Bilgi Türleri

Bilinçli ve akıllı bir varlık olarak insan kendi dışındaki varlıkları ve kendini tanımaya yönelik olarak nesnelerle çok çeşitli türden ilişkilere girer. Çeşitli türden

34 ilişkiler onun, tek tür bilgi değil de farklı bilgiler üretmesini sağlar. İnsanın bu süreçlerde kullandığı yöntem veya ilişki türü ile bilginin taşıdığı özellik, bilginin de ne tür bilgi olduğunu belirlemektedir (Çüçen, 2012: 205).

Ekonomik coğrafya ve yeniliğin coğrafyası literatüründe metalaşmış bilginin üç farklı sınıflandırması yapılmıştır. Bunlardan ikisi bilgi türlerini ifade ederken diğeri bu iki bilginin belli oranlarda bir araya gelerek oluşturduğu bilgi tabanlarını ifade etmektedir. Bilginin ilk türü, Polanyi (1962; 1966) tarafından ortaya atılan ve Nelson ve Winter (1982) tarafından geliştirilerek ileri sürülen bilginin erişilebilirliği açısından yapılan ayrımdır. Bu ayrıma göre bilgi iki türe ayrılır: açık (codified) ve örtük bilgi (tacit knowledge).

Açık/kodlanmış (codified) bilgi kitaplar, raporlar, belgeler, kataloglar, sunumlar, patentler şeklinde kodlanmış; üretilmiş ve sayısallaştırılmış; iletilmesi kolay bilgidir (Matney, 2011: 8; Holste ve Fields, 2010: 129; Feldman ve Kogler, 2010: 7;

Rowley, 2007: 47; Scott, 2006: 63; Grimaldi ve Torrisi, 2001: 1426; Cohendet ve Steinmuller, 2000; Cowan vd., 2000). Açık/kodlanmış (codified) bilgi, kopyalaması kolay olduğu için etkin bir şekilde üretilmesi ve çoğaltılması da mümkündür. Bu sayede firma içinde çalışanlar arasında hızlı ve etkin bir iletişim sağlanırken, çalışanların verimliliği ve rekabeti de artmış olur. Fakat kodlanmış bilginin firma içinde tutulması oldukça zordur. Özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile artık firmalar bulundukları yerden sektörel bilgiye hem de hiçbir bedel ödemeden rahatlıkla erişebilmektedirler (Ranucci ve Souder, 2015: 259; Stover, 2004: 165; Bathelt vd., 2004: 33).

Rekabetçi bir çağda yeni ürün ve süreçler geliştirme ve yenilik tabanlı değer yaratımı için en önemli kaynak olan örtük bilgi (tacit knowledge) (Gertler, 2003: 78),

35 iletilmesi ve formüle edilmesi zor olan bireysel niteliğe sahip bir bilgidir. Örtük bilgi bağlam bağımlıdır. Polanyi’nin ifadesiyle o insan zihni ve bedeninin farkında olmadığı bir kapsamda yerleşiktir (Nonaka 1994: 16).

Örtük bilgi deneyimler vasıtasıyla biriktiği, eylemler ve pratik yetenekler yoluyla ifade edildiği için kişisel bilgidir. Hatta sosyal ve kurumsal bağlamdaki üretimden kaynaklandığı için anlamı içine aşılanmıştır. Örtük bilgi sayılara, grafiklere, haritalara, diyagramlara, metinlere, formüllere vs. indirgenemez, bu nedenle BİT’ler kullanılarak iletilmesi ve depolanması zordur (Tether vd., 2012: 974). Örtük bilginin transferi genellikle yüz yüze iletişimler (Nonaka ve Takeuchi, 1995) ile, yüz yüze etkileşimler ise, gözlem, taklit, uygulama ve doğrulama yani, klasik usta-çırak ilişkisi gibi deneme-yanılma yoluyla süreçlerin öğrenilmesi şeklinde gerçekleşen etkileşimlerle gerçekleşebilir (Gertler, 2003: 77).

Yenilik faaliyetlerinin temel bir belirleyicisi olan örtük bilginin coğrafya ile ilişkisi ise onun bağlam bağımlı ve yerelde/mekanda gömülü ya da yapışık olması ile ilgilidir. Örtük bilgi, bağlam bağımlı bir yapıya sahip olduğu için mekâna yapışıktır ve transferi için yakın ve yüz yüze ilişkiler önemlidir. Bunun için ise coğrafi olarak aktörlerin aynı mekânda olması yani coğrafi yakınlık ön koşul haline gelmektedir.

(Gertler, 2003: 79; Asheim ve Gertler, 2005: 293).

İkincisi, bilginin ilişkisel, durumsal, koşulsal, süreçsel ve ifade edilebilen özellikleri dikkate alınarak bilginin fonksiyonu ya da işlevselliği bağlamında yapılan ayrımdır: know-what, know-why, know-how, know-who (Visser ve Dankbaar, 2013:702; Martin, 2012:1571-1573).

