Ravilerin İsmileri
Ravilerin Geçtiği Rivayetler
Tpolam Ümü Eyyûb Ebu Hüreyre Amr b.
Dinâr Übeyy b.Ka’b Huzeyfe
Er-Rebî‘ b.
Süleyman 2 2
Ebu Seleme b.
Abdirrahman 3 3
Ebu Yezîd el-Mekkî 3
Esad b. Musa 2 2 Hammâd b.Seleme 1 1 2 Muhammed b. ‘Amr 2 2 Hammâd b.Seleme 2 1 3 Übeydullah b. Ebî Yezîd el-Mekkî 3 3 Yunus b. Abdila‘lâ 1 1 2
Cetveldeki raviler bu bölümün birkaç senedinde isimleri tekrar geçen ravilerdir. Rivayetlerin senedinde diğer raviler farklı olduğu halde, bazen bir raviyi iki senedde geçtiğini görmekteyiz. İki sened aynı sahabiden de olabilir, farklı sahabiler de olabilir. Çetvelde gördüğümüz gibi diğer raviler tek bir sahabiden farklı senedinde yer alırken; Hammâd
b.Seleme hem Übeyy b. Ka’b hem de Huzeyfe senedinde, Hammâd b.Seleme ve Yunus b.
90
IX. Rivayetlerin Değerlendirilmesi
Bu bölümdeki rivayetler kısa ve doğrudan Kur’an’ın yedi harf üzere indirildiğinden bahseden rivayetlerdir. Bu rivayetleri de iki açıdan değerlendirmeye çalışacağız: 1-Sened Açısından; 2- Muhtevâ Açısından
IX.I. Sened Açısından
Bu bölümde ele aldığımız onbir rivayet de, sened açısından dikkate alınabilcek sıkıntısı olmayan sahih rivayetlerdir. Çünkü rivayetlerin senetlerinde geçen raviler, çoğunlukla bir ravide aranan şartların hepsini taşımakta olup güvenilir veya sadûk mertebesindedir. Sened zincirinde de genelde ciddi bir kopukluk veya bir rivayetin sıhhatini zedeleyen herhangi bir husus da söz konusu değildir. Sadece üçüncü hadiste, Ebu-r-Rabî‘ es-Semmân Übeydullah b. Ebî Yezîd el-Mekkî’den; altıncı hadiste Hallâd b. Eslem Enes b. Ayyâz’dan; dokuzuncu hadiste Amr b. Osman el-Osmânî İbn Ebî Üveys’tan ve onuncu hadiste Muhammed b. Merzûk Ebu’l- Velîd et-Teyâlîsî’den hadis rivayet ettikleri belli değildir. Çünkü Ebu-r-Rabî‘ es-Semmân’ın hocaları arasında Übeydullah b. Ebî Yezîd el-Mekkî; Hallâd b. Eslem’in hocaları arasında Enes
b. Ayyâz; Muhammed b. Merzûk’un hocaları arasında Ebu’l-Velîd et-Teyâlîsî
bulunmamaktadır. Dokuzuncu hadiste geçen Amr b. Osman el-Osmânî hakkında ise herhangi bir bilgiyi tespit edemedik. Bu bölümde sened açısından en problemli rivayet ise beşinci rivayettir. Çünkü senedde Abdullah b. Mes’ûd’un oğlu olarak zikredilen Ebu İsâ sahte bir ravidir ve İbn Mes’ûd’un böyle bir oğlu yoktur. Fakat bu rivayetlerin senedinde küçük sorunlar olsa bile, muhteva olarak hiçbir problem söz konusu değildir; çünkü bu rivayetler hem akla ve mantığa aykırı bir ifadeyi ihtiva etmemekte, hem de başka sağlam rivayetler tarafından desteklenmektedir.
Rivayetlerin senedinde tekrarlar hariç toplam yirmi üç ravi geçmektedir ve bu raviler arasında sadece dört kişi alimlerin kanaatlerine göre güvenilir veya tam sadûk olmayan ravilerdir. Fakat bunların güvenilir veya tamamen sadûk olmaması, rivayetin sağlam olma konusunda herhangi bir olumsuz etkiye sahip değillerdir. Zira bir taraftan aynı senedde geçen diğer raviler sağlamdır, diğer taraftan rivayetin muhtevası da akla ve mantığa aykırı değildir. Ayrıca aynı muhtevayı taşıyan başka rivayetlerin güvenilir ve sağlam raviler tarafından nakledilişi de bu rivayetleri desteklemektedir. Dolayısıyla aralarında küçük sorunları olan rivayetler, yukarıda zikrettiğimiz hususlar sayesinde, özellikle aynı mühtevayı taşıyan diğer
91
sağlam rivayetlerin desteğiyle güçlenmiş ve diğer sahih rivayetler gibi aynı değerlendirilmeye tabi tutulmaktadır.
