Bodin’in ortaya att›¤› egemenlik kuram›, feodal ça¤›n kal›nt›lar›na ya da feodal içe-rikli yönetim aray›fllar›na karfl›, mutlak monarfliye getirilmifl önemli bir dayanakt›r. Ona göre, siyasal otoriteyi da¤›tan ve gelenek ile görenekleri ön plana koyan feo-dal sistem, merkezî devlet anlay›fl›n›n tam karfl› kutbunda yer al›r. Bu nedenle fe-odalite, hukuk öncesi ve devlet öncesi bir yap›lanmay› ifade eder. Egemenlik ku-ram›, Fransa’da, Papal›k ile imparatorlu¤un Fransa Krall›¤› üzerinde hiçbir hak id-dias›nda bulunamayacaklar›n› da göstermifl olur. Egemen olan Fransa kral›, erkini ne papadan ne de imparatordan alm›flt›r; bunlara karfl› hiçbir borcu, hiçbir
ba¤›m-l›l›¤› yoktur. Böylece devlete içkin olan ve kralda somutlaflan egemenlik, “ulusal devlet” ile “ulusal özgürlük” kavramlar›n› havada as›l› kalmaktan kurtar›p sa¤lam temeller üzerine oturtmufl olur.
Bodin’in Les six livres de la République’te dile getirdi¤i egemenlik kavram› mo-dern devleti aç›klamada öylesine önemli bir düflünsel kategori hâline gelecektir ki Bodin’den sonra devleti ele almaya kalk›flan hemen hiçbir düflünür bu kavram› kullanmamazl›k edemeyecektir. Ancak Bodin’in egemenlik kuram›, tam bir içsel bütünlü¤e sahip de¤ildir ve belli sorunlar› içinde bar›nd›rmaktad›r. Çünkü Bodin, egemenin kiflili¤ine vurgu yapt›¤›ndan egemenlik ile egemen aras›ndaki ayr›m› tam anlam›yla keskinlefltirememifl, nedenleri ne olursa olsun egemenli¤i aflk›n bir güçten (Tanr›’dan) tümüyle soyutlayamam›fl ve egemenli¤i olmasa da egemeni
(potestas düzeyinde) s›n›rlardan kurtaramam›fl, ayr›ca egemenli¤in kökenine
yete-rince aç›kl›k kazand›ramay›p onu rasyonalite ile donatamam›flt›r. Bu nedenle ege-menlik kavram›n›n son s›n›r›na kadar tutarl› bir kullan›m›n› Thomas Hobbes gös-terecektir.
XVI. yüzy›lda mutlak monarfliye yönelik elefltiri-ler çerçevesinde klasik ütopyac› yaklafl›m›n temel özelliklerini de¤erlendirmek.
Klasik ütopyac› yaklafl›mlar yeni bir toplum ve yeni topluma uygun yeni bir siyasal örgütlenme biçimi aray›fl›ndad›rlar. Bu aray›fl›n temel bafll›k-lar› flöyle s›ralanabilir: Özel mülkiyetin olmama-s›, insanlar aras›ndaki eflitsizli¤in ortadan kald›-r›lmas›, eflitsizli¤e yol açabilecek her dinami¤in kontrol edilmesi, insan do¤as›n›n yeniden flekil-lendirilmesi, toplumun kendi kendine yeterli, d›-fla ba¤›ml› olmaktan uzak, temel ihtiyaçlar›yla s›-n›rl› olarak tasarlanmas›, toplumdaki ço¤u fleyin ortak olarak yap›lmas›, toplumun üyelerinin üs-tünde yer alan kurumsal bir devlet örgütü tara-f›ndan denetlenmesindense, bu üyelerin büyük bir aile gibi örgütlenerek kendi kendilerini de-netlemesi. Aranan bu modelin mükemmel oldu-¤u kabul edildi¤inden, ütopyac› düflünce, bu mü-kemmelli¤i tehdit eden en önemli fleyin de¤iflim oldu¤unu kabul ederek, modelini bu dünyadan yal›t›lm›fl, art›k kimsenin gidemedi¤i bir mekan-da, bir adada kurar.
