Bilgi yönetimi teknolojileri biçimsel bilgiyi, insanlara sunma amacıyla yakalayan, depolayan ve dağıtımını yapan teknolojilerdir. Bu teknolojilerin amacı insanların beyinlerinde ve kağıt üzerinde duran bilgiyi alıp bu bilgiden herkesin yararlanmasına imkan sağlamaktır (Zaim, 2005: 115). Bilgi yönetimi teknolojileri bilgi yönetimini hızlandırmıştır (Prusak ve Davenport, 2000: 175). Örgütler açısından güç elde etmenin en önemli yolu teknolojiye sahip olmaktır. Bilgi yönetimi teknolojileri de örgütlerin bilgi akışında güçlü olmasını sağlayan teknolojilerdir (Yeniçeri ve İnce, 2005: 135). Bilgi teknolojileri özellikle bilgisayarların günlük hayatımıza girmesi ve internet teknolojilerinin bilginin dağıtımına zaman ve mekandan bağımsız boyutlarda, doğrudan katkıda bulunması ile yeni bir boyut kazanmıştır (Altun, 2005: 58).
1.3.1. Bilgi Yönetimi Teknolojilerinin Bilgi Yönetimi Açısından Önemi
Bu teknolojiler bilgi yönetimi süreçlerini desteklerler, bununla birlikte bu teknolojiler örgüt içinde de bilgi yönetimi süreçlerini desteklerler. Ayrıca bu teknolojiler örgütün vizyonunu değiştirerek örgütün bilgi eksenli öğrenen bir örgüt olmasını mümkün kılarlar. Bilgi yönetimi teknolojilerini kullanmada insanın rolü ön plana çıkmaktadır (Zaim, 2005: 117). Bu teknolojilerin en değerli rolü bilgiye ulaşma olanaklarını daha geniş bir kitleye yayması ve bilgi aktarımının daha hızlı gerçekleşmesini sağlamasıdır (Prusak ve Davenport, 2000: 177).
Tek başına teknoloji bilgi yönetimini gerçekleştiremez. Etkili bir bilgi yönetimi davranışsal, kültürel ve kurumsal değişim olmadan gerçekleşemez (Prusak ve Davenport, 2000: 197). Bilgiyi oluşturabilen en önemli araç insan ve bilgi teknolojileridir. Gelişen dünya ülkeleri arasında yer almanın ön koşulu bilgi teknolojilerini ve bilgi yönetimini etkin kullanmaktan geçer (Yeniçeri ve İnce, 2005: 145). Bilgi yönetimi teknolojileri örgütlerin başarısını ya da başarısızlığını belirleyen temel bir güç olarak ortaya çıkmıştır (Öğüt, 2003: 123).
1.3.2. Bilgi Yönetimi Süreçlerinde Kullanılan Teknolojiler
Bilgi yönetimi teknolojileri, donanım ve yazılım teknolojileri olarak incelenebilir. Donanım bilgisayarı oluşturan fiziksel parçalardır. Bunlar merkezi işlem birimi, girdi araçları, çıktı araçları, ikincil saklama araçları ve iletişim araçlarıdır. Yazılım ise bilgisayarın yapması gereken işlemleri belirten komut ve programlardır. Yazılım sistem yazılımları ve uygulama yazılımları olarak ikiye ayrılır. Sistem yazılımları bilgisayar sistemini yöneten programlardır. Uygulama yazılımı ise bilgisayar kullanıcıları için özel görevleri yerine getiren programlardır. Bununla birlikte donanım ve yazılım teknolojileri birbirinden ayrılmaz bir bütündür. Bilgi yönetimi teknolojileri birbirinin tamamlayıcısıdır (Yeniçeri ve İnce, 2005: 144).
