Derleyen: Halime KOCAKELLE Derleme Yeri: Eskişehir/ Sivrihisar
Kaynak Kişi 1: Cevat ÖZMEN, 1934, medrese eğitimi, çiftçi Kaynak Kişi 2: Müberra ÖZMEN, 1934, ilkokul, ev hanımı
Kaynak Kişi 3: Ahmet ATMACA, 1932, medrese eğitimi, gazeteci-yazar Kaynak Kişi 4: Fikret ASLAN, 1949, yüksek okul, Sivrihisar Belediye Başkanı Kaynak Kişi 5: Hamdi KARAER, 1959, ortaokul, belediye çalışanı
Yapıda Kullanılan Malzeme: Ahşap, kerpiç, taş
Yapının Bulunduğu Konum: Bahçe içerisinde toplam 750 m² alan üzerinde, üç sokağın kesiştiği üç sokağı görebilecek bir köşe başında.
Yapım Yılı: 1920 yılından önce yapıldığı tahmin ediliyor.
Yapım Tekniği: Yapı “hımış” adı verilen ahşap iskeletin, taş ile des-teklendiği, kerpiç ile ahşap aralarının doldurulduğu teknikle inşa edil-miştir. Bodrumdan ikinci kata kadar taş arasına kerpiç döşenedil-miştir. İkinci kata kadar olan duvarlar bu sayede kalın ve dayanıklıdır. İkinci katta ise yalnızca ahşap iskelet ve kerpiç kullanılmıştır.
Yapının İşlevi: Yapı mesken olarak kullanılmaktadır. Evin yapıldığı dönemin şartları içerisinde son derece özenilerek inşa edilmiş, süsleme-si bol bir yapıdır.
İki kat oturum, bir mahzen, bir hamamın bulunduğu yapının soka-ğa açılan kapısı çift çıkışlıdır. (F:25) Bu iki merdivenin iki yanındaki pen-cereler, evin içinden dışarıyı rahatlıkla takip edilmesi düşünülerek yapıl-mıştır. Sokağa bakan cepheden ev iki katlıdır. Sokak kapısının üstünde, diğer sokağa bakan cephede ve bahçeye bakan cephede olmak üzere üç tane çıkma mevcuttur. (F:26)
Yapı, bir sofaya açılan odalar şeklinde geleneksel mimarinin en belirgin özelliklerinden birini göstermektedir. Her odada bulunan ahşap işlemeler ve süslemeler ile göze hitap eden gömme dolaplar, kimisinde bu dolapların içine gizlenmiş banyolar bulunmaktadır.
Hımış: “Dikme ve payandalardan meydana gelen ahşap çatkı arasına kerpiç ya da tuğla kulla-nılarak yapılan yapı, dolma yapı.” (Hasol, 1998)
Çıkma, geleneksel Türk halk mimarisinin öne çıkan özelliklerinden biridir. Çıkmalar, yapının inşa edildiği arazi/arsaya bağlı olmaksızın yapılır.
Yüklük olarak kullanılan dolaplarda ve oturma odası olarak kullanı-lan odadaki dolapta gündelik, el altında bulunması gereken sofra bezi, ekmek vb. konulmaktadır. Bu dolap raflıdır.
Odalarda sedirler bulunmaktadır. Sofada bulunan dışa çıkıntıların önünde de sedirler bulunmaktadır. Buralar keyif için yapılmıştır. Sedir-ler halı ve kilimSedir-lerle kapatılmıştır. SedirSedir-lerin altları da birer dolap vazifesi görecek şekilde yapılmıştır. Bu sedir altı dolapların kapakları yan tarafla-rında bulunmaktadır.
Oda kapıları da ahşaptır ve işlemelidir. Kapıların pervazlarında metalden yapılmış süslü askılıklar bulunmaktadır. Ayrıca kapılarda dik-kati çeken bir başka estetik özellik, kapının içeri açıldığında arkasında bulunan dolabın bir parçasıymış görüntüsü verecek şekilde gömme dolabı tamamlayacak şekilde yapılmış olmasıdır. (F:27)
Evin giriş katında mahzene inen bir merdiven, yukarı kata çıkılan bir başka merdiven bulunmaktadır. Üst katın merdiveni, ahşap bir kapak-la kapatıkapak-labilmektedir. Mahzene inen merdiven ortada, üst kata çıkıkapak-lan merdiven de bunun iki yanından devam etmektedir. (F:28) Yukarı çıkılan merdiven kenarlarında süslü, oymalı metal korkuluklar bulunmaktadır.
