Cema’ât-i Zergerân

“Zer” Farsça altın,772_{“zerger”ise kuyumcu anlamına gelmektedir.}773 Cema’âtin görevi, “altın olan objelere değişik motifler işleyip, değerli taşlarla

(elmas, yakut, firuze)” süzlemekti.774 _{Bu değerli taşlardan firuze İran’dan, elmas} Hindistan’dan, yakut Seyla’dan, inci Yemen’dengetirilmiştir.775 _{Zergerle aynı} anlama gelen sarrafın, halk dilindeki kullanımı savatçıdır.776 _{Osmanlı padişahlarının} başka devletlerle imzaladıkları antlaşmalara ya da yolladıkları mektuplara takılan kozak777 bu cema’ât tarafından yapılmaktaydı.778 Sarayın içinde çalışan zergerler

767 _{Gelibolulu Mustafa Âli, Menakıb-ı Hünerverân, s. 126.} 768 _{Gelibolulu Mustafa Âli, Menakıb-ı Hünerverân, s. 118.} 769 _{Gelibolulu Mustafa Âli, Menakıb-ı Hünerverân, s. 126.} 770 _{Gelibolulu Mustafa Âli, Menakıb-ı Hünerverân, s. 117.}

771 _{İlhan Özkeçeci-Şule Bilge Özkeçeci, Türk Sanatında Tezhip, Yazıgen Yay. , İstanbul 2014, s. 163.} 772 _{Kanar, Farsça Türkçe Sözlük, s. 819-736.}

773 _{Kanar, Farsça Türkçe Sözlük, s. 820; Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C 4,} s. 654.

774 _{Kalyoncu, “Ehl-i Hiref-i Hassa Teşkilâtının Osmanlı Kültür ve Sanat Yaşamındaki Yeri ve} Önemi”, s. 286; Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, s. 148.

775 _{Banu Berber Babalık, Osmanlı Kuyumculuğunda Ermeniler ve Bir Ermeni Ailesi Örneği:} Arslanyanlar, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2015, s. 22.

776 _{Sezayi Özçelik, XVII. Yüzyıl Sosyal Hayatının Nâbî Divânı’na Yansımaları ve Anlam Çerçevesi, s.} 93.

777 _{Kozak: Muahede, nâme, tezkire gibi önemli evrakı bağlayan kordonların içinden geçilerek üzerine} mum dökülüp mühürlendiği yassı, yuvarlak kutudur. Nebi Bozkurt, “Kozak”, DİA, C 26, TDV Yay. , Ankara 2002, s. 232.

olduğu gibi sarayın dışında da çalışanlar mevcuttu. Ustalar iş verileceği sırada, zülüflü baltacılar779 _{aracılığıyla saraya çağrılmışlardır.}780 _{966 (1558) tarihli Ehl-i} Hiref Defteri’nde Cema’ât-i Kuyumculara rastlanmıştır. Bu bağlamda Cema’ât-i Kuyumcular, Cema’ât-i Zergerâna kaydedilecektir. Zergerân cema’âtinin içerisinde 24 sanatkâr yer almaktadır. Sanatkârların içerisinde en yüksek mevacibi alan 28 akçe ile Maksud Ali Tebrizî olmuştur.

İran’da zergerbaşı, izin almadan istediği vakit saraya girip çıkma yetkisi bulunmaktaydı. İsfahan pazarındaki mücevherleri denetleyen zergerbaşı, bu mücevherlerden belli bir miktarda vergi almaktaydı. Ayrıca saraya satılan mücevherlerden % 2 ve kentte satılanlardan % 1 oranında maaş almaktaydı. Zergerbaşı, zergerhânedeki işleri denetler, mücevherlerin fiyatını belirlerdi. Bunun yanında İsfahan’da bulunan bütün kuyumcuları denetlerdi. Padişahların işret meclislerinde ve toplantılarında altın saçar, padişahın emriyle altın ve gümüş ihsanlarını dağıtırdı. Sarrafbaşı ise sikkelrin kalitesinden ve hazineye altın getirmekle görevliydi.781

Derviş Mehmed

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelen zerger,782 ₁₅₄₅ tarihli Ehl-i Hiref Mevacib Defteri’nde de zergerân cema’âtinin acem bölüğünde yer alan Derviş Mehmed Tebrizî ile aynı kişiler olduğuna kanaat getirilmiştir. Zergerin mevacibi 15 akçedir.783

Derviş Ali

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelen Derviş Ali, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.784

779 _{Zülüflü baltacılar: Eski saray baltacılarından ayrı olup, Yeni Saray’da enderunun seyyar hizmetiyle} vazifeli ve sarayda yatıp kalkan 120-200 arası bir sınıf olup giydikleri serpuşun iki tarafından iki örgü perçem gibi yanaklarına doğru sarktığından bu adla anılmıştır. Daha önce kapı ağasına tabi iken, 18. yüzyıldan sonra silâhdar ağanın emrine verilmiştir. Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, s. 751.

