Bergama Olayları

4.4.1.1. Bergama’nın Đşgali ve Bergama Baskını:

25 Mayıs’ta Manisa’yı işgal eden 5. Yunan Piyade Alayı’ndan 250 kişilik bir Yunan kuvveti 7 süvari ve 2 makineli tüfekle takviye edilerek 6 Haziran 1919 tarihinde Akhisar’ı işgal etti (Özalp, 1998: 21). O sırada Akhisar’da

herhangi bir Türk kuvveti bulunmadığı için işgal hadisesiz gerçekleşmiştir (Yılmaz, 1990: 20). Ancak kısa bir süre sonra Heyet-i Merkeziye tarafından Soma Cephesi Kumandanlığına tayin olunan Yüzbaşı Kemal Bey şehirden topladığı kuvvetlerle 7 Haziran 1919’da Akhisar’a hareket etti. Kuvvetler ertesi gün Soma’ya vardı. Burada 10–11 Haziran gecesi Akhisar’daki Yunan kuvvetlerine taarruz kararı verilmiştir (Özdemir, 2001b: 165). Ancak Akhisar’ın işgali Yunanlıların işgal planının dışında gerçekleştirildiği için Yunan işgal kuvvetleri Türk milislerin taarruz planı karşısında riski göze alamamış ve Akhisar’ı 10 Haziran 1919 tarihinde tekrar boşaltmıştır (Yılmaz, 1990: 21).

10 Haziran 1919 tarihinde Akhisar’ın boşaltıldığı gün Yunan kuvvetleri yeni bir işgal hareketine girmişler ve bu haber Bergama ile Ayvalık’a bildirilmişti. Akhisar’a Yunan Kuvvetleriyle çatışmaya gelen Kemal Bey, Yunanlıların Akhisar’dan çekilmiş olduğunu görünce 188. Alayın emriyle beraberindeki kuvvetlerle birlikte Bergama’ya sevk edildi20. Hain bir tuzakla ihanete uğrayan Yüzbaşı Kemal Bey yakalanarak Yunan müfrezesine teslim edilmiş ve gönüllü milis kuvvetler bu andan itibaren Bergama cephesindeki hazırlıklarını tamamlayamamıştır ve Bergama 11–12 Haziran gecesi çok fazla bir direniş göstermeden Yunan kuvvetlerine teslim olmuştur.

Bergama’nın işgali, Soma, Kırkağaç ve Balıkesir’i tehlikeye düşürmüştü. Bergama’nın işgali, 14. Kolordunun Yunan işgalinin daha da yayılmasını engellemek için hazırlık yaptığı bir zamana denk gelmişti. 14. Kolordu Komutanı Yusuf Đzzet Paşa, Soma Mıntıka Kumandanı Yarbay Akif Bey’e düşmanın ilerlemesini önleme emri vermiş ve bu yönde hazırlıkları başlatmıştır. Ayrıca Ayvalık Mıntıkası’nda da kuvvetli bir müfrezenin Bergama istikametine gelmesini istemiş, emri alan 172. Alay’ın 1. Taburu, Altınova-

20

Bergama Müfreze Komutanı Yüzbaşı Kemal Bey topladığı Milislerle 12 Haziran günü Bergama-Reşadiye istikametinde hareket ederek düşmanı karşılamak üzere hazırlıklara başlamıştır. Kemal Bey, arazide müfrezesinden uzakta olduğu bir sırada yanına gelen Çeçen Hamit Çavuş, Hacı Bektaş, Hacı Rıza ve Tuzcu Efe tarafından tuzağa düşürülerek yakalanmıştır. Bu gelişme gönüllü müfrezenin dağılmasına neden olmuş ve Yüzbaşı Kemal Bey’de o sırada şehre gelmiş olan Yunan işgal müfrezesine teslim edilmiştir. Bkz. (Özdemir, 2001b: 180); Ancak yukarıda verilen bilgiye göre yerli çeteler tarafından ihanete uğradığından bahsedilen Yüzbaşı Kemal Bey’in, Genelkurmay Başkanlığınca basılan, Türk Đstiklal Harbi’nin II. cildi, Batı Cephesi adlı eser Yunan keşif müfrezesince esir edildiği bildirilmektedir. Bkz. (Genelkurmay, 1963: 162)

Gömeç-Burhaniye ve civar köylerden katılan gönüllülerle beraber Bergama istikametine doğru yola çıkmıştır. Balıkesir, Soma, Kırkağaç mıntıkalarından katılan milli müfrezeler Soma Mıntıka Kumandanı Yarbay Akif Bey etrafında toplanırken, Akhisar’dan gelen 30 kişilik Parti Pehlivan müfrezesi ile Hafız Hüseyin Bey emrindeki müfrezelerde Bergama’ya yönlendirilmiştir. Bu suretle Yunan işgali altındaki Bergama, milli müfrezeler ile kuşatılmıştır (Özalp, 1998: 26; Özdemir, 2001b: 182).

