1. Araştırmanın Konusu ve Amacı
Bu araştırmanın konusu, üniversitelerde görev yapan öğretim üyelerinin katıldıkları boş zaman etkinliklerinin ve katılma sıklıklarının sosyolojik açıdan incelenmesidir.
Bu çalışmada, belirli bir sosyal statüleri olan öğretim üyelerinin, genel özelliklerinin yanında boş zaman etkinliklerine katılma sıklıkları ele alınmaktadır. Öğretim üyelerinin, sosyo demografik kökenleri ve ekonomik özellikleri, sosyal statü- rolleri ve sosyal ilişkilerinin yanında, katıldıkları boş zaman etkinlikleri sosyolojik perspektiften inceleme konusu yapılmaktadır.
Araştırmanın amacı, Doğu Anadolu bölgesinde ki üniversitelerde görev yapan öğretim üyelerinin boş zaman etkinliklerinin ve katılma sıklıklarının sosyolojik yönden araştırılıp, çeşitli değişkenler açısından analiz etmektir. Öğretim üyelerinin sosyal sınıf ve sosyal ilişkiler bağlamında boş zaman etkinliklerine katılma sıklıkları incelenmiştir. Öğretim üyelerinin cinsiyet, yaş, medeni durum, unvan, uzmanlık alanları ve doğum yeri gibi bağımsız değişkenleri ile buna bağlı olarak etkinlendiği düşünülen değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenmesi ve öğretim üyelerinin boş zamanlarında yaptıkları etkinlik çeşitlerinin ve katılma sıklıklarının araştırılmasıdır.
Ayrıca öğretim üyelerinin boş zaman etkinliklerine yeterince katılmama nedenleri ve öğretim üyelerinin boş zaman değerlendirmek için üniversite yönetiminden neler beklediklerinin belirlenmeside, bu araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır.
2. Araştırmanın Yöntemi
Bu araştırma, “açıklayıcı alan araştırmasıdır”. Açıklayıcı alan araştırmaları, durum saptama araştırmalarından biraz daha ileri giderek, durum saptadığı değişkenler arası ilişkileri araştırmaya ve ortaya çıkarmaya çalışmaktadır. Burada amaç, araştırma konusu olan boş zaman etkinlikleri ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Bu tür araştırmalara “ilişki arayıcı araştırmalar” da denmektedir (Gökçe, 1992:65 – Kocadaş, 2002:153).
Öğretim üyelerinin boş zaman etkinliklerinden hangilerine ve ne sıklıkla katıldıkları araştırılmıştır. Konu ile ilgili olarak yerli ve yabancı literatür taranarak, araştırma problemi hakkında gerekli bilgilere yer verilmiş ve kuramsal çerçeve belirtilmiştir. Bu da toplumbilim araştırmalarında, kalitatif yöntem olarak
belirtilmektedir. Toplumbilim araştırmalarında genelde kalitatif ve kantitatif yöntem kullanılmaktadır. Bu iki yöntemin birlikte kullanıldığı durumlarda vardır. Kalitatif metod dökümanlar, formel ve enformel görüşmeler ile kişisel gözlemlere dayanır ve bu metod daha çok varsayımların kurulmasına yöneliktir. Kantitatif yöntemde esas olan olay ve olguların nicel bakımından boyutlandırılması, matematiksel tekniklere ağırlık verilmesidir. Burada araştırmalar istatistiksel ölçme, analiz ve değerlendirme işlemlerine dayalı bir araştırma planına göre yapılır. Araştırmanın kavramsal çerçevesini oluştururken kalitatif, olgular arasındaki ilişkilerin analizinde ise, kantitatif yöntemden yararlanılmıştır (Aytaç, 2002:113-114) .
3. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Bu araştırmanın evrenini, Doğu Anadolu Bölgesi’ nde bulunan; Atatürk, Fırat, Kafkas, İnönü, 100. Yıl Üniversitelerine bağlı, çeşitli fakültelerde görev yapan öğretim üyeleri oluşturmaktadır. Bu kapsamda; Üniversitelerde görev yapan 2558 öğretim üyesi, bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır.