Bilgi yönetimi teknolojilerinin donanım ve yazılım olarak ayrılmasını takiben bu teknolojileri bilgi yönetimi süreçleri kapsamında dört başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;
a. Bilginin üretilmesi ve geliştirilmesi ile ilgili teknolojiler,
b. Bilginin tasnif edilmesi ve saklanması ile ilgili teknolojiler,
c. Bilginin transfer edilmesi ve paylaşılması ile ilgili teknolojiler,
1.3.2.1. Bilgi Donanımı Teknolojileri
Bilgi yönetiminde önemli donanım teknolojileri telefon (sabit, kablosuz(GSM) ve akıllı (smart)), bilgisayar ve elektronik işbirliği sistemleri olarak gruplandırılabilir.
Bilgi donanım teknolojisi olarak telefon, kendi içinde sabit telefon, kablosuz telefon (GSM) ve akıllı (smart) telefon olmak üzere sınıflandırılabilir. Sabit telefon hatları özellikle sözlü ve yazılı bilgi yönetiminin önemli parçasıdır. GSM teknolojisinin kullanım alanı son yıllardaki gelişmeler ve GSM operatörlerinin hizmet ağlarını geliştirmeleri ile GSM bilgi yönetiminde daha çok kullanılır hale gelmiştir. Telefonun bilgi yönetimindeki temel fonksiyonu bilgi elde etme, saklama ve iletmedir (Vural, 2006: 25). Akıllı telefonlar ise kablosuz telefonlara göre çok daha ileri düzeyde işletim sistemine sahip olan ve çok sayıda uygulamayı çalıştırabilen portatif iletişim cihazlarıdır.
Bilgi donanım teknolojisi olarak bilgisayar ise aritmetiksel işlemler yapabilen, mantıksal kıyaslamalardan sonuçlar çıkarabilen, yüksek kapasitede veri depolayan elektronik cihazlar topluluğudur. Donanım ve yazılım olmak üzere ikibileşenden meydana gelir (Dağ vd., 2009: 1). Bilgisayar, bilginin çok kısa süre içinde depolanması, işlenmesi, düzenlenmesi ve uzak mesafelere iletilmesini sağlayan bir araçtır (Ütük, 1999: 62). Bilgisayarlar aynı veri ve enformasyonu büyük bir kolaylıkla ve türlü biçimlerde kümeleyebilmekte, kullanıcının aynı sorunu farklı açılardan görebilmesine ve meta-bilgi sentezleri yapmasına olanak vermektedir (Toffler, 418: 1992). 1946 yılında dünyanın ilk programlanabilir bilgisayarı ENIAC üç metre yüksekliğinde 50 metre uzunluğundaydı ve maliyeti milyonlarca doları buluyordu (Barutçugil, 2002: 21). Teknolojik gelişmeler hangi yöne giderse gitsin bilgisayarlar, bilgi yönetimin önemli bir donanımıdır. Bilgi yönetimi teknolojilerinin bilgisayar ortamı olmadan kullanılması pek mümkün görülmemektedir. Bilgisayarlar, bilgi saklama, işleme, bilgi elde etme, iletme ve dağıtma fonksiyonları için kullanılmaya devam edecektir. (Doğan, 2010: 214).
Elektronik işbirliği donanımları ise birbirinden uzak mesafede olan bilgi iletecek tarafları ortak elektronik bir platformda buluşturma fonksiyonuna sahiptirler. Elektronik işbirliği donanımları hem telefonlar hem de bilgisayarlar gibi bilgi yönetiminin temel işlemcilerindendir. Bu donanım kapalı bilgiden kapalı bilgi ortamı sağlamaktadır. Elektronik işbirliği donanım sistemlerini; elektronik toplantı sistemleri, video konferans sistemleri, groupware sistemleri ve elektronik ilan panoları şeklinde gruplandırmak mümkündür (Zaim, 2005: 122).
