Bilişsel araç olarak işbirliği araçları

Dağıtık biliş kuramında araç dışında etkileşim kurulan diğer bir öğe de başka insanlardır. Başkalarıyla kurulan etkileşimin bilişteki etkisi, sosyal dağılım olarak isimlendirilmektedir (Kim ve Reeves, 2007). Başka insanlarla etkileşim kurmak da öğrenme için önemli bir faktördür. Teknolojideki gelişmeler de başka insanlarla iletişim kurmayı kolaylaştırmıştır. Özellikle web teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte web 1.0’da sadece okuyucu konumunda olan kullanıcılar web 2.0’da hem okuyucu hem de yazar haline gelmiştir. Web 2.0 teknolojileri kullanıcılara işbirliği ve bilgi paylaşımı imkanı sunarak bir içeriğe katkı sağlamalarını ve başkalarına katılarak ortak ürünler ortaya koymalarını sağlar (Thompson, 2008). 2005 yılından beri de web 2.0 teknolojileri ücretsiz olarak ya da çok az bir ücretle kullanıcılara işbirliği araçları sunmaktadır (Rienzo ve Han, 2009). Ayrıca bu gelişmeler artık okuryazarlık tanımlarının değişmesine de neden olmuştur. Yeni nesil okuryazarlık tanımları da sadece bir bilgisayarı çalıştırmayı bilmek, bir fotoğraf yüklemek ve benzer pek çok teknik görevi yapabilmenin yanında Lankshear ve Knobel’in (2006) belirttiği gibi başkalarıyla işbirliğini ve bu işbirliğini nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiyi içeren farklı bir kültüre de sahip olmayı gerektirmektedir.

Çevrimiçi işbirliği bir kuruluş kapsamında ya da bireysel olarak, insanların bir sorun ya da ortak bir ilgi alanı için geçici ya da kalıcı bir elektronik ortamda bir araya gelip etkileşim kurmasıyla gerçekleşir (Plant’ten (2004) aktaran: Moser, 2012). Çevrimiçi işbirliği araçları bir grubun verimliliğini ve üretkenliğini arttırmaktadır (Fichter, 2005). Bu nedenle çevrimiçi işbirliğinin eğitimde kullanımı vurgulanan bir konudur. Rienzo ve Han, (2009) her düzeydeki eğitim kurumlarında öğrencilerin öğrenme deneyimlerini geliştirmek, onları internet üzerinde etkili işbirliği yapan bir dünyaya hazırlamak, zaman ve mekandan bağımsız olarak bilgi paylaşımını sağlamak için çevrimiçi işbirliği araçlarının kullanıldığını dile getirmiştir.

Çevrimiçi işbirliği, öğrencilerin derinlemesine bilgi edinmelerine yardımcı olur, girişimciliği, yaratıcılığı ve eleştirel düşünmeyi destekler, öğrencilerin ortak bir hedef oluşturmalarını ve kültürel konuların görüşülmesini sağlar (Palloff ve Pratt,

32

2004). Ayrıca çevrimiçi işbirliği problem çözme ve eleştirel düşünme becerilerini destekler, profesyonel öğrenme toplulukları oluşturulmasını kolaylaştırır, öğrencilerin birbirleri ile etkileşim kurmasını ve diğerleri ile birlikte bilgiyi yeniden yapılandırmalarını destekler (Zygouris-Coe, 2012).

Çevrimiçi işbirliği araçları ile birlikte, birbirinden uzak yerlerdeki öğrencilerin ya da aynı okulda farklı bilgisayardaki öğrencilerin ortak çalışmalar yapmaları sayesinde tek tek yapacakları çalışmalardan daha büyük çalışmalar ortaya koymaları sağlanabilir (Vallance, Towndrow ve Wiz, 2010). İşbirliği araçları öğrencilere forum gibi ortamlarda birbirleri ile buluşup iletişim kurarak işbirliği yapmalarını ve öğretmenlere öğrencilerin grup içindeki katılımı ile ilgili daha fazla görüş sağlar. İşbirliği araçları sayesinde öğretmenler kolaylıkla istedikleri sayıda grup oluşturabilir, istedikleri öğrencileri istedikleri gruplara dahil edebilir ya da öğrencilerin kendi gruplarını oluşturmalarını sağlayabilir ve oluşturdukları gruplar ile ilgili topluca veya tek tek işlemler yapabilirler (Marks, 2011).

Bir çevrimiçi işbirliği aracının yardımcı olabileceği konuları Fichter (2005) aşağıdaki gibi sıralamıştır.