Tablo 2: Akademik Ünvanlarına Göre Üniversitelerde ki Öğretim Üyeleri Sayısı
Üniversite Prof.Dr. Doç.Dr. Yrd.Doç.Dr. Toplam Atatürk Üniversitesinde 254 191 538 983 Fırat Üniversitesinde 138 124 299 561 Kafkas Üniversitesinde 11 29 77 117 İnönü Üniversitesinde 60 83 248 391 100 Yıl Üniversitesinde 132 107 267 506 Toplam 595 534 1429 2558
Araştırma evreninden örneklem seçilerek yapılan incelemeler zaman ve maliyet açısından ekonomik olduğu gibi, çoğu kez de tüm evrenin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar kadar sağlıklı, güvenilir ve geçerli olur. Bilimsel çalışmalarda araştırmaya konu olan evrenin bütününün inceleme objesi olarak ele alınması çoğu kez mümkün olmadığı gibi, araştırmacı için de pek çok güçlüklere neden olmaktadır (Gökçe, 1999:129). Bu zorlukların aşılabilmesi amacıyla da örneklem seçimi yoluna gidilmiştir.
Örneklem seçiminde, “tesadüfi örneklem” teknikniği kullanılmıştır. “Tesadüfi örneklem” kütledeki her birimin örnekleme girme şansının eşit olduğu ve örneklemin tek aşamada seçildiği karmaşık olmayan bir tekniktir (Gökçe, 1999:129). Örneklemi kullanarak evren hakkında fikir yürütebiliriz. (Cole, 1999:110).
Doğu Anadolu Bölgesinde 2004-2005 bahar yarıyılı itibariyle öğretim üyesi sayısı 2558 olarak tesbit edilmiştir. Evrenin, % 30’u olan 793 kişi araştırmanın
örneklem grubunu oluşturmaktadır. Gönderilen 793 anketin 490’ ı geri dönmüş ve geri dönen anketlerden 22 tanesi hatalı ve eksik doldurma nedeni ile değerlendirilmeye alınmamıştır. Anketlerden 468 tanesi incelenmeye değer bulunmuştur. Örneklem grubu evreni temsil edecek niteliktedir. Üniversitelere gönderilen ve geri dönen anket dağılımları Tablo 3’ de verilmiştir.
Tablo 3: Öğretim Üyelerine Gönderilen ve Geri Dönen Anket Sayıları ve Dağılımları
4. Veri Toplama Aracı ve Uygulama
Bu araştırmada gerekli olan bilgi veya bulguların elde edilmesinde kullanılan başlıca bilgi toplama araçları yazılı kaynaklar ve ankettir. Sosyal bilimlerde gözlemleri standartlaştırmak üzere başvurulan araçlardan biri de ankettir. Anket, belli bir konuda saptanmış hipotezlere ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da örneklemi oluşturan kişilere hazırlanmış sorular yöneltmek süretiyle, sistemli bir veri toplama tekniğidir (Balcı, 2000:158).
Bu araştırmada alan ile ilgili bilgilerin elde edilmesinde anket kullanılmıştır. Anket formu 140 sorudan oluşmaktadır. Anket formu hazırlanırken başka araştırmacıların yapmış oldukları anket soruları incelenmiştir. Bu çalışma boş zamanların sosyolojik olarak incelenmesini amaçladığından, buna yönelik sorular geliştirilmiştir. Anket formu Fırat Üniversitesinden bazı öğretim üyelerine pilot çalışma yapıldıktan ve gözden geçirilip gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra uygulanmıştır. Bu düzeltmeler çerçevesinde; soruların daha anlaşılır hale gelmesi, gereksiz ve kullanılmayacak olanların formdan çıkarılması, yakın soruların birleştirilmesi ve yeni soruların eklenmesi gibi bir dizi işlem uygulanmıştır.
Araştırma için gerekli olan anketlerin uygulanması için Fırat Üniversitesi Rektörlüğü’ nden, ilgili üniversite rektörlüklerine izin yazısı gönderilmiştir. İzinler alındıktan sonra anketler, araştırmacı ve anketör tarafından ilgili üniversitelerdeki öğretim üyelerinin odalarına gidilerek uygulanmıştır.
Üniversiteler Toplam Öğretim Üyesi Sayısı
Gönderilen Anket Sayısı
Geri Dönen Anket Sayısı Fırat Ünv. 561 169 129 %76 Atatürk Ünv. 983 295 132 %45 Kafkas Ünv. 117 59 46 %78 İnönü Ünv. 391 118 67 %57 100.Yıl Ünv. 506 152 94 %62 Toplam 2558 793 468 %59
Bu araştırmanın anket uygulama safhası 2004 –2005 bahar yarıyılında ve mayıs- haziran aylarında uygulanmıştır. Anket formları öğretim üyelerine verilerek bir gün sonra alınmış veya öğretim üyesinin zamanı müsaitse hemen doldurtulmuş ve araştırmacı-anketör tarafından alınmıştır.
5. Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırmadan elde edilen bilgi ve bulgular, Doğu Anadolu Bölgesi’ nde bulunan üniversitelerdeki fakültelerde görev yapan öğretim üyelerinden elde edilen verilerle sınırlı tutulmuştur. Araştırma, sadece üniversitelerin bulunduğu il merkezindeki fakültelerde görev yapan öğretim üyeleri ile sınırlı tutulmuştur. Araştırma, öğretim üyelerinin doldurdukları anketten elde edilen bulgularla sınırlıdır.
6. İstatistiksel Analiz
İstatistiksel değerlendirmeler yapılmadan önce anketlerin doğru ve geçerli doldurulup doldurulmadığı kontrol edilmiştir. Anket soruları Likert Tipi Ölçekle değerlendirilmeye alınmıştır. Likert Tipi Ölçekte “her zaman” yapılan faaliyetlerden “hiç” yapılmayan faaliyetlere doğru beş dereceli bir ölçek kullanılmıştır. Bu çalışmada yapılan etkinliklere katılma sıklığı “her zaman”, “sıklıkla”, “arasıra”, “nadiren” ve “hiç” şeklinde veya “kesinlikle katılıyorum”, “katılıyorum”, “fikrim yok”, “katılmıyorum”, “kesinlikle katılmıyorum” şeklinde beş ayrı skaladan oluşmuştur. Bu beş skalanın her birine birer puan verilmiştir. Bu puanlar en olumludan en olumsuza doğru “5”, “4”, “3”, “2”, “1” olarak sıralanmıştır. Anketteki bütün soruların cevaplandırılması istenmiştir. Denekler, bazı soruları cevaplamamışlardır ve cevaplanmayan sorular için “cevapsız” diye ayrı bir sütun olarak değerlendirilmiştir (Balcı, 2000:137 - Gökçe, 1999:111).
Uygulanan anketlerden elde edilen veriler kodlanarak bilgisayara girilmiş bazı istatistiksel tekniklerden yararlanılarak analiz edilmiştir. Araştırma alanından elde edilen bulgular bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS (Statistik Packet For Social Sciences 10.0) program aracılığıyla değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Bütün soruların frekans dağılımları çıkarılmış ve yüzdelik değerleri bulunmuştur.
Öğretim üyelerinin boş zamanların değerlendirme faaliyetleri ve bazı değişkenlerle arasında fark olup olmadığını belirlemek amacıyla basit ve çapraz tablo halinde oluşturulmuştur. Basit dağılım tablosunda değişkenin seçeneklere göre yüzdelik dağılımları alınmıştır. Çapraz tablolarda ise, iki değişkenin birbiriyle olan ilişkisi ortaya
konulmuştur. Değişkenler arasındaki ilişkiyi bulmak için Ki Kare (Chi Cquare) testi kullanılmıştır. Ki kare iki değişken arasındaki ilişkinin olup olmadığını belirten bir testtir (Bayram, 2004:85). İki değişken arasında anlamlı bir ilişkinin oplu olmadığı ki kare testi ile incelenmiştir. Testin kullanılması için hiçbir gözenekte beklenen değerlerin beşin altında olmaması ve beklenen değer beşten küçük olan gözeneksayısının % 20’ nin altına düşmemesi gerekir. Bu koşullar sağlanmadığı durumlarda, sadece çapraz tablo üzerinden frekans ve yüzde kullanılarak yorumlar yapılmaya çalışılmıştır (Büyüköztürk, 2002:140-147 - Bayram, 2004:86).
Tablolarda değişken ilişkilerinin hem satır, hem sütun ve genel yüzde toplamı verilmiştir. Her boş zaman etkinliği için ayrı bir tablo oluşturulmuş ve tabloların altına “ sd” serbestlik derecesi, “p” anlamlılık değeri ile 0,05 kabul edilen anlamlılık düzeyine göre değerleri yazılmış ve yorumlamaları yapılmıştır. Belirtilmesi gereken diğer bir teknik husus da çapraz tablolarda görülen ilk rakam, söz konusu kategoriye ait belirtilenlerin sayısı, rakamın altındaki ilk oran satır yüzdesidir. Bunu, sütun yüzdesi ile genel toplam içerisindeki yüzde izlemektedir. Tablo: 21’ de bu durum örnek olarak verilmiştir.