Bilişim teknolojileri, günümüz işletmelerinin değişen çevresel koşullara uyum göstermek suretiyle rekabet avantajı kazanmalarını sağlayan vazgeçilmez kaynaklar ve araçlar olarak kendini göstermektedir. Ancak bilişim teknolojilerinin getirdiği yarar ya da ifade ettiği önem her işletme için farklı düzeyde olabilir. Kimi işletmeler için bilişim teknolojileri ile ilgili faaliyetler tüketici taleplerinin karşılanması anlamında önemliyken, diğer bazı işletmeler için maliyet azaltıcı ve destekleyici faaliyetlerde ya da rekabet üstünlüğü sağlayacak diğer faaliyetlerin gerçekleştirilmesi sırasında önem taşıyabilmektedir. Hangi alanda olursa olsun işletmelerin kurumsal, stratejik ve rekabetçi gelişiminde en önemli faktör olan
177
Şimşek ve Akın, a.g.e., s. 200. 178
bilişim teknolojilerinin örgütsel faydalarının saymakla bitmeyeceği yadsınamaz bir gerçek durumundadır. Bu katkılardan en önemli birkaçı aşağıda sıralanmaktadır179:
Bilişim teknolojileri yalnızca faaliyetlerin yerine getirilme aşamasını etkinleştirmekle kalmamakta, aynı zamanda bu faaliyetlerin yapılışı sırasındaki bilgi akışını da etkileyerek, tüm örgütsel ve yönetsel süreçlerin daha koordineli ve daha etkin bir biçimde düzenlenmesini mümkün kılmaktadır.
İnternet üzerinde yer alan binlerce haber grubu ve forum, küçük ilgi gruplarının bilgi paylaşacağı yerler biçiminde düzenlenmek suretiyle uzak yerlerde yaşayan insanların, dünyanın geri kalanındaki insanlarla ilişki kurmalarını, işbirliği yapmalarını ve onlara danışmalarını sağlayarak bilgi ve fırsatları sınır ötesine taşımaktadır. Bu şekilde satıcılar ve alıcıların birbirlerini daha kolay bulmaları sağlanmaktadır. İşlemlerin bilgisayar ortamında yapılması sonucunda ofislerdeki kağıt
ve dosya yığınları azaltılmış ve kırtasiye malzemeleri büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır.
Bilişim teknolojileri aracılığıyla, önceden ilgisiz ya da ilintisiz sayılan iş kollarının pazarları entegre edilerek sektörlerde çoğalan ve pazar bulma konusunda sıkıntı çeken küçük ve orta ölçekli işletmeler için yeni ve daha büyük pazarlar elde edilmiştir. Bunun yanı sıra elektronik yoldan sipariş verme ve ödeme yapma gibi olanaklarla maliyetler azaltılarak, işletmelerin büyük işletmelerle rekabet edebilmeleri daha olanaklı hale gelmiştir.
Bilişim teknolojileri işletmelere yönetsel ve örgütsel süreçleriyle ilgili karmaşık sorunlarını bir arada görme imkânı vererek, örgütsel yapılarında, iş süreçlerinde ve çalışanların rollerinde zamanlı ve yerinde değişiklikler yapılmasını sağlamakta ve böylece sorunların çözümünde büyük kolaylıklar ve zaman tasarrufu sağlanmaktadır.
179
Thomas A. Stewart, Entellektüel Sermaye: Kuruluşların Yeni Zenginliği, Çev: N. Elhüseyni, BZD Yayıncılık, İstanbul, 1992, ss. 264-274.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İŞLETMELERDE PERFORMANS VE ÖRGÜTSEL PERFORMANSIN ÖLÇÜMÜ
3.1. Performans Kavramı ve Önemi
Başarım ve takat sınırı180 anlamlarına da gelen performans kavramı, kelime anlamı itibariyle yapılması gereken belli bir iş veya görev bakımından gösterilen başarı derecesi şeklinde tanımlanmaktadır181. Performans, bir işi yapan bir bireyin, bir grubun ya da bir örgütün o işle gerçekleştirilmek istenen hedefe yönelik olarak neye ulaşabildiğinin ve neyi sağlayabildiğinin nitel ya da nicel bir ifadesidir182. Başka bir deyişle performans, birey ya da grubun yetenek ve becerileriyle birlikte uygun zihinsel teknolojiler kullanarak amaçlarına ulaşmak için harcadıkları çaba ve gösterdikleri uyumun sonucudur183.
