1. Araştırma Bölgesi; Doğu Anadolu Bölgesi’ nin Demografik, Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Özellikleri
Doğu Anadolu bölgesi, Dünyanın ve Türkiye’nin jeopolitik-stratejik öneme sahip bölgelerinden biridir. Tarihi ticaret yollarının geçtiği, yer altı ve yer üstü kaynakları ve mevcut imkanları ile Avrasya haritasının kilidi konumundadır. Asya’ya açılan bir kapı özelliği göstermesi, enerji nakil hatları ve su kaynakları bölgenin önemini arttıran unsurlardır.
Doğu Anadolu Bölgesini diğer bölgelere göre bir çok açıdan farklılık arz etmektedir. Diğer bölgeler içerisinde tüm gelişmişlik göstergeleri açısından Türkiye’nin en az gelişmiş bölgesidir (İspir, 2005:122- Devecioğlu ve Sarıkaya, 2005:297). Doğu Anadolu Bölgesinin açmazları ise; feodal yapı, işsizlik, yoksulluk, göç, terör, sosyal ve ekonomik eşitsizlik, çarpık kentleşme, coğrafi koşullardaki zorluklar vb. unsurlar sayılabilir (www.dpt.gov.tr).
1.1. Bölgenin Demografik Yapısı
Araştırma alanı olarak seçilen Doğu Anadolu Bölgesi bir çok sosyo-ekonomik göstergeler itibarıyla en geri kalmış bölge görünümü sunmaktadır. Bir bölgenin sosyo- ekonomik gelişmişlik düzeyi; sosyal, ekonomik, demografik ve yaşam kalitesi ile ilgili göstergelere bakılarak anlaşılabilir. Demografik (şehirleşme, nüfus artışı, göç oranı), sosyal ve ekonomik göstergeler veya gelişmişlik endeksleri açısından en geri kalan bölge olduğu görülmektedir.
1.2. Bölgenin Ekonomik Yapısı
Bölgenin ekonomik yapısı; tarım, hayvancılık, esnaf, memur ve işçi ağırlıklıdır. Bölgenin büyük ölçüde, tarım ağırlıklı bir yapı arz etmektedir. Bölgede iş gücünün yaklaşık 3/4 tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Gelişmişlik düzeyi açısından en düşük göstergelere sahiptir. Sanayide çalışanların oranı ise, yaklaşık olarak %2 ile %8 arasında değişmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi sanayi ve ticaret sektöründeki toplam istihdamın genel istihdam içindeki payları en düşük gerçekleştiği bölgedir. Türkiye genelinde ücretli ve maaşlı çalışanların oranı da en düşük düzeydedir (DAP, 1999:2). Doğu Anadolu Bölgesi, sanayi göstergeleri açısından da en alt sıralarda yer almaktadır.
Doğu Anadolu Bölgesinin ekonomik yapısı, bir çok olumsuzlukları ve sorunları içinde barındırmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi, ekonomik büyümenin negatif bir değer izlediği, yatırımların durduğu ve buna bağlı olarak işsizlik oranının arttığı ve terör ile özleşen bir bölge görüntüsü sunmaktadır (www.die.gov.tr).
1.3. Bölgenin Sosyo-Kültürel Yapısı
Bölgenin feodal yapısı, geçmiş yıllardaki katılığa sahip olmamasına rağmen, günümüze kadar devam etmektedir. Bir anlamda bölgede süregelen eşitsizlik ve yoksulluğun varlık sebebinin önemli bir faktörü olarak, feodal yapı gösterilebilir.
Bölgede şeyhlik ve ağalık kurumu düşük oranlarda da olsa varlığını devam etirmektedir. Ağalık hem toplumsal ve hem de ekonomik bir örgütlenme biçimi iken, şeyhlik olgusu dinsel bir kurum olarak görülmektedir (Türkdoğan, 1986:141). Doğu Anadolu Bölgesi, dini inançlara ve ibadetlerin yaygın olarak sürdürüldüğü bölgelerimizden biridir. Bölge yaşamının önemli bir karakterestiği de, geleneksel yaşam biçimlerinin daha baskın olmasıdır. Aile, akrabalık, komşuluk, aşiret gibi informel kurumlar, sosyal ilişkileri etkileyen kontrol unsurları olarak dikkat çekmektedir.
