Bireysel Faktörler

ÇalıĢanların bireysel özellikleri, iĢ doyumunu etkileyen önemli unsurlardandır. Bireylerin doğuĢtan sahip oldukları özellikler ile sonradan kazandıkları tecrübeler, bireysel faktörler olarak görülebilir. Bu faktörler; kiĢilik, eğitim düzeyi, yaĢ, tecrübe, medeni durum, cinsiyet ve değer yargılarıdır.

2.7.2.1. KiĢilik

Bir kimseye özgü belirgin özelliklere kiĢilik denir (TDK Sözlüğü, 1998). Ġnsanların doğuĢtan ve sonradan kazandıkları kiĢilik özellikleri iĢ doyum düzeylerini olumlu veya olumsuz etkileyebilir.

Ġnsanlar yapısı gereği farklı kiĢiliklere sahiptirler. Kimi insanlar sosyal, kimi insanlar ise anti sosyal kiĢiliğe sahiptir. Bulunduğu ortama çabuk uyum sağlayan ve

kendini o örgütün üyesi olduğunu kabul eden bireyler mutlu olur ve iĢ doyumuna ulaĢmada zorluk çekmezler. Anti sosyal kiĢiliğe sahip olan bireyler, bulunduğu çevreye uyum sağlamakta sıkıntı çekerler ve bunun sonucunda mutsuz olabilirler. Netice itibariyle bir örgütte yaptığı iĢten zevk almayan insan iĢ doyumsuzluğu yaĢar. Bu durumda bir takım kiĢilik problemleri yaĢamaya baĢlar. Buna karĢın güven duygusu geliĢmiĢ bireyler baĢarılı olmaya odaklanmakta ve her konumda sorumluluk almaya istekli olmaktadırlar.

AĢık (2010)‟a göre, olgun ve dengeli kiĢiliğe sahip bireyler, azimli ve kanaatkardır. Dengeli bir kiĢiliğe sahip olan bireylerin iĢ doyumlarının yüksek olduğu söylenebilir (Aktaran: Kılıç, 2011: 9).

2.7.2.2. Deneyim

Deneyim, iĢ doyumunu değiĢik Ģekillerde etkilemektedir. Yeni mezun olmuĢ bir öğretmen mesleğinin ilk yıllarında bazı konularda yetersiz kalabilirken ileriki dönemlerde kazandığı tecrübeyle daha etkili bir öğretmen olabilmektedir. Deneyim kazanmayla birlikte verimliliğin artması ve doyum düzeyinin yükselmesi beklenebilir.

2.7.2.3. Kıdem

Kıdem, iĢ doyumunda önemli bir değiĢkendir. Erdoğan (1999)‟a göre, bireylerin kıdemi arttıkça iĢlerinden daha fazla doyum alırlar. Bunlar, iĢlerine ve sosyal ortamlara aĢina olduklarında baĢarı oranları artar. Kıdemi düĢük olan bireyler; iĢten, sosyal ortamdan, çevreden, çalıĢtığı ortamdan, beklentileri fazla olduğundan tecrübe kazanma süresince iĢ doyum düzeyleri daha düĢük görülebilir (Aktaran: Gergin, 2006: 37). Yapılan çalıĢmalardan da anlaĢılacağı üzere, kıdem ile iĢ doyumu ve beklentiler arasında doğrusal bir bağın olduğu görülmektedir.

2.7.2.4. YaĢ

Günaydın, (2008) yaĢın, iĢ doyumu üzerinde etkili bir değiĢken olduğunu belirtilmektedir. Tecrübeli çalıĢanların, diğerlerine oranla iĢlerinden daha çok doyum sağladığı belirtilmekte, bunun sebebi olarak da insanların deneyim kazandıkça iĢlerine uyumlarının arttığı, böylece iĢlerinden daha çok doyum sağladıkları görülmektedir. Ayrıca kıdemi düĢük çalıĢanların, yükselme ve iĢ koĢullarına iliĢkin aĢırı beklentilerinin

olması, iĢ seçimi ve iĢ güvencesine iliĢkin kuĢkularının bulunması nedeniyle, iĢlerinden daha az doyum sağladıkları belirtilmektedir (Kılıç, 2011: 10).

