B. Ulusal Safha
III. Avrupa Patent Sözleşmesi (Münih Sözleşmesi-EPC) İle Getirilen Sistem
Avrupa Patent Sözleşmesi (European Patent Convention-EPC) diğer adıyla Münih Sözleşmesi, Avrupa Devletleri arasında işbirliğini güçlendirmek ve bu amaçla üye devletlerde patent tescilinin tek bir prosedür ile sağlanması ve verilen patentler için standart kuralların oluşturulması amacı ile 1973 yılında akdedilmiştir210. Avrupa Birliği ile Avrupa Patent Sözleşmesi arasında doğrudan bir ilişki bulunmamakla beraber tüm Avrupa Birliği üyesi ülkeler bu sözleşmeye taraftır. Avrupa Birliği’ne aday ülkelerden ve Avrupa Birliği’ne üye olmayan ülkelerden de bu sözleşmeye üye olanlar vardır. Türkiye, bu sözleşmeye 2000 yılında katılmıştır211.
Patent İşbirliği Sözleşmesi ile Avrupa Patent Sözleşmesi birbirini tamamlamaktadır. Avrupa Patent Sözleşmesi, Patent İşbirliği Sözleşmesi anlamında bölgesel bir sözleşmedir (PCT m.45(1)). Patent İşbirliği Sözleşmesi uyarınca Avrupa Patent Sözleşmesi ile oluşturulmaya çalışılan ortak hukuk, bir devletin millî hukuku gibi algılanmakta ve buna bağlı olarak bölgesel başvuru ve bölgesel patentler, millî başvuru ve millî patentler gibi değerlendirilmektedir. Patent İşbirliği Sözleşmesi uyarınca yapılan başvuru ile Avrupa Patent Sözleşmesi’ne üye bir devlette veya
207 TPE, Patent İşbirliği Anlaşması ile İlgili Temel Bilgiler, s.4-5. 208 GURRY, PCT, s.23; ERDEM, Patent, s.65.
209 TPE, Patent İşbirliği Anlaşması, s.5. 210 ERDEM, Patent, s.65.
211 Koruma talep edilebilecek ülkeler: Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Kıbrıs Rum Kesimi, Latviya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Monako, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan; AB üyesi olmadıkları halde koruma talep edilebilecek ülkeler, Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti, Sırbistan – Karadağ, Türkiye, http://www.tpe.gov.tr (17.09.2006).
istenirse tüm üye devletlerde Avrupa Patentinin sağlanması mümkündür (PCT m.4, EPC m,153). Ayrıca Avrupa Patent Kurumu, Patent İşbirliği Sözleşmesi anlamında başvuru kurumu ve uluslararası ön inceleme yapmaya yetkili kurumdur212 (EPC m.151,153-156).
Patent İşbirliği Sözleşmesi’nde başvuruların merkezileştirilmesi amaçlanırken, Avrupa Patent Sözleşmesi’nde daha da ileriye gidilmiştir. Bu anlamda Avrupa Patent Sözleşmesi’ne üye olan devletler egemenlik haklarını Münih’te bulunan Avrupa Patent Organizasyonu’na devretmişlerdir213. Avrupa Patent Sözleşmesi ile patentin verilmesi için ortak hukuk yaratılmıştır (EPC m.1), Bu Sözleşme uyarınca verilecek patent “Avrupa Patenti” olarak nitelendirilir (EPC m.2). Avrupa Patenti başvuru sahibinin isteğine bağlı olarak üye devletlerden biri veya hepsi için verilebilir (EPC m.3). Avrupa Patenti, üye devletlerde millî patentler gibi hüküm ve sonuç doğurur (EPC m.2(2)). Sayılan bu hususlar Avrupa Patent Sözleşmesi’nin genel ilkelerini oluşturur ve bunların gerçekleştirilmesi Avrupa Patent Organizasyonu (European Patent Organization-EPO) aracılığı olmaktadır214.