Mutlak monarflilerin görünür hâle getirdi¤i, dev-let ve siyasetin dayand›r›ld›¤› temeller aras›nda-ki farkl›l›¤› ay›rt etmek.
Krall›klar›n kendi güçlerini merkezîlefltirebilmek ve geniflletebilmek için kendilerini s›n›rlayan bü-tün engelleri aflmaya koyulmalar›, beraberinde bunun nas›l mümkün olabildi¤i, devletin bu hak-k› nereden ald›¤› sorusunu da gündeme getir-mifltir. Daha önce Machiavelli, bunun prensin ya da kral›n, yani yöneticinin iradesiyle aç›klanabi-lece¤ini ileri sürmüfltü. Oysa La Boétie, bunun do¤rudan do¤ruya yönetilenlerin gönüllü kulluk arzusundan ya da gönüllü olarak krala itaat eder hâle getirilmesinden kaynakland›¤›n› ileri sürer. Bu da yönetilenlerin asl›nda özgürlükle donat›l-m›fl do¤alar›n›n bozulmas›, özgürlü¤ün yerine kulluk arzusunun geçirilmesiyle mümkün olmak-tad›r. Bu de¤iflikli¤i gerçeklefltiren ise devlettir. Siyaset devlet ile özdefl görülürse demek ki siya-set ya da devlet her durumda olumsuz, kötü bir durumu iflaret etmektedir. En az›ndan siyaset, do¤al olmayan, sonradan ortaya ç›kan bir bozul-ma anlam›na gelmektedir.
Mutlak monarfliye yöneltilen feodal-dinî temelli elefltirileri de¤erlendirmek.
Mutlak monarfliyi devlet, devleti siyaset olarak ka-bul edip esasta devlet ve siyaseti elefltiren yakla-fl›mdan farkl› olarak, mutlak monarflilerin y›k›p geçti¤i feodal, geleneksel ve dinî s›n›rlar›n arkas›-na çekilmesi gerekti¤ini savuarkas›-nan Moarkas›-narkomak ya-zarlar, kendi feodal ve dinî aidiyetlerine göre tiran olarak kabul ettikleri mutlak monarflilere karfl› di-renifli, hatta bu tiranlar›n öldürülmesi gerekti¤ini savunmufllard›r. Bu yazarlar, mutlak monarflilerin, krallar›n kendi kiflisel özelliklerinden ba¤›ms›z bir devlet ayg›t›n› cisimlefltirdiklerini fark edememifl-ler ve krallar›n kiflisel özellikedememifl-lerinden yola ç›karak onlar› kendi temsil ettikleri anlay›fla göre, tiran ola-rak olumsuzlam›fl ya da din ad›na olumlayaola-rak se-lamlam›fllard›r. Bu yüzy›lda Bat› Avrupa’n›n her yerinde kendini gösteren Katolik-Protestan geri-limleri ve çat›flmalar› içinde Monarkomak yazarlar, bu çat›flmalardan kendi dinlerinin ve topluluklar›-n›n galip ç›kabilmesi için kendi dinlerinden farkl›-l›k gösteren krallara karfl›, onlar› s›n›rland›rabilmek için eski kraliyet geleneklerini, feodal aristokratik düzenin hiyerarflik yap›s›n› ve kendi dinî anlay›flla-r› do¤rultusunda tananlay›flla-r›sal s›n›rlaanlay›flla-r› iflaret etmifllerdir.
Mutlak monarflilerde somutlaflan devletin ege-menlik vasf›n› çözümlemek.