1.3.2.2. Bilginin Üretilmesi ve Geliştirilmesi ile İlgili Teknolojiler
Bilginin üretilmesi ve geliştirilmesine yönelik teknolojiler örgütte yeni bilgi üretilmesinin, mevcut bilginin yeni biçimlerde kullanılmasını ve eldeki bilginin sistemli ve işe yarar biçimde geliştirilmesine yardımcı olmayı hedefler. Bilginin üretilmesine yönelik sistemlere “bilgi işi sistemleri-(knowledge work systems)” denir. Bu sistemlerin pek çok farklı türü bulunmaktadır. Bilgisayar destekli tasarım, sanal gerçeklik tasarımları, simülasyon sistemleri, zeka haritaları en önemlileridir. Ayrıca beyin fırtınası sistemleri ve on-line tartışma grupları da bu konuda katkı sağlayabilen sistemler arasındadır (Zaim, 2005: 121).
Bilginin üretilmesi kadar üretilen bilginin geliştirilmesi de önem taşımaktadır. Örgütlerde bilgi geliştirmeye yönelik çeşitli sistemler kullanılmaktadır. Bunlar insan zihninde bulunan bilginin görsel bir biçime dönüştürülen simülasyon teknolojileridir. Ayrıca bilgi ve becerileri geliştirmeye yönelik eğitim faaliyetleri de bilgi geliştirme kapsamındadır. Bu konuda video konferans, bilgisayar tabanlı eğitim ve uzaktan eğitim gibi teknoloji kullanılmaktadır (Zaim, 2005: 122).
1.3.2.3. Bilginin Tasnifİ ve Saklanması ile İlgili Teknolojiler
Bilginin tasnif edilmesi ve saklanması sürecinde kullanılan teknolojiler “Ofis Enformasyon Sistemleri” altında toplanan ve örgüt içinde bilginin kullanım amacına, yerine ve zamanına göre sınıflandırılmasını, saklanmasını ve depolanmasını sağlayan sistemlerdir. Bilginin tasnif edilmesi ve saklanması sürecinde kullanılan teknolojileri, geniş bilgi depoları, doküman yönetimi sistemleri, veri ambarları, on-line veri
tabanları, bilgi haritaları, içerik yönetimi sistemleri, arama motorları ve kişiye özel enformasyon tedarik sistemleri (itici teknolojiler ve çekici teknolojiler) olarak gruplamak mümkündür (Zaim, 2005: 122).
Geniş bilgi depoları, bilgi yönetimi teknolojileri içinde en yaygın olarak kullanılan açık bilgilerin depolandığı teknolojidir. Bilgi depolarının temel amacı, saklanan bilgiye örgüt genelinde yaygın bir erişim imkanı sunarak kullanıcıların istedikleri bilgilere istedikleri zaman ulaşmalarını sağlamaktır (Zaim, 2005: 123). Açık bilginin bilgisayarlarda depolanarak tutulması ile örgütler kendi bilgi depolarını oluşturmuşlardır (Davenport ve Prusak, 2000: 183).
Doküman yönetimi sistemleri örgütle ilgili önemli dokümanların saklandığı açık bilgi depolarıdır. Bu sistemler kapsamlı ve görsel bir bilgi kaynağıdır. Kelime işlemciler, masaüstü yayıncılar ve doküman görüntüleme sistemleri doküman yönetiminde kullanılan teknolojilerdir (Zaim, 2005: 123).
Veri ambarları çeşitli kaynaklardan elde edilen veya örgüt içinde farklı birimlerde dağınık halde bulunan güncel ve geçmişe ait verilerin belirli bir merkezde toplanarak uygun biçimde kullanılmasını sağlayan veri tabanlarıdır (Zaim, 2005: 124).
On-Line veri tabanları örgüt dışından gelen büyük miktardaki veriyi işleyerek saklayan sistemlerdir. Bu sistemler kullanıcılara internet üzerinden hızlı ve kolay ulaşım imkanı sağlar (Zaim, 2005: 125).
Bilgi haritaları, metinler, rakamlar, şekiller ve semboller kullanılarak hazırlanan ve haritayı hazırlayanla kullanan arasında iletişimi kolaylaştıran sistemlerdir. En basit bilgi haritası örneği örgüt şemalarıdır (Zaim, 2005: 125). Bilgi haritaları bilgiye ulaştıran yoldur (Dinçmen, 2010: 158).