Bu raviler arasında sağlam veya tamamen sadûk olmayan raviler şunlardır:
1- Bu kategorinin üçücü rivayetinde geçen Eş‘as b. Sa‘îd el-Basrî, Ebu-r-Rabî‘ es- Semmân, Metrûk bir ravidir. Zayıf diyenler de vardır.
2- Bu bölümün beşinci rivayetinde geçen Ebu İsâ isimli herhangi bir ravi bulunmamaktadır. Özellikle Abdullah b. Mes’ûd’un Ebu İsâ olarak bilinen oğlu da yoktur. Buna göre bu sened asılsız ve muharreftir. Çünkü sadece Suyutî bu hadisi el-Câmi’u s-Sagir adlı Kitabında, 1: 260 nolu olarak zikretmiş ve İbn Cerir’in, Abdullah b. Mes’ûd’dan rivayet ettiğini söylemiştir. Bu hadis bu lafızla başka hiçbir yerde geçmemektedir.
3- Bu bölümün dokuzuncu rivayetinde geç en ibn Ebî Üveys el-Medenî sadûk bir ravidir fakat hafızası güçlü olmadığı için bazen hadislerde hata yapmıştır. Nesâî ise bu raviye zayıf demiştir.
4- Bu bölümün onuncu rivayetinde geçen Muhammed b. Muhammed b. Marzûk kendisinde vehim bulunan sadûk bir ravidir.
IX.II. Muhteva Açısından
Bu rivayetler arasında fazla farklılık söz konusu değildir. Zaten herhangi bir vakıa veya başka bir konuya temas etmeden doğrudan Kur’an’nın yedi harf üzere indirildiğinden bahseden rivayetlerdir. Yine Ebu Hüreyre’nin bir rivayetinde dikkatimizi çeken önemli bir konuya da temas edilmiştir. Şöyle ki; Hz. Peygamber (a.s.) bu Kur’an’dan mıdır, yoksa değil midir? diye
tartışmalardan sakının, bildiklerinizi okuyun ve bilmediklerinizi onu bilen kimselere sorun diye tesviyede bulunmuş ve böyle tartışmaları küfür olarak nitelendirmiştir. Aynı uyarı Hz.
Peygamber tarafından birinci bölümde zikredilen Ebî Cüheym el-Ansârî’nin rivayetinde de yapılmıştır. Ayrıca Ebu Hüreyre’nin bir diğer rivayetinde Kur’an yedi harf üzere indirildiği yanında, “onu okuyun fakat rahmeti (içeren bir ayeti) azapla ve azabı (içeren bir ayeti)
rahmetle bitirmediğiniz takdirde hiç sakınca yoktur” diye ilave de edilmiştir.
Bu rivayetlerin sayısı onbir civarındadır; üç tanesi Ebu Yezîd el-Mekkî kanalıyla Ümmü Eyyûb’ten; dört tanesi Ebu Seleme b. Abdirrahman ve Sa‘îd b. Ebî Sa‘îd el-Makberî kanallarıyla Ebu Hüreyre’den; birer tane Süfyân kanlıyla ‘Amr b. Dinâr’dan; Ebu İsâ kanalıyla Abdullah b. Mes’ûd’dan; Ubade b. Sâmit kanalıyla Übeyy b. Ka’b’tan ve Zirr kanalıyla Huzeyfe’den rivayet edilmiştir.
92
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HZ. PEYGAMBER’İN KUR’AN’IN OKUNUŞUNDA İHTİLAF
EDİLMESİNDEN HOŞLANMADIĞINI BAYAN EDEN RİVAYETLER
93
HZ. PEYGAMBER’İN KUR’AN’IN OKUNUŞUNDA İHTİLAF
EDİLMESİNDEN HOŞLANMADIĞINI BEYAN EDEN RİVAYETLER
Bu bölümde ele aldığımız sekiz rivayetler arasında sened ve muhteva açısından problemli olan rivayetler de vardır. Bazı rivayetlerin senedi sağlam olduğu halde muhtevası tartışmaya açık; bazıları da, muhtevası akla ve mantığa aykırı veya başka sağlam rivayetlerle çelişki içerisinde olmadığı halde senedinde problem vardır. Ayrıca senedi pek güçlü olmayan ve hatta senedinde kopukluk sözkonusu olan hadisler de vardır. Örneğin; birinci ve ikinci hadiste ciddi bir muhteva sorunu, yedinci hadiste mevkuf hadis olduğu halde ciddi bir sened sorunu ve sekizinci hadiste ise, hem send hem de muhteva sorunu söz konusudur.
I. İbn Mes’ûd’un Rivayetleri