Mutlak monarfliler, XVI. yüzy›lda art›k iktidarlar›-n›n ve meflruluklar›iktidarlar›-n›n kayna¤› olarak Kilise’nin temsil etti¤i dini kabul etmiyorlard›. Çünkü krallar Kilise’nin üstünde bir güce kavuflmufllard›. Tersi-ne, Kilise’nin temsil etti¤ini iddia etti¤i din art›k varl›¤›n› devlete borçluydu. Ayn› flekilde, krall›kta cisimleflen iktidar kiflisel olarak kral›n iktidar› da de¤ildi. Tersine, krallar› kendisinin bir görevlisine indirgeyen krall›k ya da devlet iktidar›, bafll› bafl›-na bir de¤er tafl›r hâle gelmiflti. ‹flte bu iktidar›n ya da devletin özü Jean Bodin taraf›ndan egemenlik olarak iflaret edildi ve egemenlik kavram›yla bu öz çözümlendi. Temel vas›flar› mutlakl›k, sürekli-lik, bölünemezsürekli-lik, birlik ve devredilemezlik olan egemenlik devletin özüydü ve art›k bu özle dona-t›lm›fl devlet iktidar› karfl›s›nda hiçbir siyasal aktör üstünlük iddias›nda bulunamazd›. Ayr›ca art›k egemen varl›k olarak devlet iktidar›, kendi d›fl›n-da ve üstünde oldu¤u iddia edilen, Kilise gibi, güçlerce s›n›rland›r›lamazd›.
Özet
1N
A M A Ç 2N
A M A Ç 3N
A M A Ç 4N
A M A Ç124 Siyasi Düflünceler Tarihi
1. Ütopya kavram›na ad›n› veren ou-topos sözcü¤ünün anlam› afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Hayali yer b. Mükemmel ülke c. Olmayan yer d. ‹deal ülke e. Mutlu yer
2. Thomas More’a göre insan›n mutlulu¤u afla¤›daki-lerden hangisiyle mümkündür? a. ‹nsan›n özgürlü¤üyle b. Devletin yoklu¤uyla c. Toplumun özgürlü¤üyle d. Siyasetin yoklu¤uyla e. Toplumun mutlulu¤uyla
3. Afla¤›dakilerden hangisi Utopia’n›n özelliklerinden biri de¤ildir?
a. Özel mülkiyetin yoklu¤u b. Ateizmin hofl görülmesi c. Nüfusun s›n›rland›r›lmas› d. Toplumun aile gibi tasarlanmas› e. Kölelerin varl›¤›
4. La Boétie insan›n mutsuzlu¤unu afla¤›dakilerden hangisiyle iliflkilendirir?
a. ‹nsan›n do¤al özgürlü¤ünü kaybetmesiyle b. Siyasal iktidar›n biçimleriyle
c. Devletin yoklu¤uyla
d. ‹nsan›n do¤al özgürlük aray›fl›yla e. ‹nsan›n e¤itilmemesiyle
5. La Boétie’nin kuram›na göre, afla¤›dakilerden hangi-si yanl›flt›r?
a. Tiranl›k do¤muflsa, art›k y›k›lmaz
b. Tiranl›k özgürlük unutuldu¤undan y›k›lmaz c. Küçük tiranl›k y›k›l›rsa büyük tiranl›k da y›k›l›r d. Tiranl›k aktif bir direniflle y›k›l›r
e. Tiranl›k, halk bilgeli¤i sevmedi¤inden y›k›lmaz
6. La Boétie’ye göre afla¤›dakilerden hangisi gönüllü kullu¤un nedenlerinden biri de¤ildir?
a. Halk›n koflulland›r›lmas› b. Ayd›nlar›n halk› yan›ltmas› c. Halk›n güçsüzlefltirilmesi d. Bilginin kontrolü e. Dinin kullan›m›
7. Tiranlar›n öldürülebilece¤i sav›, afla¤›dakilerden hangisiyle do¤rudan iliflkili de¤ildir?
a. Krallar›n güçlerini merkezîlefltirmeleri b. Krallar›n güçlerini art›rmalar›
c. Krallar›n dinsel s›n›rlar› aflmalar› d. Krallar›n feodal s›n›rlar› aflmalar› e. Krallar›n giderek güçsüzleflmesi
8. Ülkelerin din ad›na birbirlerinin iç ifllerine kar›flabi-lece¤ini savunan düflünür, afla¤›dakilerden hangisidir?