- Materyallerinize ulaşmak ve yönetmek (görüntülemek, düzenlemek, eklemek ya da silmek gibi)

- Kim tarafından, ne zaman ve ne yayınlandığını takip etmek

- Proje yaşam döngüsü boyunca kayıtlara dayalı olarak toplantı yapmak

Başarılı bir işbirliğinin gerçekleşmesinde sosyal becerilerin uygun kullanımı (1), grup etkileşimi (2), öğrenen dayanışması (3), bireysel sorumluluk (4) ve grup süreci (5) olmak üzere önemli beş temel faktör bulunmaktadır (Johnson ve Johnson, t.y.). Vallance, Towndrow ve Wiz, (2010) etkili işbirliği yapılabilmesi için süreç ve hedefler kadar katılımcıların rollerini, sorumluluklarını ve özelliklerini de dikkate almak gerektiğini belirtmişlerdir. Bunların yanında etkili bir çevrimiçi işbirliği yapmak işbirliği aracının özelliklerine de bağlıdır. Lomas, Burke ve Page (2008) iyi bir işbirliği aracının dört özelliğe sahip olması gerektiğini belirtmiştir. Bu özellikler;

- İletişimi destekleme

- Bir belge, fotoğraf, diyagram ve benzeri nesneleri paylaşma - Doğal etkileşimlere olanak tanıma

33

Bu özellikler işbirliği araçlarının geleneksel özellikleri olarak da sıralanabilir. Xu, Zhang, Harvey ve Yang (2008) ise işbirliği araçlarının en önemli özelliklerini iletişim, bilgi paylaşımı, grup takvimi ve proje yönetimi olarak gruplamışlardır. Çevrimiçi işbirliği araçları öğrencilere işbirliği yapmaları için pek çok özellik ve imkan sunmasına rağmen öğrencilerin işbirliği içinde çalışacaklarını garanti etmez. Bu nedenle öğrencilere açık ve net bir şekilde öğrenme hedefleri sunmak, amaçtan ve sonuçtan bahsetmek, öğrencilerin bu araçları işbirliği projeleri için kullanmalarını sağlayabilir (Vallance ve diğerleri, 2010).

İşbirliği araçlarının farklı özellikleri ele alındığında farklı sınıflamalar ortaya çıkmaktadır. İşbirliği araçları sağladığı işbirliği türüne göre eş zamanlı ve eş zamansız işbirliği araçları olarak sınıflandırılır (Xu ve diğerleri, 2008; Serçe, Swigger, Alpaslan, Brazile ve Dafoulas, 2011). Lomas, Burke ve Page (2008) işbirliği araçlarını sahip oldukları özelliklere göre doğrudan iletişim (1), zenginleştirilmiş sesli iletişim (2), ortam iletişimi (3), görüntü paylaşımı (4), doküman oluşturma (5), sosyal etkileşim (6) ve coğrafi zenginlik (7) olmak üzere yedi gruba ayırmıştır. (1) Doğrudan iletişim araçları bildiğimiz web temelli anlık mesajlaşma araçlarını ifade etmektedir. Bu araçlarla birlikte kullanıcılar iletmek istedikleri mesajları sesli ve görüntülü sohbet, dosya paylaşımı, masaüstü paylaşımı ya da basit metin mesajları ile iletebilmektedirler. Sesli iletişimin en bilindik örneği telefon görüşmeleridir. Fakat telefon görüşmeleri sadece ses ile gerçekleştiği için sınırlı bir etkileşim kapasitesine sahiptir. (2) Zenginleştirilmiş sesli iletişim araçları ise daha fazla etkileşim imkanı sunmaktadır. Bu araçlarla birlikte sesli ve görüntülü iletişim kurmak, telekonferans veya video konferans yaparak birden fazla kişiye mesaj göndermek, dosya paylaşmak, görüşmeleri kaydetmek mümkündür. Buna en bilinen örnek olarak Skype gösterilebilir. (3) Ortam iletişim araçları istediğiniz kişilere istediğiniz zaman ve istediğiniz yerden soruları sormanızı sağlayan iletişim ve paylaşıma yeni bir boyut kazandıran araçlardır (Lomas ve diğerleri; 2008). Bu araçlara Twitter örnek olarak gösterilmektedir. Bu araç sayesinde başkaları ile görüşlerinizi, bağlantılarınızı, kaynaklarınızı ve notlarınızı paylaşabilir, insanları yüzyüze buluşmalara ve etkileşimlere davet edebilirsiniz (Lomas ve diğerleri; 2008). (4) Görüntü paylaşım siteleri de işbirliği araçlarındandır. Bu araçlar görüntüleri istediğiniz kişilerle paylaşmanızı, istediğiniz konu veya kişiler ile ilgili görüntülere ulaşmanızı ve onlarla bu çerçevede paylaşımlarda bulunmanızı sağlar. Flickr da bu

34

araçlara örnektir. (5) Doküman oluşturma araçları ise tek bir doküman üzerinde birden fazla kişinin aynı anda eş zamanlı ya da eş zamansız olarak çalışmasına olanak tanıyan araçlardır. Google Drive’ın sunmuş olduğu doküman araçları bunlara örnek gösterilebilir. (6) Sosyal etkileşim araçları ise facebook gibi insanların ilgilendikleri konular ile ilgili paylaşımlarda bulundukları web sayfalarını ifade etmektedir. (7) Coğrafi zenginliği bulunan işbirliği araçları ise Google Earth gibi coğrafik ve haritalama özelliğine sahip ve kullanıcıların birbirleri ile mekânsal bilgileri paylaşabildikleri ortamları içermektedir.

Bunlara ek olarak işbirliğine olanak tanıdığı katılımcı sayısı, eş zamanlı ya da eş zamansız olma, rol tabanlı paylaşım, işbirlikçi arayıp bulma, bireysel katkı, eğlenme ve ilgi çekme ve sosyallik özelliklerine göre de farklı bir sınıflama yapılabilir (Lomas ve diğerleri; 2008).