Boş Zamanları Değerlendirmenin İşlevleri

Boş zamanları değerlendirme kurumunun çoğunluğu olumlu ve bazı olumsuz işlevleri bulunmaktadır (Okumuş, 2002:166 - Tezcan, 1977:29-40).

10.1. Olumlu İşlevleri

10.1.1. Dinlenme İşlevi: Boş zaman, insanın bedensel ve ruhsal açıdan dinlenme ihtiyacını karşılar. Dinlenme, yeniden hayata hazır hale gelmek veya iş

sonrası stres ve yorgunluk atma ile bedensel aşınmaları ve sinir gerilimlerini kaldıran bir fonksiyon üstlenmiştir.

Çalışma saatlerinin günde 12-15 saat olduğu sanayi devriminin ilk dönemlerinde, işçilerin boş zamanları sadece fiziksel gücü yeniden elde etmek anlamında dinlenme fonkiyonunu yerine getirilerek dolduruluyordu. Çalışan için boş zaman bir sonraki çalışma günü için bedeni, fiziksel gücü hazırlamak anlamına geliyordu (Karaküçük, 1999:49).

Günümüz sanayii toplumlarında çalışma ve çalışma dışı zamanlar belirli bir düzene konulmuştur. Çağdaş insan için dinlenmek ve boş zaman etkinliklerine katılmak, bedensel ve ruhsal yönden yenilenmek için aktif veya pasif birçok etkinliğe katılmak anlamına gelmektedir.

10.1.2. Oyun ve Eğlenme İşlevi: İnsan fiziksel, ruhsal ve mental yapısının bir gereği olarak, oyun oynama ve eğlenmeye de ihtiyaç duyar. Boş zaman insanın bu ihtiyaçlarının giderilmesinde olumlu işlevlere sahip bir fenomendir. Oyun ve eğlenme bir spor branşının uygulanması olduğu gibi dans, çeşitli gösterimler, çeşitli yarışmalar şeklinde de olabilir.

10.1.3. Düşünsel – Zihinsel ve Tatmin İşlevi: Boş zamanları değerlendirme, insanı dinlendirerek çalışma zamanlarında yapamadığı düşünce egzersizi yapma fırsatı doğurur. Birey boş zamanlarında etrafında olan çeşitli olayları özgür bir kafayla düşünüp ele alma fırsatı yakalar. Bu düşünce insanın daha geniş bir düşünce ufkuna sahip olmasına, daha hoşgörülü, katılımcı, özgürlükçü olmasına katkıda bulunur. Ayrıca birey boş zamanlarında yaptığı sanat ürünleri, müzik çalma, resim yapma yada yardım kurumlarındaki etkinliklerle bireysel tatmin olabilirler.

10.1.4. Bireyselleşme ve Ailevi İşlevi: Boş zamanlar insana birey bilincini kazandırır. Dumazedier’ in, boş zamanın “boş zaman” olmasının önemli şartlarından biri olarak saydığı bireylik, insanın boş zaman tarafından geliştirebileceği bir durumdur. İnsan birey olarak karar verip özgürce değerlendirdiği boş zamanlarda bireysel yönünü daha da geliştirebilir.

Boş zaman faaliyetlerine katılma aile bireylerinin bütünleşmesine, birbirlerine karşı saygı ve sevgi dolu olmalarını sağlar. boş zaman değerlendirme faaliyetlerine katılmanın temelinin ilk atıldığı yer ailedir. boş zamanları değerlendirme faaliyetleriyle çocuklar aile içi ve toplumsal rollerini öğrenip pekiştirebilirler.

10.1.5. Sosyalleşme ve Kültürel İşlevi: Boş zamanları değerlendirme bireyselleşme işlevinin yanında bireyin sosyalleşme işlevlerine de sahip olduğu söylenebilir. Sosyalleşme süreci bir toplumsal olgu olarak, bireyin doğuştan itibaren toplum üyeliğini kazanmasında geçirdiği sürecin tümüne verilen addır (Erkal, 1983:42- 43). Boş zaman faaliyetleri, bir yandan insanın bireyselleşmesinde etkili olurken, diğer yandan da insanlarla bir araya gelerek yaptığı toplumsal faaliyetlerle de insanın sosyalleşmesinde olumlu anlamda işlevleri olur.