İçerik yönetimi sistemleri kullanıcıların istedikleri bilgiye daha kolay ulaşabilmeleri için toplanan veri ve bilgilerin örgütün ihtiyacına uygun olarak konularına ve içeriğine göre tasnif eden bilgi depolarıdır (Zaim, 2005: 126).
Arama motorları kullanıcıların ihtiyaç duyduğu bilgiye ihtiyaç duyduğu anda ulaşabilmelerini sağlayan sistemlerdir. En yaygın olarak kullanılan bilgi toplama sistemleridir. Örnek olarak google ve altavista verilebilir (Zaim, 2005: 127).
Kişiye özel enformasyon tedarik sistemleri ise internet yoluyla kişinin çalışma sahasıyla ilgili bilgiyi günlük olarak o kişinin e-posta adresine yollamaktadır. Kişilere bilgiyi aramadan gönderen sistemlere “itici”, kişiler istediği zaman yardımcı olan sistemlere “çekici” teknolojiler denir (Zaim, 2005: 127).
1.3.2.4. Bilginin Transfer Edilmesi ve Paylaşılması ile İlgili Teknolojiler
Bilginin transfer edilmesi ve paylaşılmasına yönelik teknolojiler, ekip çalışmasını destekleyen, ekipler arasında bilgi transferini kolaylaştıran ve işbirliğini sağlayan teknolojilerdir. Bilginin transfer edilmesi ve paylaşılması sürecinde kullanılan teknolojileri, gruplanmış bilgi depoları (groupware), internet, intranet, ekstranet, bilgi taşıyıcıları, yardım masaları, işbirliği servisi teknolojileri ve e-öğretme/e-öğrenme teknolojileri olarak gruplamak mümkündür (Zaim, 2005: 128).
Gruplanmış bilgi depoları (groupware) teknolojisi çalışma gruplarının veya bölümler arasındaki iletişimi ve bilgi alışverişini desteklemek amacıyla kullanılmaktadır (Zaim, 2005: 129).
Bilgiye hızlı ve kolay bir biçimde ulaşma olanağı sağlayan internet, dünya çapında ortak bir dil kullanarak birbiriyle iletişimde bulunan bilgisayar ağıdır (Peltekoğlu, 2007: 305). İnternet birbirine bağlı bilgisayarların dijital olarak bilgi paylaştıkları ve çoğunlukla da güncel dilde sanal alem olarak tanımlanan yeni bir olgudur (Altun, 2005: 94). İnternet, inter (arasında, birbiriyle) ile net (Ağ) kelimelerinin bir arada kullanılmasıyla ağlar arası gibi bir anlama sahip olan internet kelimesi meydana gelir (Vural, 2006: 18). İnterneti “bilgisayar ağlarının ağı” olarak tanımlamak oldukça yaygındır. Oysa sayısal ağları birbirine bağlayan ağ olarak tanımlamak daha anlamlıdır, çünkü birbirine bağlanan sadece klasik anlamda bilgisayarlar değildir. Her türlü hareketli görüntü, sabit görüntü, müzik ve ses yanında metinsel verilerin gönderilmesi mümkündür (Geray, 2003: 20).
Örgütün dış çevreyle iletişimini destekleyen ve örgütlerarası bilgi akışını önemli ölçüde arttıran bir teknoloji de internettir (Zaim, 2005: 130). Ağların ağı olarak tanımlanan internet, fiziksel ya da elle tutulur bir araç olmaktan ziyade birbirine bağlı sayısız küçük bilgisayar ağlarından oluşan büyük bir bilgisayar ağıdır (Timisi, 2003: 121). İnternet sistemi önce savaş iletişimiyle ilgili gereksinimleri karşılamak için düşünülmüş, yaratılmış ve kullanılmıştır (Erdoğan ve Alemdar, 2005: 23). İnternet, ikincil verilerin elde edildiği bir kaynak olmanın ötesinde, teke tek ya da grup araştırmaların yapılabildiği bir ortam sunmaktadır. Eletronik posta, intranet yada extranet yanıtlayıcılara ulaşmayı sağlayan yollardır ve bilgisayar destekli web görüşmeleri gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. İnternet düşük maliyet ve hız sağlar (Yayınoğlu, 2005: 110).