1.4. Bölgenin Eğitim ve Öğrenim Yapısı
Eğitim olgusu, önemli bir sosyal bir gelişmişlik göstergesidir. Çünkü, toplumsal kalkınma ve toplumsal sorunların çözümünde eğitim, başat bir faktördür. Eğitim olgusunun, resmi ve gayrı resmi kurumlarda güçlü bir sosyalleşme süreci olduğu bilinmektedir. Bireyin boş zamanlarını değerlendirme alışkanlığı eğitim süreciyle paralellik arz etmektedir ve bireyin hangi oranda sosyalleştiği, büyük ölçüde eğitim ve öğretim süreciyle belirlenmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi’nin eğitim göstergelerine bakıldığında bölgedeki eğitim normları Türkiye ortalamasının oldukça gerisindedir. Genel olarak bölgenin okullaşma oranı Türkiye ortalamasının altındadır (DAP,1999:1). Araştırma alanı ile ilgili olarak bölgenin ekonomik, demografik, sosyal ve kültürel göstergeler açısından genel bir değerlendirilmesine ilişkin olarak şunlar söylenebilir: Sosyo-ekonomik ve demografik göstergeler açısından Türkiye ortalamasının çok altında oransal değerlere sahip bir bölge karakterestiğine sahiptir ve Sanayinin gelişmediği görülmektedir. Ekonomik göstergeler itibariyle, Türkiye ortalamasının altındadır. Bölgenin az gelişmişliğinin göstergeleri olarak da, yaşam
kalitesi/refah göstergeleri (konut, yol, içme suyu, otomobil, elektrik, telefon, bilgisayar v.b) ile ilgili küçük düzeyde seyreden oransal değerlerdir.
Bölgenin özellikle 1990’lı yıllardan itibaren, kısmi bir değişim süreci içerisine girdiği gözlemlenmektedir. Göç ile birlikte gerçekleşen demografik hareketlilik, aynı zamanda sosyo-kültürüler bağlamda da bir değişimi veya hareketliliğe sebep olmaktadır. Bu değişimin, geçici veya yüzeysel olarak yorumlanması mümkün değildir. Değişme; bölgenin aile, akrabalık, din gibi temel kurumsal yapısı bazında gerçekleşmektedir (Kızmaz, 2002:95-106).
Ayrıca illerde kentleşme, fiziksel çevre, alışveriş merkezleri, sosyal kültürel etkinlikler, turizm etkinlikleri, boş zaman ve rekreasyon alanlarında da ilerlemeler gözlemlenmektedir. Üniversiteler de bu gelişmeyi destekler nitelikte etkinlikler düzenlemektedirler.
2. Doğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Üniversiteler
2.1. Atatürk Üniversitesi
Atatürk Üniversitesi, 6990 Sayılı Kanunu'nun 07.06.1957 tarihinde yürürlüğe girmesi ile kuruluştur. Atatürk Üniversitesinde bugün 38477 öğrencisi, 2439 öğretim elemanı, 16 Fakülte, 20 Yüksekokul, 6 Enstitü, 15 Araştırma Merkezi, 100 binin üzerinde mezunu olan bir üniversitedir.
Atatürk Üniversitesinde sosyal ve kültürel etkinlikler üniversite genelinde sürdürülmektedir. Yıl boyunca konser, kültür şenlikleri, müzik ve halk oyunları gösterileri, anma ve kutlama törenleri, sergi, kongre, panel, konferans, sempozyum gibi kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler gerçekleştirilmekte, bu etkinlikler tüm personel ve öğrenciler tarafından izlenebilmektedir. Bu çalışmalar, kampüs içinde yer alan oditoryumda, Kültür Merkezinde ve 4000 kişilik Atatürk Tören Alanı'nda, fakültelere bağlı konferans salonlarında düzenlemekte ve sergilenmektedir.Üniversite Merkez Kampüsünde 10 spor salonu ve 1 stadyum, 1 mini futbol sahası, 1 basketbol ve 3 tenis kortu bulunmaktadır (www.atauni.edu.tr).