Performans, herhangi bir görevin gereği olarak önceden belirlenmiş olan standartlara uygun davranışların gösterilmesi ve hedeflenen amaçlara yaklaşma derecesi olarak da tanımlanabilir184. Performans, genel anlamda amaçlı ve planlanmış bir etkinlik sonucunda elde edileni, nicel ya da nitel olarak belirleyen bir kavramdır. Bu sonuç mutlak ya da göreli olarak açıklanabilir; bir atletin yüksek atlamadaki bireysel derecesi ya da sıralamadaki sırası, bir üretim birimindeki üretim miktarı ya da gerçekleşen üretimin planlanan üretime oranı gibi185.
180
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1988, s. 1178. 181
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Interpress Basın ve Yayıncılık, İstanbul, 1992, s. 549. 182
Bülent Karakaş ve R. Ak, “Kamu Yönetiminde Performans Yönetimi Önemli midir?”, Kamu Yönetiminde Kalite 3. Ulusal Kongresi Bildirileri, TODAİE Yayınları, Ankara, 2003, s. 338. 183
Turgay Biçer, “Güçlü İnsan Güçlü Şirket”, Human Resources, 1, 7, İstanbul, 1997, s. 12. 184
Halil Can, A. Akgün ve Ş. Kavuncubaşı, Kamu ve Özel Kesimde İnsan Kaynakları Yönetimi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2001, s. 170.
185
Zühal Akal, İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi, 4.Baskı, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara, 2000, s. 1.
Çağdaş yönetim anlayışında performans, bir işletmenin başarısını, diğer bir deyişle, işletmenin amaçlarına ulaşma düzeyini tanımlayan çok boyutlu bir kavramdır186.
İşletme alanında performans da yukarıdaki açıklamalardan farklı bir anlam taşımamaktadır. Bir iş sisteminin performansı, belirli bir zaman sonucundaki çıktısı ya da çalışmasının sonucudur. Bu sonuç işletme amacının ya da görevinin yerine getirilme derecesi olarak algılanmalıdır. Bu durumda performans, işletme amaçlarının gerçekleştirilmesi için gösterilen tüm çabaların değerlendirilmesi olarak da tanımlanabilmektedir187. Toplam performansın bilinebilmesi için örgütün girdileriyle çıktıları arasındaki ilişkilerin ve sonuçların ölçülüp değerlendirilmesi gerekmektedir188.
İşletmeler, ürettikleri mal ya da hizmetin alanı ne kadar farklı olursa olsun, belirli hedeflere ulaşmak ve görevleri gerçekleştirmek için kurulmaktadır. İşletme yöneticilerinin temel görevlerinden biri de; içinde bulundukları örgütün stratejik amaç ve hedeflerini en iyi şekilde gerçekleştirmektir. İşletmelerin temel amaçları ya da misyonları ile stratejik plan ve politikaların gerçekleştirebilmesi ise genel olarak performanslarının belirlenmesiyle ilgilidir. Bununla birlikte, işletme birimlerinin ya da çalışanlarının içinde bulundukları örgütün amaçlarına katkıları da doğrudan birim ya da çalışan performanslarının belirlenmesi ile ortaya konulabilmektedir189.
Günümüzde ekonomik, teknolojik ve sosyal alanlarda yaşanan hızlı ve sürekli değişim işletmeleri önemli ölçüde etkilemektedir. Bu değişime uyum sağlama çabası, işletmelerin, performanslarını ölçme ve geliştirme çalışmaları yapmalarını zorunlu kılmaktadır190.