Örgüt içi bir ağ yapısı olan intranet (kurumiçi bilgi sistemi), internet iletişim protokolleri ve web araçları gibi bilgi sistem ve teknolojilerine dayanan bir iç bilgi sistemidir. İntranet örgüt içi bilgi alış veriş sisteminin kalbidir. İntranet örgütte sadece kendi kullanıcılarına özel bir web sitesidir (Sayımer, 2008: 215). Örgüt içindeki bilgi alışverişi ile işbirliğini sağlayan ve destekleyen en önemli sistemlerden birisi de intranettir (Zaim, 2005: 129). İntranet, sadece örgüt içindeki kaynakların kullanılabilmesi ve bu kaynaklara ulaşılabilmesidir (Dinçmen, 2010: 245). İntranetler bilgi dağıtımının ve basımının yanısıra bilginin, kullanıcının masa üstüne gönderimi için ana hat platformu sunmaktadır (Tiwana, 2003: 149).
Ekstranet örgüt ve ortaklarının birlikte elektronik ortamda çalışmalarına olanak tanıyan özel bir web sitesidir. Ekstranet örgüt ve ortaklarının kullanımına açılmış bir intranet sitesidir. Sadece izin verilen ve yetkilendirilen kişilerin girebileceği ve kullanabileceği bir sistemdir (Sayımer, 2008: 203).
Bilgi taşıyıcıları Örgütün tüm bilgi kaynaklarına tek bir noktadan ulaşım imkanı sağlayan sistemlerdir (Zaim, 2005: 131).
Yardım masaları Örgütte bilgiye ulaşma konusunda yaşanan problemlerin çözümüne yönelik olarak istenen yardım konusunda çözümü gerçekleştiren birimlerin kullandığı sistemlerdir (Zaim, 2005: 129).
İşbirliği servis teknoloji araçları, kapalı bilgiden kapalı bilgi elde etme sürecine katkıda bulunmaktadır. İşbirliği servisleri en genel kullanımıyla farklı yer ve zamanda olan grubun aynı anda bir merkezden mesajı alması, görmesi veya duymasıdır. Sanal konuşma (chat) ve anlık mesaj iletme yazılımları eş zamanlı iletişim olarak belirtilmektedir (Sayımer, 2008: 104). Eşzamanlı olmayan iletişim kanallarına e-mail, e-bülten boardları ve haber grupları örnek verilebilir (Sayımer, 2008: 108).
E-öğretme /e-öğrenme teknolojileri ise bilgi yönetiminin temel amaçlarından biri de çalışanların kendilerine uygun yeni bilgiler elde etmelerini sağlamaktır. Bu nedenle örgütler hem bilgisayar destekli hem de on-line öğretme ve öğrenme araçları kullanmaktadırlar. Bunlar E-öğretme ve E-öğrenme olarak ayrılır (Sayımer, 2008: 228).
1.3.2.5. Bilginin Kullanılması ile İlgili Teknolojiler
Bilginin kullanılmasına yönelik teknolojilerde dört temel fonksiyon bulunmaktadır. Bunlardan ilki atıl durumdaki bilgiye işlerlik kazandırılması, ikincisi durum analizi yaparak karar alma mekanizmalarını desteklemesi, üçüncüsü örgütün zayıf ve güçlü yönlerinin ortaya çıkarılması, dördüncüsü örgütün daha etkili bir iletişim kurmasını sağlamaktır. Bilginin kullanılması sürecinde kullanılan teknolojileri, yapay zeka, uzman sistemler, mantık yürütme, sinir ağları ve akıllı birimler (intelligent agents) olarak gruplamak mümkündür (Zaim, 2005: 132).