Avrupa Patent Organizasyonu, Avrupa Patent Kurumu (European Patent Office-EPO) ve İdare Konseyi olmak üzere iki organdan oluşur. Avrupa Patent Organizasyonu’nun asıl görevi olan Avrupa Patentinin verilmesi Münih’te bulunan Avrupa Patent Kurumu aracılığı ile yapılır ve İdari Konsey tarafından bu işlem denetlenir. Avrupa Patent Kurumu’nun resmî dilleri İngilizce, Fransızca, Almancadır. Resmî dilleri bu üç dilden farklı dilde olan herhangi bir üye devlette ikametgâhı veya işyeri olan veya yurt dışında ikâmet etmekle birlikte üye devlet vatandaşı olan kişiler, üye devlet olan kendi ülkelerinin dilinde Avrupa Patent başvurusunda bulunabilirler215. Bu başvurunun yönetmelikte belirtilen süre içerisinde Avrupa Patent Kurumu’nun dillerinden birine tercüme edilmesi gerekmektedir (EPC m.14(1)(2)).
Avrupa Patent Sözleşmesi’ne göre bir buluşa patent verilebilmesi için sanayiye uygulanabilen, yeni ve buluş basamağını gerçekleştiren bir buluş olması gerekmektedir (EPC m.52(1)). Buna göre bir buluş tarım dâhil sanayinin herhangi bir alanında üretilebiliyor veya kullanılabiliyor ise o buluş sanayide uygulanabiliyor
212 Avrupa Patent Sistemi hakkında geniş açıklama için bkz. ORTAN, Avrupa Patent Sistemi II.
213 Avrupa Patent Organizasyonu tüzel kişiliğe haiz kuruluş olup, tüzel kişilerin hak ve fiil ehliyetine sahiptir. Ayrıca aktif ve pasif dava ehliyeti de vardır. ORTAN, Avrupa Patent Sistemi II, s.59-60. 214 ORTAN, Avrupa Patent Sistemi II, s.59.
sayılır (EPC m.57). Tekniğin bilinen durumuna dâhil değilse yeni sayılır (EPC m.54(1)). Buluş, buluşun ilgili olduğu alanda uzman kişi tarafından tekniğin bilinen durumu dikkate alındığında kolayca çıkarılamıyorsa buluş basamağını gerçekleştirmiş sayılır (EPC m.56).
Avrupa Patent Sözleşmesi uyarınca, keşifler, bilimsel teoriler ve matematik metotları, estetik yaratmalar, insan zihnine, oyunlara veya ticarî faaliyete yönelik plan, kural ve usuller ve bilgisayar programları buluş sayılmaz (EPC m.52(2)). Yine insan veya hayvan vücuduna ilişkin teşhis metotları da sanayiye uygun buluş niteliğinde sayılmamaktadır (EPC m.52(4)). Ayrıca kamu düzenine216 veya ahlaka217 aykırı olan buluşlar, bitki ve hayvan türleri ve büyük ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki ve hayvan yetiştirilmesi usulleri için patent verilmez (EPC m.53(a),(b)).
Avrupa Patenti için başvuru Münih’teki Avrupa Patent Kurumu’na veya La Haye’de bulunan şubesine veya üye ülkenin kanunları uygunsa başvuru sahibinin ülkesinde bulunan patent bürosuna veya yetkili kılınmış başka bir makama yapılabilir. Avrupa Patent Kurumu dışında yapılan tüm başvurular Avrupa Patent Kurumu’na aynı tarihte yapılmış başvurular gibi etkiye sahiptir (EPC m.75(a)(b)).
Bir üye devletin patent bürosu kendisine yapılan Avrupa Patenti başvurusunu konusu itibariyle gizli tutulması gereken bir başvuru değilse 6 haftalık süre içinde Avrupa Patent Kurumu’na havale etmelidir (EPC m.77(2)). Avrupa Patenti başvurusu, başvurunun yapılmasından itibaren 14 aylık süre içinde Avrupa Patent Kurumu’na havale edilmezse geri çekilmiş sayılır (EPC m.77(5)).
