Beslenme bozukluklarının nedenleri, sınıflandırılması ve

Çocukluk çağı beslenme bozuklukları çok çeşitli nedenlere bağlıdır. Tıbbi nedenler, beceri ve motivasyonel yetersizlikler, besine bağlı nedenler, davranışsal, psikolojik nedenler, duyu bütünleme ile ilgili problemler, beslenme ile ilgili uygun olmayan ebeveyn tutumları ve çevresel faktörler beslenme problemlerinin nedenleri olarak görülür (Field vd., 2003; Manikam vd., 2000). Beslenme bozukluklarının birincil nedeni olarak davranış problemleri (%20- 52) gösterilmektedir (Manikam vd., 2000; Budd, Mcgraw, Farbisz, Murphy, Hawkins, Heilman & Werle, 1992).

Çocuklarda beslenme problemlerinin görülmesi ve çözümünde pek çok faktör vardır. Beslenme bozukluklarının tanımlanması ve doğru müdahalelerin yapılabilmesi için çeşitli sınıflandırma yaklaşımlarında bulunulmuştur (Field vd. 2003; Schwarz, 2003). Beslenme problemlerinin sınıflandırılması genelde etyolojileri üzerinden yapılmıştır (Field vd., 2003; Burklow vd., 1998). Literatürde sıklıkla kullanılan sınıflandırma organik ve non organik nedenli beslenme bozuklukları şeklindedir. Çocukluk çağı beslenme problemlerinin organik faktörleri arasında gıda alımı sırasında gerekli kas aktivitelerinin yeterli olmaması, sinirlere ait işlevlerin yerine getirilememesi (serebral palsi, paralizi gibi nöromüsküler problemler), ağız içinde ve yemek borusunda yapısal sorunların varlığı (damak, dil ve yemek borusunda anatomik bozukluklar) ve fizyolojik sebepler (özafajit, gastroösefajial reflü (GER) gibi) sıralanabilir. Organik olmayan faktörler ise çocuk ve yemek yediren kişi arasındaki iletişimde sorun olması gibi ilişkiye dayalı, bilgi eksikliği gibi sosyal ve çevresel etmenlerdir. Beslenme bozuklukları hem organik hem de non organik sebeplere bağlı olabilir (Ünal & Özenoğlu, 2016; Asafov, 2012; Ünal & Günlemez, 2012; Burklow vd., 1998; Budd vd., 1992).

Beslenme problemleri motivasyonel temelli ve beceri temelli şeklinde de sınıflandırılabilmektedir. Motivasyonel temelli beslenme problemleri çocuğun belli gıdaları yemeği reddetmesi ya da çocuğun belli kıvamları reddini ya da tamamen

gıdayı reddetmesini içerir. Yemek yediren kişilerin yalvarma, ikna etme, gıda reddine ve yemek yeme sırasındaki uygun olmayan tutumlarına dikkat çekme, beslenme problemlerinin devam etmesinde rol oynar (Field vd., 2003). Aynı şekilde çocuğun uygun olmayan tutumlarına karşılık olarak öğünlerden kaçınmasına ya da belli gıdaları yok saymasına izin vermek beslenme problemlerinin sürmesine neden olur. Sonuç olarak çocukların gıda reddine cevap olarak onların tercih ettiği gıdayı sağlamak problemli beslenme davranışının sürmesine yol açan bir etmendir. Motivasyonel temelli problemler çocuğun çevresi tarafından sürdürülür. Beceri temelli problemler ise daha farklıdır. Çünkü çocuk yemek yemek için gerekli becerileri gösteremez. Emmeyi, çiğnemeyi ve yutmayı deneyimlememe ya da fizyolojik nedenlere bağlı olarak öğrenememe becerilerin gelişememesine neden olur. Beslenme problemlerini sınıflandırmak tedavileri planlamakta önemlidir (Field vd., 2003; Budd vd., 1992).

Nonorganik karakterli beslenme problemlerine sahip olan çocuklarda sadece organik nedenli beslenme problemi olan çocuklara göre daha fazla davranışsal problemler görülmektedir. Gelişimsel becerilerde yetersizlikler gösteren organik nedenli beslenme problemi yaşayan çocukların ailelerinde çocukların yaşları ilerledikçe beslenme becerilerindeki yetersizliklerden dolayı duygusal stres yaşamaktadırlar (Budd vd., 1992).

Davranışsal beslenme bozuklukları çoğunlukla OSB ve yaygın gelişimsel gerilik olan çocuklarda görülür (Schwarz, 2003).

Gelişimsel geriliği olan çocukların beslenme problemlerinin sınıflandırılması ile ilgili olarak çeşitli öneriler bulunmaktadır. Sisson ve Van Hasselt (1989; akt: Matson vd., 2001) beslenme problemlerini, bağımsız beslenme becerilerinin yetersizliği, uygun olmayan davranışlar, çok fazla ya da çok az yeme, seçicilik (gıda tipi ve kıvamı) şeklinde 4 kategoride ele almışlardır. Ancak beslenme problemlerinin çeşitliliği nedeniyle bazı araştırmacılar tarafından yeterli bulunmamaktadır (Cermak vd., 2010; Matson vd., 2001).