Yapay zeka, bilgisayar yardımıyla insan zekasını belli ölçüde taklit etme çabasıdır. Karar verme başta olmak üzere bilginin çeşitli alanlarda kullanımına yardımcı olan ve kendini geliştirebilen bilgisayar programlama tekniklerine verilen genel bir isimdir (Zaim, 2005: 132). Yapay zeka bilginin dar sınırlar içinde yönetilmesidir (Davenport ve Prusak, 2000: 178).
Uzman sistemler, uzman insan gibi karar verebilen ve karmaşık problemlerin çözümünde kullanılan bir algoritma tekniğidir. Uzman sistemlerin insan zekasının yerini tutması mümkün değildir. (Zaim, 2005: 133). Uzman sistemler insan becerilerinin artmasına yardımcı olan sistemlerdir (Davenport ve Prusak, 2000: 178). Belirli bir konuda uzmanlaşmış kişilerin o konu ile ilgili bilgisayara aktarılan bilgilerini kullanarak sorunlara çözüm getiren sistemdir (Bengshir, 1996:122).
Mantık yürütme çeşitli vakalardan oluşan bir bilgi tabanı kullanarak problem çözmeye yönelik bir yapay zeka teknolojisidir (Zaim, 2005: 133). Anlatım gücü ile bilginin sıralanmasını bilgisayarda bir araya getirmeye yarayan mantık yürütme örgütte sorunların çözümüne büyük katkı sağlamıştır (Davenport ve Prusak, 2000: 180).
Sinir ağları insan beyninin biyolojik yapısını örnek alarak çalışan yazılım ve donanım sistemleridir. Sinir ağları belirli verileri girdi olarak kullanmak suretiyle görülmeyen bir mantık katmanı oluşturmaktadır (Zaim, 2005: 134). Sinir ağları veriyi bilgiye dönüştüren istatistik ağırlıklı sistemlerdir (Davenport ve Prusak, 2000: 180).
Akıllı birimler (intelligent agents) yapılandırılmış bir bilgi tabanını kullanarak bir kişi veya süreç için belirli, tekrarlanan ve öngörülen işleri yürütebilen ve kullanıcısı adına kararlar alabilen bir yazılım programıdır (Zaim, 2005: 134). Akıllı birimler web üzerinde bilgi toplamak ve bunları organize etmek için yazılmış programlardır (Altun, 2005: 116).
İKİNCİ BÖLÜM
EĞİTİM KURUMLARINDA HALKLA İLİŞKİLER VE BİLGİ YÖNETİMİ
2.1. BİLGİ TOPLUMU VE EĞİTİM KAVRAMI
Bilgi Toplumu ve Eğitim Kavramı; bilgi toplumu, bilgi toplumu ve eğitim kavramı, bilgi toplumunda bilgisayar ve internet, bilgi toplumunda uzaktan eğitim ve e-üniversite, bilgi toplumunda eğitimin özellikleri, bilgi toplumunda eğitimin amaçları, bilgi toplumunda okul, bilgi toplumunda okul yöneticileri, bilgi toplumunda öğretmen profili, bilgi toplumunda öğrenci profili, bilgi toplumunda eğitim program ve yöntemleri ile bilgi toplumunda üniversitelerin rolü başlıkları altında incelenecektir.
2.1.1. Bilgi Toplumu
Bilgi Toplumu; bilgi toplumunun doğuşu, bilgi toplumu tanımları ve bilgi toplumunun özellikleri başlıkları altında incelenecektir.