Ayrıca insanlar kendi hayat tarzına ve isteklerine uygun, kendi gibi düşünen insanların bir araya geldiği çeşitli dernekler, kulüpler vb. kurumlara gidebilir veya katılabilirler. Sivil kurumların ortaya çıkmasıyla beraber bunlar bir merkez haline gelmiştir. Bu merkezlede çay partileri, konferanslar, günlük gezinti ve turlar, kermesler vb gibi çeşitli sosyal ve kültürel etkinlikler yapılmaktadır. Yapılan bu faaliyetleri organize eden ve katılan kişiler arası bir yakınlaşma meydana gelir. Bu, insanların daha örgütlü ve planlı bir boş zaman değerlendirmelerini sağlamaktadır. Benzer olarak birey toplumsal olarak katıldığı ki bunlar; arkadaşlık kurma, yeni arkadaşlar elde etme gibi sosyal yönü ile tatmin ve huzurlu olur.

Bir grubun boş zaman değerlendirmesi, onun kültürünün bir parçasını oluşturur. Kültürün kuşaktan kuşağa aktarılmasında, boş zaman faaliyetleri de tıpkı diğer kurumlar gibi aracılık eder. Boş zamanlarda insanlar kendi kültürlerinin gerektirdiği etkinliklere katılarak kültürel yönlerini geliştirirler.

10.1.6. Ekonomik İşlevi: Boş zamanları değerlendirmenin en önemli işlevlerinin ekonomik hayata olumlu yansıma özelliği göstermesidir. Boş zamanları değerlendirme etkinlikleri ekonomik açıdan bugün büyük bir sektör haline gelmiştir. Boş zamanları değerlendirmenin ekonomik işlevi, onun hem sektör yatırımlarına yol açması, hem de harcamalara neden olması biçimindedir. Her ülkenin ekonomisinde boş zamanları değerlendirme harcama ve yatırımları önemli bir yer tutmaktadır.

Boş zaman aktivitelerinde yapılan bu harcamalar, modern kapitalist ülkelerde devletlerin ve özel sektörlerin gelir kaynağı durumundadır. Boş zamanlar hem tüketime hem de üretime yönelik işlevlere sahiptir. Örneğin; seyahatler, çeşitli televizyon ve filmler, eğlence araçları ve eğlence yerleri için yapılan harcamalar vb. buna örnek olarak verilebilir.

10.1.7. Eğitim İşlevi: Eğitim; kişiliğin gelişmesine yardım eden ve onu esas alan, onu yetişkin yaşama hazırlayan, gerekli bilgi, beceri ve davranışlar elde etmesine

yarayan bir süreçtir. Boş zamanların değerlendirilmesinin amaçları da bu amaçlara yöneliktir. Boş zamanları değerlendirme, eğitimin tamamlayıcı bir parçasıdır.

Boş zamanları değerlendirme ve okul eğitimi birbirine paralel olarak yapılmaktadır. Boş zamanları değerlendirme örgün eğitim bağlamında eğitim işlevi, hem boş zamanı değerlendirmenin okul eğitimine katkıda bulunması hem de okulun boş zaman eğitimi vererek boş zamanları değerlendirmeye katkıda bulunması şeklinde iki yönlüdür. İkisi de sonuçta boş zamanları eğitim işlevleri kapsamında değerlendirilebilir. Boş zamanları değerlendirmenin bir başka eğitimsel yolu ise informel eğitim biçiminde değerlendirmeyle gerçekleşebilmektedir. Hafta sonları ve yaz tatillerindeki bazı faaliyetler boş zaman eğitim işlevine katkıda bulunabilirler.

10.1.8. Değerler/Moral İşlevi: Boş zamanları değerlendirmenin önemli bir işlevi de dini alanda kendini gösterir. İnsanlar kendi inanç dünyalarının gerektirdiği ibadetleri bu zamanda ve sınırsızca yerine getirebilir. Ama boş zamanlarda insanlar bir araya gelerek topluca ibadet etme, dini konferans ve sohbetlerle dinin uygulanması ve anlatılması gibi ortamlarda sağlamaktadır. Dini tören ve bayramlar Allah’ın insanlara sunduğu bir boş zamandır. Bu günlerde insanlar bir araya gelerek belirli bir haz alarak mutlu ve huzurlu olurlar.