Avrupa Patenti başvurusu, korunma istenen ülke veya ülkelerin belirtildiği bir dilekçe, buluşun tarifnamesi, bir veya birden fazla patent istemleri, tarifnamede veya
216 Buluşun açıklanması veya değerlendirilmesinin kamu düzenine aykırı sayılması için, üye devletlerin birinde veya hepsinde mevcut yasal veya idarî düzenleme hükmü ile çatışmış olması yetmez. Önemli olan, normlara aykırılığın aynı zamanda örgütlü kamu yaşamını da tehdit etmesidir. Hukuk düzeninin temel ilkeleri ile çelişen buluşlar, kamu düzenine aykırı sayılırlar. Bir buluşun kamu düzenine aykırı olma ihtimali, peşinen patent korunmasından yararlanamayacağı sonucunu doğurmamaktadır. Burada belirleyici olan buluşun amacıdır. Örneğin bombalı bir mektup kamu düzenine aykırı bir buluş sayılır. Buna karşılık, kilitli bir kasayı anahtarsız açabilmeye yönelik bir buluşun peşinen kamu düzenine aykırı sayılmaması gerekir. Her ne kadar bir hırsızın bunu uygulaması suç teşkil etse de bir çilingirin mesleği gereği bu usulü kullanması yasaya aykırı değildir. ORTAN, Avrupa Patent Sistemi I, s.69.
217 Ahlaka aykırılık kavramı da kamu düzeni kavramı gibi esnek bir kavramdır. Bu sebeple bu kavramı da kamu düzeni kavramı gibi dar yorumlamak yerinde olur. Sözleşme metninde ahlaka aykırılığın üye devletlerin bazıları bakımından mı yoksa tümü bakımından mı dikkate alınacağı açık değildir. ORTAN, Avrupa Patent Sistemi I, s.69.
patent istemlerinde atıfta bulunan resimler ve teknik bilgiyi içeren özet ile yapılır. Avrupa Patenti başvurusunun yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde başvuru ve araştırma ücretleri ödenmelidir (EPC m.78). Başvuruda buluş sahibi belirtilmelidir. Avrupa Patenti için başvuru birden çok başvuru sahibi varsa müştereken yapılabilir (EPC m.59).
Avrupa Patent Sözleşmesi uyarınca, bir devlette veya Paris Sözleşmesi’ne üye devletlerden birinde hüküm doğuracak şekilde patent başvurusunda bulunmuş herkes veya bunların hukuki halefleri aynı buluş için Avrupa Patenti için yapacakları başvuruda ilk başvurunun yapıldığı tarihten itibaren 12 aylık süre içinde ilk başvurudan doğan rüçhan hakkına sahip olur (EPC m.87). Önceki başvurusuna dayanarak rüçhan isteminde bulunan başvuru sahibi, rüçhan hakkına ilişkin istemde bulunmalı ve önceki başvurunun bir suretini ve önceki başvuru Avrupa Patent Kurumu’nun resmî dillerinden birinde yapılmamışsa resmî dillerden birine uygun tercümesini ibraz etmelidir (EPC m.88(1)). Bir Avrupa Patenti başvurusu için çeşitli devletlerden kaynaklanan rüçhan talebinde bulunulabilir. Bir patent başvurusunda birden çok rüçhan hakkı talebinde bulunulmuşsa rüçhan tarihinden itibaren işlemeye başlayan süreler en eski tarihli rüçhan tarihinden itibaren hesaplanır (EPC m.88).
Avrupa Patent Kurumu’na veya millî patent bürolarına yapılan Avrupa Patent başvurusu, ilk olarak Evrak Giriş Bölümü tarafından giriş incelemesine tabi tutulur. Bu incelemede, yapılan başvurunun bir başvuru tarihine hak kazanması için aranan şartları taşıyıp taşımadığı, başvuru ücreti ve araştırma ücretinin ödenip ödenmediği ve işlem diline uygun tercümenin süresi içinde yapılıp yapılmadığına bakılır. Başvuruda eksiklikler varsa başvuru sahibine bir ay süre tanınır. Eksiklikler süresi içinde giderilmezse başvuru geri çekilmiş sayılır (EPC m.90).