a. George Buchanan b. Étienne de La Boétie c. Théodore de Bèze d. François Hotman e. Guillaume Barclay
9. Afla¤›dakilerden hangisi Bodin’in devlet tan›m›n›n ö¤elerinden biri de¤ildir?
a. Ortakl›k b. Do¤ruluk c. Aile d. Din e. Erk
10.Bodin için egemenli¤e en uygun düflen yönetim bi-çimi hangisidir? a. Monarflik yönetim b. Aristokratik yönetim c. Oligarflik yönetim d. Patriarflik yönetim e. Demokratik yönetim
Kendimizi S›nayal›m
CALV‹NO’NUN KENTLER‹ B‹Z‹ NE KADAR ‹LG‹LEND‹R‹YOR?
“Peki ya Ütopyalar? Onlar, bu oldukça karamsar top-lumsal geliflme sürecinde insan›n yard›m›na koflmazlar m›? (...) Fourier’in, mekansal iliflkiler ile kolektiflefltiril-mifl insan yaflam› aras›ndaki matematik-sibernetik iliflki-leri bütünlefltirdi¤i Phalange yaflam modeli, Jean Bap-tiste Andre Godin taraf›ndan, 1000 kiflilik bir emekçi toplulu¤unu bar›nd›rmak üzere, 1959’da k›smen ger-çeklefltirilmifl ve sosyal konut mimarisinin öncülü ol-mufltur. (...) 20. yüzy›l›n bafl›na dair ilginç projelerden birisi de, sosyalist bir mimar-kent planc›s› olan Frans›z
Tony Garnier’in, “Endüstriyel Kent” projesidir.
Endüs-trileflmenin yaflam›n her alan›na dönük gereklerini kent ütopyas›nda hümanist bir dille yorumlayan Garnier’in odak noktas›nda, kentli insan›n arzular› ve düflleri yer alm›fl, otokrasiyi simgeleyen mahkeme ve kilise gibi ya-p› türleri plana girmemifltir. Garnier’in Ütopyas›, Brasi-lia dahil bir dizi yeni kentin tasar›m›nda esin kayna¤› olabilmifltir. 20.yüzy›l modern mimarl›k dünyas›nda, kente dair Ütopya tasar›m›nda, Le Corbusier, Fourier gi-bi, komünal bir kentsel yaflam› savunarak 1925 Ütopik Paris Plan›n› ve yaflam felsefesini anlatan Unité D’Habi-tation örne¤ini üretir; kendinden önceki bahçe-kentler-den etkilenmifl olan ve organik mimarl›¤›n kurucusu F.L. Wright, do¤aya dönüfl kavram› temelinde “Bro-adacre” ad›nda, demokratik yaflam kurallar›na sahip ve do¤a ile bütünleflmifl kentini tasarlar.”
Kaynak: Mimar Vedat Tokyay’›n ayn› adl› yaz›s›ndan, afla¤›daki adresten al›nm›flt›r: http://www.oranmimar-lik.com.tr/dokuman/gorunmez_kentler.pdf
Bodin’in Devletin Alt› Kitab›’ndan: “Görkem ya da Ege-menli¤in Tan›m›”
“Bir devlette egemenlik, yurttafllar ve uyruklar üstünde-ki en yüksek, mutlak ve en sürekli güçtür. Bu güce La-tinler Maiestatem, Yunanl›lar Akran etsusian (...) ‹bra-niler de Tomah flevet, yani en büyük buyurma gücü de-mektedir. Egemenlik (...) güçlülük niteli¤inden ötürü böyle adland›r›lm›flt›r. (...) Ancak en yüksek ve en sü-rekli güç deyiminden ne anlafl›lmas› gerekti¤ini belirt-memiz gerekiyor. (...) Bu gücün sürekli olaca¤›n›, çün-kü uyruklar üzerindeki bu mutlak gücün bir kifliye ve-ya birçok kifliye, k›sa veve-ya belli bir süre için verilebile-ce¤ini, bu süre bitti¤inde söz konusu kiflilerin kendile-rinin birer uyruktan farkl› olmayaca¤›n› söylemifl bulu-nuyoruz. Öyle ki bu kifliler iktidar mevkiindeyken de kendilerini egemen prens sayamazlar; çünkü egemen gücü kullanmak üzere halk veya prens taraf›ndan seçil-mifl olan ve seçenin istedi¤i anda bu mevkiden al›nabi-len birer bekçiden ibaret olduklar›n› görürler. Gerçek-ten de nas›l mallar›n› bir kimseye ödünç verenler (...) yine bu mallar›n sahibi ve maliki olarak kal›rlarsa, bafl-kalar›na yarg› ve yönetim güç ve yetkisini -ister belli bir süreyle, ister arzu ettikleri ölçüde uzun bir süreyle ol-sun- verenler de yine bu güç ve yetkinin sahibi olmak-ta devam ederler; kendileri bu güç ve yetkiden feragat etmifl olmakla birlikte, öbürleri bunu yaln›z ödünç alma yoluyla kullan›rlar.”