Küreselleşme süreciyle birlikte oluşan yeni ekonominin koşulları özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelere esnek organizasyon olma zorunluluğu ve bireylere
186
M. Ufuk Mistepe, “Orman Ürünleri Sanayinde ORÜS A.Ş.’nin Performans Göstergeleri”, Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları, 10, 109, Ankara, 1998, s. 17.
187
Akal, a.g.e., s. 1. 188
Serap Benligiray, İnsan Kaynakları Açısından Otellerde Performans Yönetimi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 1999, s. 8.
189
M. W. Grady, “Performance Measurement, Implementing Strategy”, Management Accounting, June 1991, s. 49.
190
Muammer Zerenler, Kriz Dönemlerinde İşletmelerde Üretim Süreci Esnekliğinin Şirketlerin Performans ve Yaşam Sürelerine Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2003, s. 192.
de yaşam kalitelerini artırma isteği şeklinde yansımalarda bulunmuştur. İşletmelerin bu gelişmeleri takip edebilmeleri için, değişime uyum sağlayarak kurumsal kapasitelerini geliştirmeleri, çevresel değişime duyarlılık gösterecek bir organizasyon yapısı oluşturmaları ve kurumsal performanslarını sürekli ölçebilmeleri gerekmektedir191.
Performans ya da verimlilik artışlarının, maliyetlerin düşürülmesinde, kârlılık düzeylerinin arttırılmasında, ekonomik yaşamda enflasyonla savaşta ve istihdamın arttırılmasında en hızlı sonuç veren araç olduğu göz önüne alındığında, performans kavramının ve işletmelerde performansı geliştirme çabalarının önemi açıkça ortaya çıkmaktadır192.
Günümüzde performansın önemi; performans artışlarının işletmeler açısından sağladığı mikro düzeydeki katkılar ve ulusal çıkarlara sağladığı makro düzeydeki katkılar açısından çok daha belirgin hale gelmiştir. Artan performans, işletme açısından daha iyi kalite, daha düşük maliyet, daha çok üretim, daha çok gelir ve daha çok kâr gibi boyutlarıyla ön plana çıkarken, ulusal açıdan da o ülkede yaşayan insanların hayat standartlarını geliştirme boyutuyla kendini göstermektedir193.
İşletme performansı denildiğinde işletmeye ilişkin başlıca üç ana konudaki sorulara yanıt verebilecek bir kavram söz konusu olmaktadır. Bu sorular şunlardır194:
a. Şimdi neredeyiz?
Bu sorunun sorulmasındaki amaç örgütün mevcut durumunu ve mevcut kaynakları örgütsel düzen içinde inceleyerek performansını irdelemektir.
b. Daha ne kadar iyi olabilirdik?
Bu soru ile işletmenin mevcut koşullardaki potansiyel gücünden yararlanma düzeyinin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.
191 A.g.e., s. 194. 192 Mistepe, a.g.m., s. 17. 193
Nihat Aydeniz, Verimlilik Boyutları ve Diyarbakır Sanayi Bölgesi Verimlilik Araştırması, Dicle Üniversitesi Yayınları, Diyarbakır, 1999, ss. 10-11.
194
c. Nerede olmalıyız?
Bu soru uzun dönemli işletme potansiyeline yönelik olarak sorulmaktadır. Amaç, işletmenin iç ve dış sınırlılıklarının kalktığını varsayarak ideal potansiyele göre davranışlarını değerlendirebilmektir.
Yukarıda sözü edilen sorular işletme performansının ne anlama geldiğini yaklaşık olarak açıklamaktadır. Ancak bu soruların doğru ve tam olarak yanıtlanabilmesi için performans kavramının altında nelerin inceleneceğinin, başka bir deyişle performans boyutlarının neler olduğunun irdelenmesi gerekmektedir.