilemek üzere rol ve sorumluluk almaya yönelik davrandıklarının altını çizmek gerekir.