Kaynak: Mete Tunçay, Bat›’da Siyasal Düflünceler
Tarihi 2,(2. Bask›), ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›n-lar›, 2005.
Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›
”
“
126 Siyasi Düflünceler Tarihi
1. c E¤er yan›t›n›z yanl›fl ise, “Ütopya ve Utopia” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. e E¤er yan›t›n›z yanl›flsa, “Thomas More ve Uto-pia” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. b E¤er yan›t›n›z yanl›flsa, “Utopia: Yeni Bir
Top-lum, Yeni Bir Siyaset” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.
4. a E¤er yan›t›n›z yanl›flsa, “Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev” konusunu yeniden gözden geçiriniz. 5. d E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Tiranl›¤›n Devleti,
Dev-letin Tiranl›¤›” ve “Kulluk Arzusu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. b E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Kulluk Arzusu” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.
7. e E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Monarkomaklar: Krall›k ‹yi, Tiranl›k Kötü” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. c E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Monarkomaklar›n Te-mel Görüflleri” konusunu yeniden gözden geçi-riniz.
9. d E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Bodin’e Göre Devlet” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. a E¤er yan›t›n›z yanl›flsa “Egemenlik: Birdir, Bölü-nemez” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
S›ra Sizde 1
Her tür elefltirel yaklafl›m›n ütopik oldu¤u ileri sürüle-mez. Ütopyac› elefltirinin ay›rt edici vasf›, öncelikle ku-rulmas› gerekti¤i savunulan ideal, mükemmel bir top-lumsal-siyasal düzenden hareket etmesidir. Bu model-de, ütopyac›n›n tek dayana¤› kendi akli ön kabulleridir ve bu modelin insan iradesi ve eylemiyle kurulabilece-¤ini varsayar.
S›ra Sizde 2
Ütopyalar›n e¤itime verdi¤i rol ile günümüzde e¤itimin giderek uzamas›nda kendini gösteren rol aras›nda bir paralellik kurabilir. Ütopyac›lar hayat boyu süren e¤iti-mi, sosyo-politik sistemin bozulmadan devam› için önem-li görürler. Ayn› flekilde, günümüzde de e¤itim süresinin uzamas›n›n öncelikli amac›, bir yandan toplumsal-siyasal sistemin devaml›l›¤› için temel bilgiler ve kurallar›n kifli-ye kazand›r›lmas› baki kalmak üzere, de¤iflim karfl›s›nda mevcut düzenin korunmas› için buna iliflkin bilgilerin ve terbiyenin de kiflilere kazand›r›lmas›d›r. Yani belirli bir anlamda amaçlar› ayn›d›r denilebilir.
