C. Ücretlerin Ödenmemesi
I. 551 Sayılı Kararname İle Getirilen Sistem
2. Buluşun Patent Verilebilecek Konulardan Olması ve Gerekli Özellikler
a. Patent Verilemeyecek Konular
Bir buluşa patent verilebilmesi için öncelikle buluşun patent verilemeyecek konulardan olmaması gerekir. Patent korumasının sağlanması ile ilgili genel kural teknoloji alanındaki tüm buluşlara ilişkindir180. Bu kuralın istisnası olan, buluş niteliğinde olmadığı için koruma kapsamına dâhil olmayan konular 551 sayılı
177 Kararname’de sözleşmesel karşılıklılık geçmemektedir. Sözleşmesel karşılıklılığın da korumadan yararlanmak için kabul edilmesi yönünde görüş için bkz. TEKİNALP / TEKİNALP, s. Asgari Haklar, s.162.
178 ARKAN, Marka Hukuku I, s.57.
179 Paris Sözleşmesi’nde yabancıya, vatandaş ile eşit işlem yapılması ilkesini ifade eden (m.2.1.) ve 551 sayılı Kararname’de elverişli hükümler olarak geçen haklar literatürde asgari haklar olarak adlandırılmaktadır. Kararname’de Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının da milletlerarası sözleşmelerdeki daha elverişli hükümlerden yararlanabileceklerinin düzenlenmesi ile Türkiye’de Türk vatandaşları yabancılara nazaran kötü işlem görme tehlikesinden korunmuş olmaktadırlar. TEKİNALP /
TEKİNALP, Asgari Haklar, s.163-164.
Kararname’de sayılmıştır. Bunlar, keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları, zihni, ticarî ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar, edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları181, bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller, insan ve hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleridir. İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ve teşhis usulleri patent yolu ile korunamamakla birlikte bu usullerde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usulleri patent yolu ile korunabilir (PatKHK m.6). Örneğin ilaç ve üretim usullerinin patent yolu ile korunması mümkündür.
Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar ve bitki ve hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki ve hayvan türlerinin yetiştirilmesi usulleri patent verilerek korunmaz182 (PatKHK m.6/II).
181 Bilgisayar yazılımı, bilgisayar programı ile aynı şey değildir. Yazılım daha geniş olup, içeriğinde programın yanında akış planları, yapı programları, programı tamamlayan diğer geliştirme dokümantasyonları ve programı anlamak için kullanıcıya teslim edilen malzeme de dâhildir. Bilgisayar programında ise programı geliştirmeye ilişkin kapsamlı bir dokümantasyon bulunur. Bilgisayar programları buluş niteliğinde olmadığı için bunlara patent verilemez. Ancak program türlerinden biri olan sistem programlarının bir örneğini teşkil eden işletim sistemleri patent korumasından yararlanabilir. Çünkü işletim sistemleri, prensip olarak bilgisayarın dâhili çalışma biçimini yönetir ve donanımın farklı kısımları arasında veri gönderme işlemini düzenler. Bir işletim sistemi, bir bilgisayarı bilinenden farklı bir şekilde yöneten bir teori sağlarsa veya program tamamen farklı tasarlanmış bir donanıma ihtiyaç duyarsa bu işletim sisteminde yer alan teknik teori patentlenebilir. EROĞLU, Sevilay, Rekabet Hukukunda Bilgisayar Programlarının Korunması, Beta Yayınevi, İstanbul 2000, s.1, 4, 21, 22;
CORNISH, s.212; Bilgisayar yazılımı, bilgisayar programlarını kapsamaktadır. Yazılımın diğer kısımları