Giriş incelemesinden sonra başvuru şeklî incelemeye tabi tutulur. Şeklî incelemede Sözleşme’nin 91.maddesinde sayılmış olan hususlar ele alınır. Bunlar, üye devletlerin birinde ikametgâhı veya işyeri bulunmayan gerçek ve tüzel kişilerin yetkili temsilcileri ile temsil edilmiş olup olmadıkları, başvurunun Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin Yönetmelikte belirlenen şeklî şartlara uyup uymadığı, özetin verilip verilmediği, başvuru dilekçesinin Yönetmelikteki emredici hükümlere uygun olup olmadığı ve varsa rüçhan talebinin Sözleşmeye uygun olarak talep edilip edilmediği, ülke belirleme ücretinin ödenip ödenmediği, buluş sahibinin Sözleşmenin
81.maddesine uygun olarak belirtilip belirtilmediği ve resimlerin başvuru tarihinde verilip verilmediğine ilişkindir (EPC m.91). Şeklî inceleme sonucu eksiklik tespit edilirse başvuru sahibine bunları tamamlaması için olanak tanınır. Sayılan ilk dört husus dışındaki hususlara ilişkin eksiklikler giderilmezse başvuru geri çekilmiş sayılır. Rüçhan ile ilgili kurallara uyulmamışsa rüçhan hakkı kaybedilir. Ülke belirleme ücreti ödenmemesi durumunda bu devlet bakımından belirleme geri alınmış sayılır (EPC m.91(2),(3),(4),(5)).
Giriş incelemesi ve şeklî incelemenin bitirilmesinden sonra araştırma raporunun düzenlenmesi gerekir. Başvuru konusuna ilişkin olarak tekniğin bilinen durumu araştırma raporu ile belirlenecektir. Araştırma raporu, patent başvurusunun yeni olup olmadığının, buluş faaliyetine dayanıp dayanmadığının yani Avrupa Patenti verilmesi için gerekli hususların yerine gelip gelmediğinin tespitine yarar218. Ayrıca araştırma raporu, başvuru sahibinin, başvurunun sürdürülmesi ve bir hayli yüksek maddî inceleme isteminde bulunmasının yerinde olup olmadığına karar vermesinde dayanak teşkil eder. Araştırma raporu daha sonraki aşamada maddî incelemeye de esas teşkil edecektir219. Avrupa Patenti başvurusu, başvuru tarihinden, rüçhan talep edilmişse rüçhan tarihinden itibaren geçen 18 aylık bir sürenin dolmasından sonra en kısa sürede yayınlanır. Başvuru sahibinin talebi halinde daha erken de yayınlanabilir. Avrupa Patentinin verilmesi hususunda karar bu süre dolmadan önce verilmişse başvuru Avrupa Patent Fasikülü ile birlikte yayınlanır. Yayınlanan ilanda tarifname, istemler, resimler ve ek olarak araştırma raporu ve ilana ilişkin teknik hazırlıkların tamamlanmasından önce hazırlanmışsa özet yer alır. Araştırma raporu ve özet, başvuru ile birlikte yayınlanmamışsa ayrıca özel olarak yayınlanır (EPC m.93).
Başvuru sahibinin özel olarak talep etmesi ve ücretini ödemesi halinde maddî inceleme yapılır. Başvuru sahibi, araştırma raporunun ilan edildiğine ilişkin duyurunun yapılmış olduğu tarihten itibaren 6 aylık süre içerisinde maddî inceleme talebinde bulunmazsa başvurusunu geri çekmiş sayılır (EPC m.94(3)). Maddî incelemede yenilik, buluş basamağının aşılması ve de sanayiye uygulanabilmesi
218 “Araştırma Raporu, patent literatürüne yapılan yollamalardan ibaret olup, kişisel görüş, gerekçe ve
delilleri içermez. Şu halde raporda yenilik ve buluş faaliyeti hakkında yargıya varılabilmesi için ilgili doküman ve dokümanlara yollama yapılır.” ORTAN, Avrupa Patent Sistemi I, s.122.
hususları esas alınır. Bu inceleme hem zaman hem de masraf gerektirdiğinden başvuru sahibinin talebi üzerine yapılmaktadır220.