S›ra Sizde 3
Bu söz La Boétie’nin yaklafl›m›na uygun say›lamaz. Çün-kü La Boétie’ye göre, halklar lay›k olduklar›nca yönetil-mekten çok, onlar› yönetenler halklar›n do¤as›n› ken-dilerine uygun hâle getirmektedir. Yoksa zaten halkla-r›n do¤as›nda yönetilmekten çok özgürlük vard›r. Biz-zat yönetenler bu özgürlü¤ü tahrip ederek halk› kendi-lerine uygun bir biçimde yönetilir hâle getirmektedir. Yani halk ve yönetilen aras›nda varl›¤› iddia edilen uyum, gerçekte yöneten ya da devletin halkta yaratt›¤› tahribattan kaynaklanmaktad›r; halk›n yöneteni ya da devleti flekillendirmesinden de¤il.
S›ra Sizde 4
Bodin’in teorisi uyar›nca bu soruyu “hay›r” diye yan›tla-mal›y›z. Çünkü seçimlerden galibiyetle ç›kan bir parti gerçekte egemenli¤in sahibi de¤il, egemen varl›¤›n ken-disine belirli bir süreyle, belirli bir alanda yetki ve görev verdi¤i bir aktörden fazla bir fley de¤ildir. Egemenli¤in gerçek sahibi, kendisini devlet ya da siyasal toplum ola-rak örgütleyen ve bir baflka seçimde bir baflka partiyi ayn› yetki ve görevle donatabilecek olan kimse odur.
A¤ao¤ullar›, M. A. (Ed.) (2011). Sokrates’ten
Jakoben-lere Bat›’da Siyasal Düflünceler, ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›.
A¤ao¤ullar›, M. A-Köker, L. (2008). Tanr› Devletinden
Kral-Devlete, (5.Bas›m) Ankara: ‹mge Yay›nlar›. A¤ao¤ullar›, M. A-Köker, L.-Akal, C. B. (2009).
Kral-Devlet ya da Ölümlü Tanr›,(4.Bas›m), Ankara: ‹mge Yay›nlar›.
Campanella, T. (1996). Günefl Ülkesi, Çev. H. Kazgan, ‹stanbul: Sosyal Yay›nlar›.
Göktürk, A. (1982). Ada, ‹stanbul: Adam Yay›nlar›. Harvey, D. (2007). Umut Mekanlar›, Çev. Z.
Gambet-ti, ‹stanbul: Metis Yay›nlar›.
Kumar, K. (2005). Ütopyac›l›k, Çev. A.Somel, Ankara: ‹mge Yay›nlar›.
La Boétie, E. (2011). Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev, (3. Bas›m), Çev. M.A. A¤ao¤ullar›, Ankara: ‹mge Ya-y›nlar›.
More, T. (1981). Utopia, Çev. S. Eyüboglu-M.Urgan-V.Günyol, ‹stanbul: Cem Yay›nlar›.
Platon, (1992). Devlet, (7. Bas›m), Çev. S. Eyübo¤lu-M. A. Cimcoz, ‹stanbul: Remzi Yay›nlar›.
Tunçay, M. (2005). Bat›’da Siyasal Düflünceler Tarihi
2, (2. Bask›), ‹stanbul: Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›.
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
1640 ile 1688 ‹ngiliz Devrimleri’nin nedenlerini ve sonuçlar›n› aç›klayabilecek, Toplum sözleflmesi kuram›n›n özgünlü¤ünü ve anlam›n› tan›mlayabilecek, Hobbes’un kuram›n›n analizini yapabilecek ve bu kuramda biçimlenen oto-riter modern devleti de¤erlendirebilecek,
Locke’un kuram›n›n analizini yapabilecek ve bu kuramda biçimlenen liberal modern devleti de¤erlendirebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
‹çindekiler
• Devrim
• Direnme Hakk› • Do¤a Durumu
• Do¤al Yasalar ve Haklar
• Egemenlik • Liberal • Otoriter • Toplum Sözleflmesi
Anahtar Kavramlar
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Siyasi Düflünceler Tarihi • THOMAS HOBBES: ÖLÜMLÜ TANRI• JOHN LOCKE: S‹YASAL L‹BERAL‹ZM
17. Yüzy›l ‹ngiliz Devrimleri: Modern Devletin Biçimlenifli