Bina Morfolojisinin Yapı Malzemesi, Çatı Sistemleri, Ekonomik ve Kültürel

Şehirdeki bina morfolojisi bölgeden bölgeye göre doğal ve beşeri faktörlerden dolayı farklılıklar göstermektedir. Şehirdeki bina morfolojisi beşeri faktörlerden, doğal faktörlere nazaran daha fazla etkilenmesinin nedeni şehrin bulunduğu alanın yerleşme için uygun olmasındadır. Doğal faktörler daha çok şehirdeki surlarla çevrilmiş alanlardaki konutların morfolojisinde etkilidir. Bina morfolojisi, binanın büyüklüğü, şekli, yapısal sistemleri ve iç mekândan oluşan genel özellikleri şehirdeki konutlarda farklı farklı yapıdadır.

Kano metropol alanındaki binaların morfolojisine bakıldığında, şehirdeki binaların morfolojisini kolay bir şekilde ikiye ayırabiliriz. Surlar ile çevrili eski şehir alanındaki binaların morfolojisi genel olarak düz damlı çatı, kısa boylu binalar olarak karakterize olur. Surların dışında ise gelişen yeni şehir alanlarında binalar genel olarak eski şehirdeki binalara göre daha uzun ve modern çatı sistemi ile karakterize olur. Surların içinde kalan eski şehir alanında binalar genelde kerpiç ve tuğla ile

yapılmaktadır. Surların içinde kalan mahallelerdeki evler genellikle avlu ile çevrelenmektedir. Mahalledeki sokaklar ise sadece yaya ve hayvan geçişi için kullanılan dar sokaklardır. Mahallede kerpiç ile yapılan damlı yapı şehirdeki aşırı sıcaklığı evler için minimize eden yardımcı bir unsur olmuştur. Şehirdeki bu bina tipi ülkenin kuzeyindeki Sahra Altı Afrika ülkelerinden gelen tüccarlar tarafından oluşturulmuştur. Ayrıca eski şehirdeki yaşayanların çoğu çiftçi olduklarından evlerin dam çatıları fıstık, biber gibi tarım ürünlerinin kurutma alanı olarak kullanılmaktadır. Şehirde İslam kültürü nedeniyle evlerin çoğunun yüksek duvarlarla çevrelenmesi sonucu evler ile sokaklar adeta birbirine küsmüş gibidirler. Evin içerisinde ise bölümler ayrılmaktadır. Böylece evin girişinde misafir ve erkek çocukların odaları, iç kısımlarda ise bayanların odaları yer almaktadır. Avluda ise mutfak gibi eklentiler yer almaktadır. Geleneksel Hausa evlerinin girişinde bulunan (zaure) denilen kısım evdeki gelen erkek misafirlerin ağırlandığı kısımdır.

Kaynak: Google.Com

Foto 22: Geleneksel Hausa Damlı Kerpiç Ev

Resimdeki ev Kano metropol alanındaki surların içerisinde kalan geleneksel kerpiç evdir. Ev kerpiç ve tuğla ile inşa edilmiştir. Evin çatısı ise damla kaplıdır. Evin girişinde yer alan dairesel kısım ise geleneksel Hausa evlerinde misafirlerin ağırlandığı (zaure) kısımlardır.

Surların dışında ise farklı din, ırk ve sosyal sınıftan oluşan insanların yaşadığı modern Kano şehri yer alır. Bölgedeki bina morfolojisi, surlar içerisindeki kalan eski şehir alanındaki mahallelerden farklıdır. Bölgenin bina morfolojisi, sömürgeden dolayı Avrupa bina morfolojisinden çokça etkilenmiştir. Ayrıca surlar dışında kalan şehir alanındaki mahalle mimarisi koloniyal devlet tarafından çizilmiştir. Böylece sokaklar daha geniş planlı, evler daha düzenli şekilde dizayn edilmiştir. Surlar dışındaki alanda, gökdelenler, kurumsal binalar, devlet daireleri ve diğer birçok modern yapılar yer almaktadır. Genel olarak surların dışında binaların morfolojisini daha modern olan bungalov ve müstakil binalar oluşturur. Çoğu idari binalar ise 2-10 arası kattan oluşmaktadır. Bölgede konutlar daha düzenli sıralanmış ve mahallelerin arasında yollar planlı şekilde düzenlenmiştir.

Şehirdeki merkezi iş ve ticaret sahası, şehirde en çok katlı binaların görüldüğü alanlardır. Ayrıca şehirdeki orta sınıf mahallelerin de çoğunu bungalov evler meydana getirmektedir. Yeni şehirde daha düzenli yollar, park alanları ve boşluk alanlar yer almaktadır. Şehirdeki genel yapı malzemelerinde, geleneksel malzemelerden daha çok modern yapı malzemeleri kullanılmaktadır. Çimento, tuğla, kırmızı tuğla ve dış duvarlar için taşlar kullanılmaktadır. Konutların zemininde ise, çimento, fayans ve mermer genel kullanılan malzemelerdendir. Şehirdeki Sabon Gari tarafında, mahalle sakinlerinin ticari faaliyetlerinden dolayı konutlar daha çok katlı binalardan oluşmaktadır. Böylece binaların alt katları ise dükkân olarak kullanılmaktadır. Şehirde surlar dışında kalan alanların sokakları, surların içerisindekilere göre daha geniş ve planlı bir şekilde inşa edilmiştir. Ana caddeler boyunca ise ticari binalar dizilmektedir.

