Biçimsel ve Biçimsel Olmayan Hamilik (Mentorluk)

Hamilik uygulamaları formal ve informal mentorluk uygulamaları olmak üzere iki baş-lıkta incelenmektedir. İki mentorluk uygulaması arasındaki temel fark, ilişkinin ve sis-temin oluşturulması sürecidir (Tetik, 2011: 6).

Biçimsel Hamilik (Mentorluk)

Biçimsel (formal) hamilik, örgüt gereksinimleri doğrultusunda oluşan, mentor ve men-tinin belirli bir amacı gerçekleştirmek için eşleştiği, her iki tarafın da örgüt tarafından belirlendiği, üretkenliği ölçülebilir ve geleneksel yapıya sahip, başlangıcı ve bitişi belirli olan bir süreçtir. Bu süreç içinde mentor ve menti birkaç kez bir araya gelip programın hedefleri ve süreci ile ilgili görüşüp ulaşılması öngörülen örgütsel ve bireysel hedeflere odaklanırlar (Polater, 2003).

Formal mentorluk sürecinde taraflar üçüncü bir kişinin aracılığında örgütsel bir çerçe-vede bir araya gelirler. Zaman çerçevesi ve sürecin içeriği yapılandırılır (Rosser, 2004). Formal mentorluk, mentorluk hizmeti alanın kariyer gelişimine rehberlik etmesi ama-cıyla örgütsel düzeyde bir öğrenme ortamının oluşturulmasını gerektirir. Bu mentorluk türünde mentor ve öğrencisi belirli kurallar dâhilinde eşleştirilir. Bu süreç kısıtlı bir za-man dilimini kapsayacak şekilde örgüt içinde ve örgütsel amaçları gerçekleştirmek üze-re düzenlenir. Mentorluk ilişkisi eşleştirme, öğüze-renci davranışlarının değerlendirilmesi ve mentorluk düzeyinin belirlenmesinden sorumlu olan bir program yöneticisi tarafından başlatılır. Bu mentorluk türünde taraflar karşılıklı bir kontrat imzalar (Sosik ve Lee, 2005).

Formal hamilik hizmet alanın yeni yetenekler kazanması için ona direkt koçluk yapıl-ması üzerine odaklanmakla birlikte formal mentorluk ayrıca hizmet alanın örgüt içeri-sinde kabulünü kolaylaştırır, güven sağlar ve örgüt amaçlarının ve beklentilerinin ta-nınmasına olanak sağlar (Armstrong ve diğerleri, 2002).

Örgütlerde sistematik ve programlanmış mentorluk ilişkilerinin yaygınlaştığı ve mentor ve menti arasında ihtiyaç duyulan köprünün mentorluk ile sağlanmaya çalışıldığı bili-nemektedir.

Biçimsel Olmayan Hamilik (Mentorluk)

Hamiliğin en sık kullanılan biçimi olmakla birlikte uzun süreli be etkili bir yöntemdir. Mentinin kariyer gelişiminde kendisine yardımcı olacak birine ihtiyaç duyarak bu nok-tada kendisine yardımcı olabilecek birisini aramasıyla ortaya çıkar (Polater, 2003). Bi-çimsel olmayan (informal) mentorlukta menti kendisine yardımcı olacak kişiyi kendisi arayıp bulur. İnformal mentorlukta formal mentorlukta olduğu gibi kişinin kariyer ve kişisel gelişimi sağlanır (Armstrong ve diğerleri, 2002: 1112).

Organizasyonlarda biçimsel olarak uygulanan mentorluk programlarının yanı sıra, eğer uygun bir kurum kültürü oluşturulmuşsa, değişik roller ve statülerle kurumda bulunan kişiler bilerek ya da bilmeyerek mentorluk yapabilirler. Örneğin, rol model olarak alı-nan girişimci iş sahipleri ya da üst düzey yöneticiler, başarılı çalışanlar, eğitimciler, danışmanlar, kurum psikologları ve tıp uzmanları, deneyimli iş arkadaşları, takım

lider-leri ve koçlar mentorluk sürecine isteyerek veya istemeyerek girebilirler ve mentor ro-lünü oynayabilirler (Baltaş, 2007).

İnformal mentorlukta mentor, mentinin ihtiyaç duyabileceği birçok konuda ona destek olarak ona mentorluk ederken sistem içerisinde resmi olarak yer almaz. Menti kendini geliştirirken ve kişisel ilişkilerini nasıl belirlemesi gerektiğini öğrenirken fikirlerini pay-laşacağı kişi olarak informal mentoru görmektedir (Reyes, 2003: 47). İnformal mentor-luk uygulamalarında önceden belirlenen standart bir süreç veya tanım oluşturulmaz. Mentor-menti eşleştirilmesi kendiliğinden oluşmakta ve mentor ile menti iletişimi kişi-sel olarak gelişmektedir. İnformal mentorluk uygulamaları birçok alanda halen devam etmektedir (Hansford, ve diğerleri, 2004: 4).

Tablo 4.

Biçimsel Olmayan Hamilik ve Biçimsel Hamilik Arasındaki Farklılıklar Biçimsel Olmayan

Hamilik ^{Biçimsel Hamilik}

Taraflar arasındaki ilişki kendiliğinden başlar ve devam eder.

Program koordinatörü süreci başlangıcından değerlendirme safhasına kadar programlar. Eşleşme şans eseri olur, genellikle mentor

mentisini seçer.

Eşleşme kolay bir süreçtir. Mentinin mentoru-nu seçme sorumluluğu vardır.

İlişkinin hedefi spesifik değildir, açık değildir veya mentor tarafından önerilmiştir.

İlişkinin hedeflere ulaşmak için hizmet alan tarafından açıkça bilinen spesifik amaçları vardır.

Mentor seçiminde temel kriter sevgi hissi ve saygıdır.

Mentor seçiminin temel kriter belirlenen he-deflere ulaşması için mentorun menteye des-tekleme becerisidir.

Bu ilişkinin adı olmayabilir ya da mentorluk olduğunun farkına varılmayabilir.

Her iki taraf da ilişkiyi mentorluk olarak ta-nımlar.

Mentorluk sözleşmesi yoktur. ^{Mentorluk sözleşmesi ilişkinin ilk ve temel} taşlarından biridir.

İlişki karmakarışıktır. Taraflar ihtiyaç oldu-ğunda ya da şartlar elverdiğinde görüşülür.

Önceden zamanları planlanmış görüşmeler, zaman dilimleri, iletişim yöntemleri, yapısı gibi taraflar tarafından belirlenmiştir.

Nadiren buluşulur, değerlendirme hiç yapıl-mayabilir.

İlişki düzenli olarak değerlendirilir ve hedefe ulaşmak için ölçütler belirlenir.

İlişki uzun süreli olabilir.

İlişki süresi sınırlıdır. Fakat taraflar ilişkiyi bitirmeyi, genişletmeyi ya da arkadaşlık ile değiştirmeyi seçebilirler.

Mentor ve menti açısından yararlı olabilir. ^{Mentor, menti ve örgüt açısından yaralı} olabi-lir.

Kaynak: Wareing, 2011; akt. Güven, 2014.

Bireyin kariyer gelişimi için formal ya da informal mentorluk kullanılsın hedef hem birey için hem de mentor için (Allen, 2003) hem de örgüt için fayda sağlamaktır. Her ilişkide olabileceği gibi mentorlukta da taraflar arasında kesişim alanlarının fazla olması süreci daha verimli kılacaktır.