Know-what, olaylar, olgular ve gerçekler hakkındaki bilgi anlamına gelmektedir (Visser ve Dankbaar, 2013: 702; Martin ve Moodysson 2011: 173; Jensen,

36 Johnson vd., 2007: 682; Foray ve Lundvall, 1998: 115; Lundvall ve Johnson, 1994: 27).

Hukuk ve tıp gibi alanlardaki uygulayıcılar ile belli konularda uzmanlaşmış danışmanlık firmalarında çalışan uzmanlar bilginin bu türünü kullanmaktadırlar (Lundvall ve Johnson, 1994: 27).

Know-why toplum, insan zihni ve doğadaki kanunların ve prensiplerin bilimsel bilgisini ifade etmektedir. Know-why kitap okuyarak, derslere katılarak ve veri tabanlarına erişerek elde edilebilir olması nedeniyle açık erişimi kolaydır. Kimya, ilaç, elektrik ve elektronik sanayileri, teknolojik ve analitik tabanlı sektörler bilginin bu türünü kullanmaktadırlar (Martin, 2012:1571-vd.; Martin ve Moodysson 2011: 173;

Jensen, Johnson vd., 2007: 682; Foray ve Lundvall, 1998: 116; Lundvall ve Johnson, 1994: 27).

Know-how, pratik düzeyde farklı şeyleri yapabilme kabiliyetini, birikimleri ve becerileri ifade eder (Lundvall ve Johnson, 1994: 27). Know-how bir şeyin düzgün ve etkili bir şekilde yapılmasını sağlayan biriktirilmiş beceri ya da uzmanlıktır (Kogut ve Zander, 1992: 387). Know-how, sadece üretim faaliyetleri ile ilgili değil aynı zamanda süreçlerle ilgili bilgiyi ifade etmekte olup, örtük bilgi ile yakından ilişkilidir. Bunun anlamı know-how becerisine sahip olan kişiler bu konu ile ilgili verilen görevleri ya da verilen bir problemi çözme yeteneğine sahip olan kişilerdir. Bahsedilen bu yetenek ise deneyim gerektirir (Lundvall ve Johnson, 1994: 28; Howells, 2002: 872; Grimaldi ve Torrisi, 2001: 1426).

Fonksiyonel açıdan bilginin dördüncü tipi know-who, bilgi değişimi ve işbirliği için muhtemel partnerler hakkındaki bilgiyi ifade eder (Martin ve Moodysson 2011: 172). Know-who kimin ne bildiği ve ne yapabildiğinin bilgisidir (Lundvall ve Johnson, 1994: 28).

37 Üçüncüsü ise bilgi tabanlarıdır. Asheim ve Gertler (2005) tarafından yeniliğin coğrafyasını açıklamak ve firmaların sektörel ayrımlarını yapmak için diğer iki bilgi türünün karışım düzeyine göre oluşturulmuş bilgi tabanı türleridir: analitik, sentetik ve sembolik bilgi (Şekil 2.1).

Analitik bilgi, bilimsel bilginin hayli önemli olduğu ve bilgi yaratımının daha çok kavramsal, rasyonel ve biçimsel modeller üzerinde kurulduğu yapılardır. Analitik bilgi tabanını oluşturan bilgi girdi ve çıktıları ağırlıklı olarak açık bilgi üzerine kuruludur. Ancak, bu, örtük bilginin bu süreçlerle ilişkisiz olduğu anlamına gelmez.

Aksine, bilgi yaratımı ve yenilik süreçlerinde her iki girdiye de ihtiyaç duyulmaktadır (Asheim vd., 2005: 880-vd.). Genetik, biyo-teknoloji ve enformasyon teknolojileri bu bilgi tabanına giren tipik sektörlerdir. Bu endüstriler için, sistematik ürün ve süreç gelişiminin yanı sıra temel araştırma ve uygulama faaliyetleri önemlidir (Martin ve Moodysson, 2011: 173; Asheim vd., 2007: 660-661; Asheim ve Coenen, 2005: 1173-vd.).

Şekil 2.1: Ekonomik coğrafya ve yeniliğin coğrafyasında bilgi türleri.

Kaynak: Literatürden faydalanarak yazar tarafından oluşturulmuştur.

Ekonomik Coğrafya Açısından Bilgi Türleri ve Tabanları

Erişilebilirliğine Göre Bilgi Tipleri

Açık/Kodlanmış

Örtük/Gizil

Üretim Biçimlerine Bilgi/Bilgi Tabanları

Analitik Bilgi

Sentetik Bilgi

Sembolik Bilgi İşlevselliğine Göre

Bilgi Tipleri Olaylar Hakkındaki

Bilgi (Know-what) Bilimsel Bilgi

(Know-why) Beceri, Yetenek

(Know-how) Kişiler Hakkındaki

Bilgi (Know-who)

38 Sentetik, mühendislik ya da teknik bilginin, amacı teorik olarak dünyayı açıklamak, yeni bilgi üretmek ya da anlamak değil, mevcut bilginin yeni kombinasyonları ya da uygulaması yoluyla ‘fonksiyonalite’ kriteri temelinde insanla ilgili problemlere bağlamsal olarak ‘aletsel’ çözümler getirmektir (Manniche, 2012:1826; Tether vd., 2012: 974; Martin ve Moodysson, 2011: 173; Asheim vd., 2007:

662; Asheim vd., 2005: 880-vd.; Asheim ve Coenen, 2005: 1173-vd.). Bu problemler genellikle, üretici-kullanıcı/alıcı-satıcı arasındaki etkileşimler süresince, özellikle de belli bağlamları anlama ve anlamlandırma da ortaya çıkar (Tether vd., 2012: 974;

Asheim vd., 2005: 880-vd.; Asheim, 2007: 662).