780 _{Babalık, Osmanlı Kuyumculuğunda Ermeniler ve Bir Ermeni Ailesi Örneği: Arslanyanlar, s. 19.} 781 _{Veliyeva, Safevi Devlet Teşkilatı, s. 256-257.}

782 _{TS. MA. d/9784.0001.00 (H-20-12-922).} 783 _{TS. MA. d./9706-0004 (H-29-12-952).}

Emîr Hüseyin

Yavuz Sultan Selim döneminde Tebriz’den sürgün gelen Emir Hüseyin, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.785

Emîr Cem

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelen Emîr Cem, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.786

Haşim Tebrizî

Sultan I. Selim döneminde Tebriz’den sürgün gelmiştir.787

Hoca Gelen

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiştir.788

Hoca Nurullah

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelen Hoca Nurullah Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.789

Hoca Mercan Tebrizî

Sultan I. Selim’in Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün olarak getirdiği zergerdir.790

Hoca Hüseyin

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiş, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.791

Hoşgelen Tebrizî

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiştir.792_Hakkak Cema’ât-inde yer alan Hoşgelen Tebrizî (Mevlâna Hoca Muhammed) aynı kişi değildir.

785 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 332.} 786 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 332.} 787 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

788 _{TS. MA. d/9784.0001.00 (H-20-12-922).}

789 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 326.} 790 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

791 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 332.} 792 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

Hudâ-bih

Sultan I. Selim’in Tebriz’den sürgün olarak getirdiği Hudâ-bih, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.793

Hüseyin Horasanî

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelen Horasanî, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.794

Kasım

Sultan I. Selim döneminde Tebriz’den sürgün olarak gelen Kasım, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.795

Maksud Ali Tebrizî

Tebriz’den sürgün gelmiştir.796 _{1545 tarihli Ehl-i Hiref Mevacib Defteri’nde} de zergerân cema’âtinin acem bölüğünde yer alan Maksud Ali Tebrizî ile aynı kişiler olduğuna kanaat getirilmiştir. Zergerin mevacibi 28 akçedir. Zergerin, Ahmed, Şah Mehmed Şirum, Şahsuvar adında şagirdleri bulunmaktadır.797

Mîr Celâl

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiş, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.798

Muzaffer b. Mîr Can

Babası hassa Acem üstatlarından olan Mîr Can’ın 799 _{1545 tarihli Ehl-i Hiref} Mevacib Defteri’nde ve 1558 tarihli Ehl-i Hiref Defteri’nde de zergerân cema’âtinin acem bölüğünde yer alan Muzaffer b. Mîr Can ile aynı kişiler olduğuna kanaat getirilmiştir. 1545 yılında zergerin mevacibi 17,5 akçedir.800 _{1558 yılında ise} zanaatkârın mevacibi 18 akçedir.801

793 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 331.} 794 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

795 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 326.} 796 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

797 _{TS. MA. d./9706-0004 (H-29-12-952).}

798 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 332.} 799 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).}

800 _{TS. MA. d./9706-0004 (H-29-12-952).} 801 _{TS. MA. d/9612-0001 (29-01-966).}

Mustafa bin Şehrevân

Babası Acem üstatlarındandır.802

Mahmud bin Hüseyin

1558 tarihli Ehl-i Hiref Defteri’nde cema’âtinin acem bölüğünde şagird olarak yer alan zanaatkârın mevacibi 4 akçedir.803

Pervanei

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiş, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.804

Sultan Kulu

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiştir.805

Şah Hüseyin bin Şah Hasan

1545 tarihli Ehl-i Hiref Mevacib Defteri’nin zergerân cema’âtinin acem bölüğünde yer alan zergerin mevacibi 26 akçedir.806_{1558 tarihli Ehl-i Hiref} Defteri’nde aynı isimle aynı cema’âtte yer alan Şah Hüseyin bin Şah Hasan ile aynı kişiler olduğuna kanaat getirilmiştir. Cema’âtinin acem bölüğünde yer alan Şah Hüseyin’in mevacibi 27 akçedir.807

Şemseddin

Sultan I. Selim döneminde Tebriz’den sürgün gelmiş, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.808

Üstad İsmail

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiş, Amasya’dan İstanbul’a gönderilmiştir.809

Yadigâr Tebrizî

Çaldıran Muharebesi’nden sonra Tebriz’den sürgün gelmiştir.810

802 _{TS. MA. d. /9706.0001.00 (H-29-04-932).} 803 _{TS. MA. d/9612-0001 (29-01-966).}

804 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 332.} 805 _{TS. MA. d/9784.0001.00 (H-20-12-922).}

806 _{TS. MA. d./9706-0004 (H-29-12-952).} 807 _{TS. MA. d/9612-0001 (29-01-966).}

808 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 326.} 809 _{Arslan, 16. Yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s. 326.}