Aşağıdaki (Foto 21) Kano metropol alanındaki genel bir görünümdür. Evler genelde çimento ve tuğla ile yapılmıştır. Çatılar ise metal ile yapılan kırma çatı tipidir. Şehirdeki genel görünümde eskiden daha çok kerpiç evler ve düz damlı çatılar manzaraya hâkim iken; sömürgeden sonraki zamandan itibaren, şehir yeni görünüm kazanmıştır. Böylece şehrin görünümü geleneksel damlı çatıdan metal kırma çatıya dönüştürülmüştür. Metropol alanında geleneksel kerpiç evler sadece şehrin surları içerisinde yoğunlaşmaktadır. Hatta surlar içerisindeki eski alanlarda da yavaş yavaş modern bina ve çatı tipleri görülmeye başlanmıştır.

Kaynak: Panoramia.Com

Foto 23: Kano Metropol Alanının Görünümü

Kaynak: Google.Com

Kano şehrinin surları içinde geleneksel bir Hausa konutu (Foto 24) yapı malzemesi olan kerpiç tuğla ile yapılmıştır ve duvarın sıvalamasında kerpiç yerine çimento kullanılmıştır. Kerpiç yerine çimentonun kullanılması konutu şiddetli yağış dönemlerinde daha dayanıklı hale getirmektedir. Kerpiçte olduğu gibi her yıl yeniden sıvalamaya da böylece gerek kalmamaktadır. Aynı zamanda konut, rüzgâr ve yağışa karşı daha dayanıklı hale gelmektedir. Ayrıca konutun çatısına bakıldığında geleneksel damlı yapının yerine metal ile karma çatı kullanılmıştır. Metal karma çatı, damlı çatıdan şiddetli yağışlarda daha dayanıklı olması ve çökme riski az olması nedeniyle daha avantajlıdır. Ayrıca metal çatı tipinin avantajları yanısıra dezavantajları da vardır. Şehir savan bölgesinde yer almasından dolayı yağıştan sonraki kurak dönemde çok yüksek sıcaklıklar yaşamaktadır. Bu nedenle metal çatı, damlı çatıdan daha çok sıcak emmesinden dolayı odaların içerisinde çok bunaltıcı sıcak hava toplanmaktadır.

Foto 25: Kano Şehrinde Modern Yapı Malzemeleri ile Yapılan Bir Ev

Kano’da ( Foto 25) yapı malzemeleri geleneksel ve modern çimento, tuğla ile yapılmış bir konut görülür. Evin çatısı ise metal ile yapılan karma çatı tipidir. Konutun yüzeyi doğuya doğru baktığı için pencerelerin üstünde yağış ve güneşin direkt içeri girmemesi için kapaklar yapılmıştır. Girişinde ise geleneksel Hausa evlerinde yapılan, erkek çocuklar için ayrılmış ve misafir ağırlama odaları (zaure) yer almaktadır.

Konuttaki yapı malzemelerinde ne kadar modern malzeme kullanılsa da, evin genel mimarisi ve tasarımı geleneksel Hausa evleri gibi yapılmıştır. Şehrin genelinde kırma çatı sistemi kullanılsa da, çatı sistemi ve çatı malzemelerine bakıldığında sosyal sınıfa göre değiştiği ifade edilebilir. Şehrin genelinde çatı, metal ile karma çatı sistemi olarak yapılmaktadır. Şehrin yüksek gelirli mahallelerindeki konutlarda daha çok alüminyum ile yüksek birleşik kırma çatı tipi kullanılmaktadır. Şehirde en yaygın kullanılan karma çatı tipinin nedeni, onun yüksek eğiminden dolayı yağış mevsiminde kolay bir şekilde yağmur suyunun tahliye edilebilmesindendir. Ayrıca Kano Şehrinin bulunduğu Sudan ve Sahel Savan Bölgesinden kurak dönemde kuzeyden gelen şiddetli Sahra rüzgârları ile çöldeki kumlar şehre taşınmaktadır. Böylece çatının ne kadar eğimli olması rüzgârlarla getirilip biriktirilen çöl kumlarının tahliyesinde avantaj sağlamış olur. Kurak dönemlerde şehirdeki çatılarda rüzgâr tarafından bırakılan çöl kumları eğer tahliye edilmezse zamanla metal çatı malzemelerinin paslanmasına neden olur ve böylece çatı deforme olmuş olur. Ayrıca çatı ne kadar yüksek ve eğimli olursa o kadar avantajlı olmaktadır. Yüksek ve eğimli çatılar, yağış döneminde odalara daha az yağış sesi iletmekte ve sıcak dönemlerde ise sıcak ısının odaya fazla gelmesini engellemektedir. Şehirde metal çatı malzemelerinin kullanılması, zamanla surların içerisinde kalan damlı çatı evlerinde de yer almaya başlamıştır. Böylece şehrin genel çatı görünümü geleneksel damlı çatıdan metal, alüminyum ve beton çatıya dönüştürülmektedir.