Sentetik bilgi tabanında formal Ar-Ge faaliyetlerinin önemi azdır. Üniversite ve sanayi arasındaki işbirliği çok sıkı olmamakla beraber, özellikle Ar-Ge araştırmalarının uygulanması konusunda bu ilişkiler gerçekleşir. Böylece firmalar üniversitelere fiziksel yakınlığı öncelikli olarak görmemektedirler. Bunun yerine müşterilere ve tedarikçilere yakın olma avantajına sahip geleneksel kümelerde toplanmayı tercih etmektedirler (Martin ve Moodysson, 2011: 173; Asheim vd., 2007:

662; Asheim vd., 2005: 880-vd.).

Sentetik bilgi tabanında öğrenmenin en önemli karakteri kişisel etkileşimdir.

Öğrenme, deneysel olarak ileri-geri bağlantılı ve sürekli geri bildirim döngülerini içeren deneme-yanılma süreçleriyle tekrarlamalıdır ve kişisel yüz yüze etkileşimlerle gerçekleşir (Mattes, 2012:1092; Asheim vd., 2007: 662).

Sembolik bilgi tabanları, çoğunlukla mevcut bilginin beklenmedik bir şekilde yeniden kombine edilmesi sonucu ortaya çıkan, ürünlerin estetik karakterleriyle ilişkilidir. Simgeler, sanatsal yapıtlar ve semboller onun doğasında bulunmaktadır (Mattes, 2012: 1092). Sembolik bilgi dinamikleri, aktörlerin informel etkileşimleri,

39 sokak kültürü, günlük olaylar sonucu meydana gelen yeniden yorumlama, kombine etme, yaratıcılık ve sanatsal düşünmeleri ile ortaya çıkar (Manniche, 2012:1825; Martin ve Moodysson, 2011: 174; Asheim vd., 2007: 663). Bu yüzden ortaya çıkan sanat eserleri, belli sosyal grupların gündelik kültürünü, normlarını ve alışkanlıklarının derin anlamlarını taşıyan sembolleri, imajları, tasarımları ve hikayeleri yansıtır, bu nedenle de sembolik bilgi büyük oranda bağlam bağımlıdır (Çizelge 2.1) (Martin ve Moodysson, 2011: 174; Asheim vd., 2007: 664).

Çizelge 2.1: Farklılaşmış bilgi tabanlarının yapısal özellikleri.

Analitik (bilim temelli) Sentetik (mühendislik temelli)

Sembolik (sanat temelli) İçerik Bilimsel yasalar uygulayarak

doğal bilimler hakkında yeni bilgi geliştirmek, know-why

Mevcut bilginin yeni yollara kombine edilmesi ve uygulanması, know-how

İmajlar, semboller,

soyutlamalar, etkiler, estetik nitelikler, arzu, yaratıcılık anlamlı, know-who

Temel Süreç Bilimsel bilgi, modeller, tümdengelimci

Problem çözme,

gelenek/alışkanlık üretimi, tümevarımcı

Yaratıcılık süreci

Bilgi Oluşum Süreci

Araştırma birimleri arasında ve içinde işbirliği

Müşteriler ve tedarikçiler ile etkileşimli öğrenme

Proje takımları ve stüdyolarda uygulama

Bilgi Türü Güçlü, evrensel, oldukça soyut kodlanmış bilgi içeriği

Kısmen kodlanmış bilgi, güçlü örtük bilgi bileşeni, daha spesifik bağlamlı

Yorumlamanın önemi, yaratıcılık, kültürel bilgi, belirli değerler:

güçlü belirli bağlam iması Bilginin

Coğrafyası

Anlamı nispeten yerler arasında kalıcı

Anlamı yerler arasında büyük ölçüde değişir

Anlamı yer, ırk, cinsiyet arasında oldukça değişken

Örnek İlaç geliştirmek Makine mühendisliği Kültürel üretim, tasarım, markalar Mesleki

Uzmanlık Alanı

Fizik, kimya, matematik, istatistik, yaşam bilimleri profesyonelleri,

programlama uzmanları

Mimar, mühendis, çeşitli teknisyenler, optik ve elektronik ekipman operatörleri, gemi ve havacılık kontrolörleri ve teknisyenleri

Arşivciler, kütüphaneciler ve ilişkili profesyoneller, yazarlar ve yaratıcı ya da sahne sanatçısı, artistik, eğlence ve sporlarla ilişkili profesyoneller

Kaynak: Asheim, Boschma ve Cooke, 2011; Martin, 2012’den geliştirilmiştir.