2.1.1.1. Bilgi Toplumunun Doğuşu
Bilgi toplumu kavramını ilk olarak Japon Yoneji Masuda “Sanayi Sonrası Toplum Olarak Bilgi Toplumu” adlı çalışmasında ortaya koymuştur. Bu toplumda sanayi toplumundan farklı yeni bir toplum tipi doğmuştur. Bu çalışma ile bilgi toplumu kavramı genel geçer bir nitelik kazanmıştır. Daniel Bell’in 1973’de “Sanayi Ötesi Toplumun Gelişi” isimli kitabı sanayi ötesi toplum tipinin özelliklerini belirten önemli bir çalışmadır. Bu kavramlar yeni oluşan toplumun tanımlanması bağlamında daha fazla kabul görmüştür. Drucker’a göre bilgi toplumunda bilgiye sahip olan herhangi biri yaklaşık dört, beş yılda bir yeni bilgiler elde etmezse eskimiş biri varsayılacaktır. (Bozkurt, 1997: 31-33).
Bilgi toplumunun başlangıcı genel olarak İkinci Dünya Savaşı sonrasında yaygınlaşan sanayi toplumu tartışmalarının, yeni teknolojik gelişmelere uyarlanmış
şekli olarak görülebilir. Herkes tarafından üzerinde anlaşmaya varılmış bir bilgi toplumu kavramı tanımı bulunmamaktadır (Çoban, 1997: 14). Watt’ın buhar gücüne dayalı çalışma prensibini bulmasını takiben ortaya endüstri devrimi yani sanayi toplumu çıkmıştır. Sanayi devrimini sonrası 1950’leri takiben bilgiye dayalı yeni toplum bilgi toplumu ortaya çıkmıştır (Işık, 2007: 66)
Sanayi devrimi sonrasında insanların sahip olduğu teknoloji, bir takım yenilikleri ve buluşları da ortaya çıkartırken, sanayi devriminin bir nevi sonucu da sayılan bilgi toplumu oluşmuştur (Canöz, 2008: 345). Tüm bu sanayi ötesi toplum tipini ortaya koyma çalışmaları içinde üzerinde fikir birliği olan kavram bilgi toplumu kavramı olmuştur. Genel bir ifade ile bilgi toplumu, 1950 ve 1960’lı yıllarda ABD, Japonya, Batı Avrupa ülkeleri gibi sanayileşmiş toplumlarda üretim ve hizmet sektöründe bilgi teknolojilerinin kullanılmaya başlanması sonucunda ortaya çıkan yeni bir toplum tipidir (Sayımer, 2008: 9).
Bilgi toplumunun başlangıcı 1950’li yılların ortalarına dayanmaktadır. Bilgi toplumuna geçen ilk ülke Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmuştur. İlk kez 1956 yılında ABD’de teknik ve yönetim alanlarda çalışan ve beyaz yakalılar diye adlandırılan görevliler, mavi yakalılar diye adlandırılan işçilere göre sayısal üstünlüğe sahip olmuştur (Alakuş, 1991: 7).
2.1.1.2. Bilgi Toplumu Tanımları
Bilgi toplumu ile ilgili olarak çeşitli tanımlar bulunmaktadır. En basitinden belirtilen ifadeyle bilgiye dayalı topluma bilgi toplumu denir (Aktaş, 2005: 11).Bilgi toplumları, insani ve sürdürülebilir bir sosyo-ekonomik gelişme doğrultusunda etkileşimli iletişim ağlarını kullanan ve bu kullanım için gerekli teknoloji ve uygulamaların üretildiği uluslararası sektörlerde payı olan toplumlardır (Geray, 2003: 133). Bilgi Toplumu kavramı, çeşitli sosyal, iktisadi ve kültürel unsurları ile sanayi toplumunda farklı yeni bir toplum modelini gündeme getirmektedir (Zaim, 2005: 8). Enformasyon Toplumu kavramı Japonya’dan kaynaklanmış gibi gözükmektedir. Ne var ki enformasyon toplumu endüstri sonrası toplumun ortaya çıkışına ilişkin önceki
düşüncelerin mantıksal bir uzantısıdır. Enformasyon toplumu karmaşık elektronik enformasyona ve iletişim ağlarına bağımlı hale gelen, kaynaklarının önemli bir bölümünü enformasyon ve iletişim faaliyetlerine ayıran toplum olarak tanımlanır (McQuail ve Windahl, 2005: 249).