telif hakları yasaları ile korunmaktadır. Programların hukuki korunması ise yazılımların diğer kısımlarına göre daha tartışmalıdır. WIPO, Introduction, s.583; YURTSEVER, s.22; BROWN KEYDER, Virginia, Intellectual Property Rights and Customs Union, Çeviren Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu, Intermedia Yayınları, İstanbul 1996, s.57. Patent ve Faydalı Model Kanunu Taslağında isabetli olarak yazılım ifadesi program ile değiştirilmiştir (Taslak m.5). 5.maddenin bilgisayar programları ile ilgili kısmının gerekçesi ise şu şekildedir: “Son zamanlarda patent verilmesi konusunda en çok tartışılan konulardan birisi de bilgisayar programlarıdır. Bilgisayar programı kavram olarak bir bilgisayarın işletilmesi ile ilgili talimatları kapsar. Problem veya sistem analizi, program akış planı kodlama aşamaları itibariyle bilgisayar programı patent korumasından yararlanamaz. Bununla birlikte bilgisayar programlarının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki korumadan yararlanması mümkündür. Ancak, bir bilgisayar programı bir cihaz ile birlikte patent korumasına hak kazanabilmektedir. Örneğin, kelime işlem programları tek başına patentlenemez ancak bir bilgisayar programı ile trafik ışıklarının kontrolünün sağlanması patentlenebilir. ”
182 Benzer bir hüküm Patent ve Faydalı Model Kanunu Taslağında da yer almakla birlikte, biyoteknolojik buluşların patentle korunması desteklenmiştir. Taslak kanunda madde 6(1)(b)’nin gerekçesi şu şekildedir: “Maddenin (b) bendinde, canlıların patentlenebilirliğine dair sınırlar çizilmiştir. Biyoteknoloji alanındaki çalışmalar yüksek maliyetli ve uzun solukludur. Bu nedenle biyoteknolojik buluşların patentle korunarak desteklenmesi gereklidir. Ancak, bu alanda ortaya çıkarılan gelişmelerin her zaman buluş niteliğini taşımaması, örneğin buluş basamağını içermemesi ya da keşif olması, patent kapsamı dışında bırakılmasını gerektirmektedir. Bitki çeşitleri, modern biyoteknolojik yöntemlerin yanısıra, geleneksel yöntemlerle de elde edilebilmekte ve ülkemizde 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun ile korunmaktadır. Hayvan ırkları için de, 4631 sayılı Hayvan Islah Kanunu yürürlüktedir. Bu nedenlerle, buluş niteliği taşımasına karşın geliştirilen bir bitki çeşidi ya da hayvan ırkı, çifte koruma sağlanmaması amacıyla patent kapsamı dışında tutulmuştur. Ayrıca, bunların üretiminde kullanılan esas olarak biyolojik işlemler, yani çaprazlama ya da seçme gibi
Patent verilebilir bir konudaki buluşa patent verilmesinin koşulları ise yenilik, tekniğin bilinen durumunun aşılması ve sanayiye uygulanabilir olmadır (PatKHK m.5).
b. Buluşun Taşıması Gereken Özellikler
(1) Yenilik
Bir buluşa patent verilebilmesi için aranan en önemli özellik yeniliktir183. 551 sayılı Kararname’de tekniğin bilinen durumuna dâhil olmayan buluş yenidir denmek sureti ile yenilik koşulu tanımlanmıştır. Buluşun yeni olması, tekniğin bilinen durumunun bir parçası olmamasıdır. Tekniğin bilinen durumu, buluşun rüçhan tarihinden veya patent başvurusu tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde toplumun erişebileceği yazılı veya sözlü tarifname, kullanım veya başka bir yol ile kamuya açıklanmış olan bilgilerdir184. Ayrıca tekniğin bilinen durumuna, buluş için patent başvurusunda bulunulduğu tarihte veya bu tarihten sonra yayınlanmış olan ve fakat bu başvurudan önceki tarihli patent başvuruları da dâhildir (PatKHK m.7).