Çocuklar arasında sıkça bahsedilen gıda seçiciliği ve gıda reddi tanımlamalarına bakıldığında arasındaki ayırım çocuğun diyeti içerisindeki besin aralığına bakılarak yapılır. Gıda seçiciliği olan çocuklar sadece çok az çeşit dar bir aralıkta gıdayı kabul eder, gıda reddi olan çocuklar reddedilen gıdalara rağmen çok daha geniş bir aralıktaki gıdayı kabul edebilirler. Bir de gıda reddi, gıda seçiciliğinin aksine duruma bağlı ve dönemsel olabilir (Pugh, 2009).

Gıda reddi çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Çocuğun beslenme problemleri geniş bir yelpazeyi kaplayan genel bir terim olarak kullanılmaktadır. Gıda reddi, çocuğa sunulan tüm yemeklerin ya da bir çoğununun reddedilmesi olarak tanımlanan beslenme probleminin özel bir tipi tanımlanır. Bu durum çocuğun yeterli kalori ve besinleri alamaması ile sonuçlanır (Field vd., 2003). Gıda reddinde iştah azlığı ve yiyecek sunulduğunda başını çevirme, ağzını kapama, yiyeceği tükürme, sallanma, öğürme ve hatta kusma gibi belirli davranışlar gözlenir. Gıda reddi çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Ancak bu tanımlar çok geneldir. Çocukluk çağı beslenme bozukluklarının tanımlanmasında tam bir fikir birliği ve evrensel olarak kullanılan bir sınıflandırması yoktur. Gıda reddi terimi çocuğun besin alımını kontrol ettiğini ima eder ancak literatürde bu durumun basit, istemli bir durum olmadığı ve birçok faktöre bağlı karmaşık bir beslenme problemi olduğu görülmektedir (Williams vd., 2010).

Gıdanın tipi ve kıvamı ile ilgili aşırı gıda seçiciliği, gıda reddi ve öğünlerde yaşanan anormal ritüeller gibi beslenme davranışları OSB’li çocuklarda oldukça sık rastlanmaktadır (Dominick vd., 2007; Schreck vd., 2004; Field vd., 2003; Ahearn vd., 2001; Williams vd., 2000) ve bu problemler DSM-5 tanı kriterleri arasında tanısal özellikleri arasında yer almaktadır. DSM-5’ de “yiyeceğin görünümü, tadı, kıvamı ve kokusu ile ilgili ritüeller ve aşırı tepki verme ya da bazı yiyecekleri abartılı şekilde kısıtlı yeme OSB’de sık görülür ve bu OSB’nin ortaya çıkan ilk belirtilerinden olabilir”, “gıda reddi ve kısıtlı yeme OSB’nin sık görülen bir özelliğidir ve dar besin aralığı kalıcı olabilmektedir” şeklinde yer almaktadır.

Gıda seçiciliği (gıda türü ve kıvamı) ve gıda reddi, OSB olan çocuklarda normal gelişim gösteren çocuklara göre daha sık görülmektedir (Bandini vd., 2010). OSB’li çocukların % 46-89’u beslenme problemleri göstermektedirler (Ledford & Gast, 2006). En sık görülen problemler gıda reddi ve sınırlı gıda kabulüdür (gıda seçiciliği). Bununla beraber gıda seçiciliği yalnızca OSB ile ilgili yetersizliklerin bir sonucu olmayabilir. Gıda seçiciliği OSB’nin karakteristik özelliklerinden daha çok ailenin besin tercihleri ile ilişkili olduğu görülmüştür (Schreck vd., 2006). Aynı zamanda gıda seçiciliği olan OSB’li çocukların sınırlı gıda alımları beslenme yetersizliklerine neden olabilmektedir (Zimmer, Hart, Manning-Courtney, Murray, Bing & Summer, 2012; Dominick vd., 2007; Williams vd., 2000). OSB olan çocuklarda gözlenen % 90’lara varan beslenme problemleri daha şiddetli olabilmekte ve daha uzun süre devam edebilmektedir (Cermak vd., 2010).

Yeme seçiciliği ve gıda reddi kişinin kendi iradesiyle gıda çeşitliğini sınırlamasıdır (Riordan, Iwata, Wohl & Finney, 1980). Bu durum hem gıdanın çeşidi hem de gıdanın kıvamı ile ilgili olabilir (Munk & Redd, 1994). Gıda seçiciliği ve gıda reddi zihinsel yetersizliği olan bireyler arasında % 19-% 43 şeklinde oranlarda görülmektedir (Gravestock, 2000). Zihinsel yetersizliği olan bireylerde problem sıklıkla bireyin beslenme becerilerindeki yetersizliği ile ilgili olabilmektedir (Riordan vd.,1980). Bu yetersizlikler yemek yeme sırasında kullanılan materyallerin kullanımı, sofrada nezaket ve görgü kurallarını sergileme ve oral motor beceri alanlarında olabilir (Graham, 2007). Bazı çalışmalar ise OSB olan bireylerin gıda seçiciliği ve gıda reddi gibi beslenme problemlerinin daha sık görüldüğüne dikkat çekmişlerdir (Schreck vd., 2004; Ahearn vd., 2001).

2.4.3 Beslenme bozukluklarının değerlendirilmesi, çözümleri