Erdoğan (1996)‟a göre, iĢ görenin yaĢı ile tatmin etkileri iliĢkilidir. KiĢiler yaĢlandıkça iĢlerinden daha fazla tatmin olmaya baĢlarlar. Bunun çeĢitli nedenleri vardır. Öncelikle yaĢlanan kiĢilerin iĢlerinden hatta hayattan beklentileri azalmaktadır. Ayrıca, bir iĢletmede kıdemi artan kiĢi sosyal ortama ve iĢine daha çabuk alıĢır. Bu tür alıĢkanlıklar da birer doyum faktörüdür. Genç iĢ görenler, iĢlerinde daha az tatmin bulma eğilimindedirler (Keskin, 2014: 58).

ÇalıĢanların yaĢları ilerledikçe, çalıĢmalarında daha çok doyum hissetmektedirler. Ġlerleyen yaĢlarıyla birlikte, deneyimleri artıyor ve buna bağlı olarak tecrübe ve uyumları da artıyor. Bunun yanında genç çalıĢanların, iĢte yükselme hevesleri ve beklentilerinin büyük olması, iĢ doyumunun daha yüksek seviyede kalma ihtimalini artırmaktadır. Ancak, tersi durumlarda iĢ doyumu düzeyinin, genç çalıĢanlar arasında yüksek olma durumu, birkaç yıl içinde doyum düzeyinde azalma eğilimi görülebilmektedir (Pelit, 2015: 178).

2.7.2.5. Medeni Durum

Günaydın (2008), evli bireylerin yaĢam standartlarının daha düzgün olduğunu belirtmektedir. Evliliğin daha düzenli bir yaĢam sağladığı ve bundan dolayı da evliliğin iĢ doyum düzeyini artırdığını belirtmektedir (Aktaran: Kılıç, 2011).

2.7.2.6. Cinsiyet

“ĠĢ doyumu ve cinsiyet” arasındaki iliĢkiyi inceleyen araĢtırma sonuçlarına bakıldığında cinsiyetin iĢ doyumunu etkilediği yönünde verilere ulaĢılmıĢtır. Fakat cinsiyet ile iĢ doyumu arasındaki iliĢkileri araĢtıran araĢtırma sonuçları farklılık göstermektedir. Bazı araĢtırma sonuçları, kadınların iĢ doyum düzeyinin daha yüksek olduğunu gösterirken, bazı araĢtırma sonuçları ise kadınların daha düĢük iĢ doyumuna sahip olduğunu göstermektedir.” Tekerci (2008), Ġngiltere‟de ve baĢka yerlerde kadınların düĢük iĢ statüsüne rağmen iĢlerinden daha kolay yüksek doyum sağladıklarını öne sürmektedir. Buna karĢın, erkeklerin ise düĢük statülü iĢlerde kadınlara göre daha az doyum aldıkları Crossman ve Harris (2006)‟in araĢtırmasında ortaya konmuĢtur (Aktaran: Kılıç, 2011).

2.7.2.7. Eğitim Düzeyi

Bireylerin aldıkları eğitim düzeyleri; iĢ doyumlarını, yaĢam standartlarını, kabul görme düzeylerini olumlu etkilemektedir. Ancak, eğitim düzeyleri ile iĢ doyumları arasında olumlu yönde bir bağın olduğunu söyleyen araĢtırmalar olduğu kadar kısmen negatif yönde de bir iliĢkinin olduğunu gösterin araĢtırmalar da vardır. Netice itibariyle eğitim ile iĢ doyumu arasında bir bağın olduğu, eğitim düzeyi arttıkça iĢ doyumunun da arttığı belirtilmektedir (Kılıç, 2011).

2.7.2.8. Değer Yargıları

Değer yargıları, örgütte uyumu kolaylaĢtırma ve baĢarıyı artırmaktadır. Sevimli ve ĠĢcan (2005), bir iĢ ortamında benzer değerlere sahip kiĢilerin bulunması kiĢiler arasında daha kolay iliĢkiler kurulmasına neden olmaktadır. Bu sayede iĢ ortamında meydana gelebilecek iletiĢimsizlik ortadan kalkmakta bu da iĢ ortamının sevilmesine neden olmaktadır. ĠĢ görenin, iĢ ortamını sevmesi durumunda iĢ doyumunu olumlu yönde etkilemesi beklenir (Aktaran: Kılıç, 2011: 13).

AĢağıdaki Ģekil 2.3‟te, iĢ doyumuna etki eden faktörlere iliĢkin değerlendirmeler verilmiĢtir. ġekilde, kiĢisel ve iĢ ortamına bağlı örgütsel faktörler ile iĢ doyumu ve doyumsuzluk sağlamada etkili olan faktörler bütünsel olarak verilmiĢtir.

ġekil 2.3. ĠĢ Doyumu ile Ġlgili Neden Sonuç ĠliĢkisi Kaynak: (Akıncı, 2002: 6).