Başvuru sahibi, kendisine araştırma raporu gönderilmeden önce maddî inceleme talebinde bulunursa, Avrupa Patent Kurumu araştırma raporunun ulaştırılmasından sonra Avrupa Patenti başvurusunu muhafaza edip etmeyeceği hususunda tespit ettiği belirli bir süre içinde açıklamada bulunmak üzere başvuru sahibinden açıklama ister (EPC m.96). Maddî inceleme sonucunda başvuru veya buluşun Sözleşme hükümlerinin aradığı şartlara yeterli şekilde uymadığı tespit edilirse, başvuru sahibinden İnceleme Dairesince görüş istenir. Başvuru sahibi bu iki durumda zamanında cevap vermezse başvurusunu geri çekmiş sayılır (EPC m.96(2), (3)).
İnceleme Dairesi, başvuru veya buluşun Sözleşme’nin aradığı gereklere uymadığı kanısına varırsa, Sözleşme’de başka hukuki sonuç öngörülmemiş olmak kaydıyla, Avrupa Patenti başvurusunu reddeder. Eğer İnceleme Dairesi başvurunun ve buluşun Sözleşme’nin aradığı şartlara uygun olduğu kanısına varırsa şu şartlarla belirlenen üye devletler için Avrupa Patenti verilmesine karar verir:
- Yönetmelikte belirtildiği gibi, başvuru sahibi, İnceleme Dairesinin vermeyi düşündüğü patentin metni ile hemfikirse,
- Patent verilmesi ve basımı ile ilgili ücretler Yönetmelikte öngörülen süre içinde ödenmişse;
- Vadesi gelmiş yıllık ücretler ve bunlara ilişkin ek cezai ücretler ödenmişse (EPC m.97).
Avrupa Patenti verilmesine ilişkin karar, Avrupa Patent Bülteni’nde yapılan buna ilişkin ilan tarihinden itibaren hüküm doğurur. Bu duyuru da en erken masrafların ödenmesi için öngörülen sürenin başlamasından 3 ay sonra yapılır (EPC m.97(4)). Avrupa Patent Kurumu, Avrupa Patentinin verilmesine ilişkin duyuru ile birlikte Avrupa Patent Fasikülünü yayınlar. Fasikülde tanım, patent istemleri ve varsa teknik resimler yer alır (EPC m.95). Avrupa Patentinin süresi 20 yıldır. Ancak bu süre savaş ve kriz durumlarında üye devletlerce kendi millî patentleri uyarınca öngörülmüş olan şartlara göre uzatılabilir (EPC m.63).
220 ORTAN, Avrupa Patent Sistemi I, s.133.
Genel hatları ile açıklanmaya çalışılan Avrupa Patent Sözleşmesi’nin getirdiği sistem, Patent İşbirliği Sözleşmesi’ne nazaran patent hukukunda birlik ve bütünlüğün sağlanmasında daha da ileriye gitmiştir. Buna karşılık Patent İşbirliği Sözleşmesi coğrafi açıdan daha geniş bir alanı kapsamaktadır. Ancak her iki sistem de birbirini soyutlamamakta aksine birbirini tamamlamaktadır221.