2.2. İnönü Üniversitesi
Üniversite, 28 Ocak 1975 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde, 25 Mart 1975 tarihinde de Cumhuriyet Senatosu'nda kabul edilen ve 3 Nisan 1975 tarihli yasa ile kurulmuştur. İnönü Üniversitesinde, 9 Fakülte ve 10 Meslek Yüksekokulu ve 3
enstitüsü vardır. İnönü Üniversitesinde; 1086 akademik, 1027 idari personel ile 19.040 sayıdaki öğrenciye eğitim-öğretim hizmeti vermeyi sürdürmektedir.
Üniversite kampüsünde; yönetim ve eğitim-öğretim birimlerinin yanı sıra, Turgut Özal Tıp Merkezi, öğrenci yurtları, spor tesisleri, konferans salonu, alışveriş merkezi, öğrenci kafeteryası, kitap satış merkezi, internet merkezi, kütüphane, bayan kuaförü, postane ve banka şubeleri yer almaktadır. Üniversite, öğrencilerine spor faaliyetlerini yürütebilmeleri için 750 kişi kapasiteli kapalı spor salonu, tenis kortları, futbol sahaları, voleybol-basketbol sahaları ve yarı-olimpik açık yüzme havuzu ile öğrencilere ve personele geniş spor olanakları sağlamaktadır (www.inonu.edu.tr).
2.3. Kafkas Üniversitesi
Kafkas Üniversitesi, 11 Temmuz 1992 tarihinde 3837 sayılı yasayla kurulmuştur. Kafkas Üniversitesi 6 fakülte, 3 yüksekokul, 5 meslek yüksekokulu ve yaklaşık 10.000 öğrenci ile öğrenimine devam etmektedir. Sağlık- Kültür ve Spor Daire Başkanlığı’ nca öğrencilerine ve personeline yönelik olarak Sosyal, Kültürel ve Sportif faaliyetler düzenlenmektedir. Bu faaliyetler çerçevesinde 5 bine yakın öğrenciye voleybol, masa tenisi, satranç, kros, güreş, halk oyunları, kayak, boks, tiyatro, resim, müzik, fotoğrafçılık vb. dallarda çeşitli etkinlikler yapılmaktadır. Sosyal, kültürel ve sportif faaliyetler için üniversite öğrencilerinin ve personelinin talepleri de göz önüne alınarak, öğrenciler tarafından düzenlenmek istenilen tanışma çayları, geziler, mezuniyet baloları vb. bütün imkanlar sağlanarak araç, malzeme, yer tahsis edilerek katkıda bulunulmaktadır (www.kafkas.edu.tr.).
2.4. Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 20 Temmuz 1982 tarih ve 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur. Üniversitede halen 9 Fakülte, 3 Enstitü, 13 Yüksekokul, 12 Uygulama ve Araştırma Merkezi ve 12.219 öğrenci ile eğitim-öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. 1800 kişilik çok amaçlı kapalı spor salonu, dalgıçlık kursları, Mini golf, yüzme havuzu, sahil plajı ve tesisleri, tenis kortları, tekne gezileri ve kafeteryalar sosyal yaşam için sunulan imkanların sadece bir kaçıdır. Kampüste hobiler için de her türlü imkan sunulmaktadır. Bunlar; Bilgisayar ve internet, resim, fotoğraf, tiyatro, dağcılık ve daha onlarca değişik alan hoby aktiviteleri öğrencilere ve personele sunulmaktadır (www.yyu.edu.tr).
2.5. Fırat Üniversitesi
Kuruluşu 11 Nisan 1975 tarih ve 1873 sayılı Kanun'la gerçekleşmiştir. Fırat üniversitesi 10 fakülte ve 13 yüksek- meslek yüksek okulu ile eğitim ve öğretimine devam etmektedir. 17.349 öğrenciyi barındırmaktadır. Sosyal merkez, yemek, çay, büfe ve oyun salonları ile akademik ve idari personele ve yakınlarına hizmet vermektedir. Üniversite mensuplarına beslenme ve boş zamanlarını değerlendirme, alanlarında en uygun şekilde hizmet vermektedir. Bütün kültürel ve sosyal faaliyetlerin sunulduğu Atatürk Kültür Merkezi, Salon, ofisleri, hizmet bölümleri ve fuayesi ile; törenler, sempozyumlar, konferanslar, panel, konser, sergi ve açılışlar gibi faaliyetler için kullanılmaktadır. Üniversite içerisinde bulunan sportif tesislerde personele ve öğrencilere hizmet vermektedir (www.firat.edu.tr.).