Giriş kattaki odalardan biri kiler olarak kullanılmaktadır. Bu odada yani kilerde bütün duvarı kaplayan bir dolap bulunmaktadır. Kiler dola-bının üstünde duvara asılı kaplık adı verilen raflar bulunmaktadır.
Mutfakta tezgâh ve tezgâhta lavabo vardır. Ayrıca yer de bir tane daha çeşme bulunmaktadır. Bu, tezgâhın sonradan yapıldığını göster-mektedir. Tezgâh yapılmış olmasına rağmen yerde bulunan çeşme kal-dırılmamıştır.
Geçmişte haremlik olarak kullanılmış olması muhtemel odanın, küçük penceresinden anlaşılmaktadır. Ancak oda sonraları işlevini değiştirmiş çocuk odası olarak kullanılmıştır. Bu odanın biri camlı diğeri camsız iki tane kapısı vardır. Camlı kapı içerideki çocuğun gözlenebil-mesi düşünülerek yapılmıştır. Bugün bu oda misafir yatak odası olarak kullanılmaktadır.
Üst kattaki işlemeli ahşap kemer, evdeki estetik kaygının gösterge-sidir. Burada sonradan sofanın bölünmesi ile yapılmış bir mutfak vardır.
Evin gelininin oturduğu bu kat, ayrı bir ailenin yaşayabilmesini mümkün kılmaktadır. Banyosu ve tuvaleti de bulunan bu kattaki tuvalet asri tabir edilen türdendir. Bu kattaki yatak odalarında da, diğer odalarda bulu-nan gömme dolaplardan vardır.
Türkiye’de 2003 Yılında Yaşayan Geleneksel Mimari
37 Bu katta yazları oturmak için kullanılan bir de balkon bulunmakta-dır. İkinci katta da birinci kattaki gibi pencere önlerinde bulunan makat adı verilen sedirler vardır. Bu makatların altları kapaklıdır ve küçük birer dolap işlevi görür. (F:29) Sofadaki dışa çıkıntı kısmındaki karşılıklı iki küçük makat, kahve içilirken tercih edilen bir keyif köşesidir. Bu katta da aşağıdaki gereksiz veya fazla eşyaların konulduğu bir oda mevcuttur.
Yapının tavanları işlemeli, ahşap oymacılığının örnekleri ile kaplıdır.
Altıgen şeklinde işlenmiş avizelikler bulunmaktadır. Üst kattaki odala-rın kapıları çift işlevlidir. Evin bütün odalaodala-rında işlemeli küçük gömme dolaplar bulunmaktadır. Kapaksız ve küçük bu raflar, ufak tefek eşyalar için, kitap, radyo vb. eşyaların konulduğu kısımlardır.
Mahzende işlevini devam ettiren su kuyusu, eskiden şarap üre-timinde kullanılan fakat bugün için işlevi değişmiş bir şarap havuzu bulunmaktadır. Mahzenden şıklak ya da maymuncuk adı verilen kilidi bulunan bir küçük ahşap kapıdan ambara geçilmektedir. Ambar kışlık erzağın saklandığı bir kiler olarak kullanılır.
Mahzenin tavanında, karşılıklı iki duvar üzerine uzatılan ağaçlar ve bunların aralarında kamışlar görülmektedir. Bu teknik yörede “astar” ola-rak bilinmektedir. Isı yalıtımının sağlanabilmesi için tercih edilen bir tek-nik olduğu bilinmektedir. (F:30)
Mahzenden bahçeye çıkılabilmektedir. Bahçede komşu evin bah-çesine açılan bir kapı bulunmaktadır. Bahçenin bir köşesinde hamam vardır. Hamamın girişinde bir tandır, tandırın tam karşısında tokaç ile çamaşır yıkanılan bir yıkama taşı bulunur. Hamama ait külhan da bura-dadır. Hamamın tepesi kubbelidir ve güneş ışığından en iyi şekilde fay-dalanılması düşünülerek inşa edilmiştir. (F:31)
Bahçenin duvarları bir hayli yüksek yapılmıştır. Bu, evin mahremi-yeti ile açıklanabilir. Evin bütün pencereleri dışarıdan süslü demirlerle kaplıdır.