221 ERDEM, Patent, s.75; Avrupa Patent Sözleşmesi’nin getirdiği sistemden daha ileri bir sistem Topluluk Patenti Sözleşmesi ile getirilmiştir (diğer adı ile 1989 Lüksemburg Sözleşmesi). Avrupa Patenti’nin doğurduğu hükümler belirlenmiş olan devletlerin ulusal hukuklarına göre farklı olmaktadır. Topluluk Patenti ise üye devletlerin egemenlik sınırları içinde aynı hükümleri doğurur. Böylelikle, millî hukuklarda esas olan ülkesellik ilkesinin yerini Topluluk Patentlerinin yeknesaklık ilkesi gereği Avrupa Topluluğu Teritoriyali İlkesi almıştır. ORTAN, Avrupa Patent Sistemi II, s.51. Avrupa Patent Sözleşmesi üye devletlere uyulması zorunlu ortak kurallar getirmemiştir. Oysa Topluluk Patenti Sözleşmesi’nin amacı üye devletlerdeki yasal farklılıkları ortadan kaldırmaktır. ŞEHİRALİ, Patent Hakkı, s.37; ÖZCAN, s.185. Şunu da belirtmek gerekir ki, hem Avrupa Patent Sözleşmesi hem de Patent İşbirliği Sözleşmesi uyarınca koruma istenen ülkelerin belirtilmesi gerekmektedir. Oysa Topluluk Patenti Sözleşmesi uyarınca bu Sözleşme’ye üye devletlerden bir veya birkaçının belirlenmiş olması hepsinin belirlenmiş olması anlamına gelir (Topluluk Patenti Sözleşmesi m.3). Bu duruma Avrupa Patent Sözleşmesi’nin 149. maddesinde şu şekilde yer verilmektedir: Üye devletler grubu, belirlemenin müştereken yapılacağını ve üye devletler grubundan birinin veya birden fazlasının belirlenmesinin tüm üye devletler grubunun belirlenmesi anlamına geleceğini kararlaştırabilirler (EPC m.149(1)). Topluluk Patenti Sözleşmesi’ne istenen düzeyde katılım sağlanamamıştır. Ancak bu alanda çalışmalar devam etmektedir.
İKİNCİ BÖLÜM
PATENT UYUŞMAZLIKLARI ve DAVALAR
§ 1. PATENT UYUŞMAZLIKLARI
I. Genel Olarak
Teknolojinin ilerlemesi son yıllarda hızlı bir ekonomik büyümeye yol açmıştır. Bu durum patent haklarının kullanımı, tecavüz edenlere karşı korunması, pazarda malların üretimi, satışı ve servis hizmeti verilmesi, lisans verilmesi veya başka şekilde bu haklardan etkin bir şekilde yararlanılması yolunda çözüm gerektiren uyuşmazlıklar ortaya çıkmasına sebep olmaktadır222.
Bir ülkede her türlü malın üretilmesi mümkün olmadığı gibi her türlü teknolojinin de üretilmesi mümkün değildir. Teknolojinin düzeyi ve teknolojik alandaki üretim, ülkelerin gelişmişlikleri ile yakından ilgilidir. Patent sayısı ise ülkelerin ekonomisinde bilimsel üretim ile ilişkilidir. Gelişmiş ülkelerde alınan patent sayısı diğer ülkelerdekine göre daha fazladır223. Az gelişmiş ülkeler, sanayileşmede geri kalmış olmaları sebebi ile gelişmiş ülkelerden teknoloji elde etmek durumunda kalmaktadır224. Bu alışveriş sırasında uyuşmazlıkların yaşanılması kaçınılmazdır.
Patent uyuşmazlıkları genellikle aşağıdaki konuların bir veya birkaçında odaklanmaktadır. Bunlar :
- Buluş yapanın kim olduğu,
- Patent hakkı sahibinin kim olduğu,
- Patent hakkı ile ilgili lisans veya muafiyetin olup olmadığı, - Patentin hükümsüz olup olmadığı,