Modern toplumlarda boş zamanları değerlendirmenin önemli bir işlevi, insanların tören gereksinimlerini karşılamaktır. Törenlere katılmak gereksinimi tüm toplumlarda evrensel bir olaydır. Bu törenler dini bayramlar, karnavallar, eğlenceler, şenlikler, ulusal bir bayram kutlaması vb. şeklinde yapılmaktadır. Her toplumda geleneklerle de törenler yaratılmıştır ve uygulanmıştır. Törenlerin boş zaman uğraşıları içermesi nedeniyle ilgi görmektedir.

10.1.9. Sosyal Dayanışma ve Bütünleşme İşlevi: Günümüzde birçok etmen insanları birbirinden ayırmaktadır. Bunlar; ekonomik statü, toplumsal konum, ırk, milliyet, eğitim, kültürel farklılık ve mezhep gibi etmenler olarak sıralanabilir.

Boş zamanları değerlendirme faaliyetlerinde bir araya gelen insanlara, daha geniş ve özgürce düşünme ve aralarındaki dargınlıklara ve kırılmaları ortadan kaldırma fırsatı vermekte, statü, etnik ve mezhep farklılıklarının getirdiği veya getirebileceği olumsuzlukları atma fırsatı sağlamaktadır. Boş zamanları değerlendirme faaliyeti herkesimden çalışan insanların bir araya gelmesine vesile olarak toplumsal bütünleşmeye katkıda bulunmaktadır.

10.1.10. Sağlık İşlevi: Boş zaman etkinliklerinin sağlık alanına temel katkısı, hastalıkların önlenmesi ve sağlıklı, sağlam, mutlu insanlar yaratılmasına yardımcı olmasıdır. Özellikle açık havada gerçekleştirilen boş zaman etkinlikleri, psikolojik olarakinsanları rahatlatmaktadır. Boş zaman etkinlikleri dinlenme, eğlenme, yaratıcı etkinlikler duygusal istikrarı da sağlamaktadır. Ayrıca hastanelerde, hasta olan kişilere moral gücünü desteklemek, can sıkıntısından kurtarmak ve dolayısıyla iyileşme sürecini hızlandırmak için bazı boş zaman programları hazırlanmakta ve uygulanmaktadır.

10.2. Olumsuz İşlevleri

Boş zamanlar iki tarafı keskin bir kılıca benzetilmektedir. İyi ve olumlu işlerde kullanılmadığı zaman, bireyler ve dolayısıyla toplum açısından olumsuzluklar içerebilir. Boş zaman değerlendirmenin olumsuz bazı yönleri vardır (Dönmezer, 1966:83-92). Bunlar;

1-Boş zamanlarda iyi bir zaman değerlendirimi yapılmadığı takdirde, zaman israfı olabilir.

2- Boş zamanlar olumlu yönde kullanılmadığı takdirde, toplum içerisinde suç oranının artmasında etmen olabilir.

3- Boş zaman faaliyetlerine katılma gelir durumu ile orantılıdır. Herkese belli düzeyde de olsa bir fırsat ve imkan eşitliği verilmemesi durumunda toplum içinde kutuplaşmalara ve sınıflar arası çatışmalara yer açılabilir.

4- Boş zamanları değerlendirme belli ilke ve esaslara riayet edilmemesi, sosyal normları, toplumun değerlerini, inançlarını, dini inanç ve ibadetlerini hiçe sayacak faaliyetlerde bulunması durumunda toplumsal barış yerine çatışmaya neden olunabilir.

5- Belli merkezlerden ve tekdüze yapılan boş zamanları değerlendirme etkinliklerinin yapılması durumunda etkinlikler dinlenme ve eğlenme olmaktan çıkıp mutsuzluğa itebilir.

6- Modern toplumlarda boş zamanları değerlendirme de bireysel tercihlerin yanında, daha çok medya, siyasal yönlendirmeler ve hegemonik ideoljinin onadığı ve teşvik ettiği bir kullanım değerine sahiptir. Birey bu etkilerin hegamonyasından ve baskısından kurtulduğu durumda kendi insiyatifinde ve serbestçe farklı boş zaman etkinliklerine katılabilir.