Bilgi toplumu, bilgi teknolojilerinden yaygın biçimde yararlanmasını bilen aktif bir toplumdur. Çağdaş uygarlığın ulaştığı bilgi düzeyini tanımlamada tam bir görüş birliğine henüz varılmış değilse de, Toffler’in “üçüncü dalga” olarak betimlediği aşamanın “bilgi çağı” bu dönemin öngördüğü toplumun da “bilgi toplumu” olarak adlandırılması uygun görülmektedir (Öğüt, 2003: 123). Bu çağ zeka ekonomisi, bilgisayar teknolojisi, bilği yoğun üretim çağıdır. 1950’li yılların ortalarında başladığı kabul edilen bu çağa, bugün en yaygın adıyla bilgi toplumu çağı denir (Temiz, 1991: 154). Düşünür Jean François Lyotard, yeni gelen çağı, 1979’da La Condition postmoderne dergisinde “toplumlarımız endüstri ötesi döneme ve kültürler postmodern denilen çağa giriyorlar” şeklinde ifade etmektedir (Mattelart, 2006: 137).
Temelde bilgi teknolojilerindeki gelişmelerin neden olduğu yeni toplumsal süreci tanımlamak için üzerinde anlaşmaya varılan bir tanım bulunmamaktadır. Bununla birlikte bu oluşum daha ziyade bilgi toplumu, sanayi sonrası toplum, post- endüstriyel toplum ya da enformasyon toplumu olarak adlandırılmaktadır. Farklı sosyal bilimciler de bu yeni dönemi tanımlamak için post-modern toplum, telematik toplum, bilişim toplumu, iletişim çağı, ağ toplumu, süper sanayi toplumu gibi isimleri de kullanmışlardır (Sayımer, 2008: 8). Tüm bozulma tehlikelerine karşı kendini koruyacak, enformasyon etrafında örgütlenecek topluma bilgi toplumu denir (Köse, 2006: 30).
Sanayi ötesi toplum tipiyle ilgili olarak Rolf Dahrendorff “Post Kapitalizm” kavramını, Peter Drucker “Sanayi Ötesi Toplumu (Post Business Society)” kavramını ortaya koymuşlardır. Bu yeni toplum yapısını Porat ve Japon Masuda “Bilgi Toplumu (Information Society)” olarak adlandırmışlardır. 1990’lara gelindiğinde teknolojik yeniliklerin hızı ve egemenliğine dikkat çekmek amacıyla
Naisbitt ve Aburdene toplumdaki bu hızlı dönüşüm nedeniyle bu çağa “Büyük Yönelimler - Megatrends Çağı” ismini vermişlerdir (Erkan, 1998: 72).
2.1.1.3. Bilgi Toplumunun Özellikleri
Bilgi toplumu kavramını ortaya koyan ilk düşünürlerden Japon Yoneji Masuda’ya göre bilgi toplumunun özellikleri şöyle sıralanabilir; Bilgi toplumunun gelişme dinamiğini bilgisayar teknolojisi yönlendirir. Bilgi toplumunun simgesi, bilgisayara dayalı, enformasyon şebekeleriyle veri bankalarından oluşan kamusal alt yapıdır. Bilgi toplumunda önde gelen sektörler, dördüncü bir sektör olarak entelektüel sektörlerdir. Bilgi toplumunda sosyo ekonomik sistem, alt yapısının üstünlüğü ile kendini gösteren gönüllü bir sivil toplumdan oluşur. Bilgi toplumu sanayi toplumunun aksine, çok merkezlidir. Bilgi toplumunun siyasal sistemi “katılımcı demokrasi”dir. Bilgi toplumu, büyük miktarda dayanıklı tüketim malı