222 PLANT, David W., Resolving International Intellectual Property Disputes, ICC Publication, Paris 1999, s.8.
223 Örneğin, 2003 yılı itibarı ile Almanya’da alınan patent sayısı 7466, Fransa’da 2455, İngiltere’de 2168, Hollanda’da 993, İtalya’da 857, İsveç’te 817, Finlandiya’da 511, Türkiye’de 7’dir. TÜRKİYE
İŞVEREN SENDİKALARI KONFEDERASYONU, Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde AB Ülkeleri ve
Diğer Aday Ülkeler Karşısında Türkiye’nin Durumu (2), Ankara 2006, s.184-185; Türkiye’de 2007 yılında yerli patent başvuru sayısı 1.838’dir. 2006 yılında bu sayı 1.090’dı. OKTAY, Selçuk, “Türkiye Patent Liginde Pakistan’ın Gerisine Düştü”, Turkishtime Dergisi, Eylül 2008-9, S.77, s.23.
- Patentten doğan hakkın tecavüze uğrayıp uğramadığı veya uygunsuz kullanım olup olmadığı,
- Maddî tazminatın patentten doğan hakka yapılan tecavüze veya uygunsuz kullanıma uygun olup olmadığı veya hangi ölçüde uygun olduğu,
- Aynen tazminin patentten doğan hakka yapılan tecavüze veya uygunsuz kullanıma uygun olup olmadığı veya hangi ölçüde uygun olup olmadığı, - Yaptırım ve cezaların patentten doğan hakka tecavüze veya uygunsuz
kullanıma uygun olup olmadığı veya hangi ölçüde uygun olup olmadığı, - Yaptırım ve cezaların uyuşmazlık çözüm sürecinde tarafın davranışına
uygun olup olmadığı veya ne ölçüde uygun olduğudur.
Bir ticarî ilişkide sayılan uyuşmazlık konularının bir veya birkaçının bir arada olması da mümkündür225. Örneğin, uygulamada sıkça karşılaşılan davacının tecavüz iddiasına karşılık, davalının patentin hükümsüzlüğünü iddia etmesi durumunda patent hukukunu ilgilendiren iki uyuşmazlık konusu bir aradadır. Doktrinde patent uyuşmazlıklarının genellikle, patent hakkı sahipliğine, patentin hükümsüzlüğüne, hakkın içeriğine, hakkın tecavüze uğrayıp uğramadığına ve lisans konularına ilişkin olduğu belirtilmiştir226.
Patent uyuşmazlıkları sözleşmeden doğabileceği gibi sözleşme dışı uyuşmazlıklar da söz konusu olabilir. Sözleşmeden doğan uyuşmazlıklar, üç gruba ayrılabilir. Bunlardan ilki lisans sözleşmeleridir. Lisans sözleşmesinin kapsamı, ücretler konusunda uyuşmazlıklar çıkabilmektedir. İkinci olarak şirket birleşme ve devralma sözleşmeleri sayılabilir. Bu tip sözleşmelerde genellikle devredilen şirketin sahip olduğu belirtilen patentlerin taahhüt edilen kapsamda olmaması halinde uyuşmazlık doğmaktadır. Bir diğer sözleşme tipi ise araştırma geliştirme (ar-ge) sözleşmeleridir. Buna göre bir buluş geliştirilmesi için teknik personelin istihdam edilmesi halinde yeni geliştirilen bu buluşların sahipliğine ilişkin uyuşmazlıklar çıkabilmektedir. Bunlardan başka, joint-venture227 sözleşmelerinde sözleşmenin
225 PLANT, Resolving Disputes, s.12-13; “Patentten doğan hakka tecavüz davalarında patentin
hükümsüzlüğünün iddia edilmemesine çok az rastlanmaktadır.” HARRIS, Gordon, “Trends in U.K. Patent Litigation: The Age of Reason?”, EIPR, Vol.21, Issue 5, May 1999, s.254 vd.
226 BRINER, Robert, “The Arbitrability of Intellectual Property Disputes With Particular Emphasis on the Situation in Switzerland”, Worldwide Forum On The Arbitration of Intellectual Property Disputes, 3-4 March 1994, WIPO Publication, Geneva 1996, s.61.
227 Joint-venture sözleşmesi, iki veya daha çok ortağın, kendi faaliyetlerini sürdürürken, belli bir işi