551 sayılı Kararname uyarınca esasen buluşa patent verilebilmesi için yeni olması gerekir. Bunun için buluş ile ilgili açıklama yapılmamış olması gerekmektedir. Bununla birlikte, buluşun yeniliğini etkilemeyen açıklamalar Kararname’de sayılmıştır. Buna göre, bir buluşa patent verilmesini etkileyecek nitelikte olsa bile, başvuru tarihinden önceki on iki ay içinde veya rüçhan hakkı tarihinden önceki on iki ay içinde yapılan açıklamalar patent verilmesini etkilemez. Buluş sahibi tarafından yapılan açıklamalar da patent verilmesini etkilemez. Patent verilmesini etkilemeyen bir diğer açıklama, bir merci tarafından yapılan açıklamadır. Buluş sahibinin başka bir başvurusunda yer alan ve mercinin açıklamaması gereken bu başvuruyu açıklaması ya da buluş sahibinden doğrudan veya dolaylı olarak bilgi edinmiş üçüncü bir kişinin buluş sahibinin izni ve bilgisi olmadan yapılan bir başvuruda bu
tamamen doğal süreçler, buluş niteliği taşımadığından patent kapsamının dışındadır. Öte yandan TRIPS’in 27 nci maddesinin 3 üncü fıkrasının (b) bendine uygun olarak mikrobiyolojik işlemler ve bunun sonucunda elde edilen ürünlere bir istisna getirilmiş; bu konudaki gelişmelere patent koruması sağlanmıştır.”
183 WIPO, Introduction, s.125.
bilginin yer alması patent verilebilirliği etkilemez. Buluş sahibinden doğrudan veya dolaylı olarak bilgi edinen kişinin açıklamada bulunması da buluşa patent verilmesini etkilemez (PatKHK m.8).
(2) Buluş Basamağının Gerçekleştirilmesi
Bir buluşa patent verilebilmesi için tekniğin bilinen durumunun aşılması, yeni olması gerekmektedir. Tekniğin bilinen durumunu aşmayan veya onunla aynı düzeyde kalan buluş yeni sayılmayacağından patent verilmeyecektir. Buluşun tekniğin bilinen durumuna göre getirdiği yeniliğin önemli bir aşama olması gerekmektedir185. Tekniğin bilinen durumunun aşılıp aşılmadığı buluşun ilgili olduğu teknik alandaki uzmanın bilgisine göre tespit edilir. Buluş böyle bir uzmanın bilgisi dâhilinde tekniğin bilinen durumunu aşmışsa buluş basamağı gerçekleşmiştir186.
Buluş basamağının gerçekleştirilmesi 551 sayılı Kararname’de buluşun taşıması gereken özelliklerde aranmaktadır. Buna göre bir buluşun ilgili olduğu teknik alandaki bir uzman tarafından tekniğin bilinen durumundan açıkça çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleştiği tespit edilmişse tekniğin bilinen durumunun aşıldığı kabul edilir (PatKHK m.9).
(3) Sanayiye Uygulanabilir Olma
Buluşun patent ile korunabilmesi için sanayiye uygulanabilir nitelikte olması gerekmektedir. Sanayiye uygulanabilir olma ile ifade edilmek istenen o buluşun, niteliği itibari ile sanayide elde edilebilmesi veya bir çalışma aracı olarak kullanılabilmesi demektir187. Bu anlamda buluş sadece teorik değil pratik amaçla kullanıma uygun olmalıdır188. Nitekim 551 sayılı Kararname uyarınca buluş tarım dâhil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya uygulanabilir olmalıdır (PatKHK m.10).
185 ŞEHİRALİ, Patent Hakkı, s.10; YURTSEVER, s.17; ERDEM, Patent, s.57.
186 “Anılan uzman, o alanda yerli ve yabancı yayınları izleyen, gelişmelerden haberdar bir kişi
olmalıdır.” TEKİNALP, Fikrî Mülkiyet, s.460.
187 ERDEM, Patent, s.58.
Buluşun sanayiye uygulanabilir olması aranırken sanayi kavramı geniş anlaşılmalıdır. Üretim, ticaret, el sanatlarının bütün dalları, madencilik, turizm, balıkçılık ve avcılık, finans ve hatta hizmet sektörü de buna dâhildir189.