14–15 Haziran 1919 tarihinde bu birlikler Bergama’ya bir baskın yaparak şehre girmeyi başarmışlardır. Yunan birlikleri bu baskın sonrası hiçbir varlık gösterememiş ve çareyi geri çekilmekte bulmuşlardır. Bergama düşman işgalinden kurtarıldıktan sonra, 16 Haziran günü 14. Kolordu Kumandanı Yusuf Đzzet Paşa Bergama’ya gelmiş ve şehirde asayişin sağlanması için gerekli tedbirleri almıştır (Çetinkaya, 1993: 93).

Bergama’da bozguna uğratılan Yunan kuvvetleri Menemen istikametinde kaçmışlar ve yerli Rumlar ile birleşerek Menemen halkı için katliam hareketine girişmişlerdir. Menemen merkezinde 300, köylerinde ise 700 Türk şehit edilmiştir21.

4.4.1.2. Bergama’nın Đkinci Defa Đşgali:

Yunanlılar, milli kuvvetlerin Bergama baskınından önce, burada bulunan Yunan kuvvetlerinin merkezden uzak kalmasındaki sakıncayı dikkate alarak takviye etmeyi düşünmüştü. Bu maksatla 8. Girit Alayı’nın Đzmir’de bırakılmış bazı bölüklerini kara yolu ile Bergama’ya gönderilmesini kararlaştırmıştı. 16

21

Yerli Rum izcileri tarafından Hıristiyan mağazalarına haç işareti konulmuş, Rum gençlerine silah ve askeri elbise dağıtılmış, şehrin hakim tepelerine mitralyözler yerleştirilmiş. 17 Haziran günü başlayan katliamda önce Menemen kaymakamı Kemal Bey ve altı jandarma eri şehit edilmiş. Değirmen Dağı’ndan ve istihkâmlardan şehre dört saat kadar mitralyözlerle ateş açılmış, Kızkuyusu’nda ve Çerkez mahallesinde yüzlerce Türk şehit edilmiştir. Şehit edilen Türklerin bir kısmı Gediz nehrine atılmış, Salhane civarında Kovacı denilen yerlerde Türk cesetleri yakılmak suretiyle imha edilmiş. Bkz. (Özdemir, 2001b: 183)

Haziran günü işgal kıtalarının emir ve komutasını ele alan, 1. Yunan Kolordusu Komutanı General Niger, 6. Adalar Alayı’nı Dikili istikametine deniz yolu ile naklettirmiş, Đzmir’de bulunan 3. Süvari Alayı’ndan bir bölük, bir makineli tüfek takımı ile takviye ettirilip Bergama’ya gönderilmesini emretmiştir. Ayrıca yine Đzmir’de bulunan 5. Adalar Alayı’ndan iki tabur karayolu ile Bergama’ya gönderilmiş, Dikili’de bulunan 6. Adalar Alayı ile 8. Girit Alayı ve bölgedeki mevcut birlikler ile birlikte bir tugay halinde 1. Tümen Piyade Komutanlığı’nın emrine verilmiştir. 5. Adalar Alayı’nın geri kalan kısmı ise 12. Dağ Topçu Grubu ile takviye edilerek Bergama istikametine gönderilmiştir (Genelkurmay, 1963: 138; Özdemir, 2001b: 184). Böylece biri Dikili üzerinden diğeri Menemen üzerinden hareket ettirilen Yunan kuvvetleri Bergama’yı geri almak için yaklaşık bir tümen ile yola çıkmıştır.

Ancak Bergama baskınından sonra Binbaşı Cemal Bey’in komutasında olan milislerin çoğu dağılmış, Cemal Bey’in yanında yaklaşık 50–60 kişilik bir kuvvet kalmıştı. 18 Haziran 1919 günü Bergama’ya gelen 14. Kolordu kumandanı Yusuf Đzzet Paşa, bölgedeki mevcut kuvvetleri de Dikili’den ilerleyen düşman kuvvetleri üzerine göndermiş, Mıntıka kumandanı Akif Bey’in emrindeki kuvvetleri de Reşadiye istikametine sevk etmiştir (Çetinkaya, 1993: 96; Özalp, 1998: 25).

Binbaşı Cemal Bey müfrezesi, 18 Haziran 1919 günü Dikili’den ilerleyen düşman kuvvetleri ile çarpışmış ancak akşama kadar süren çatışmalarda düşmanın üstün taarruzları karşısında 19 Haziran’da Yukarıbey mevkine çekilmiştir (Genelkurmay, 1963: 139). Düşman daha sonra Soma mıntıkasında bulunan kuvvetlere saldırmış, kuvvetlerin sayısının az olması, düşman kuvvetlerinin süvari birlikleri ile güçlendirilmesi, kuvvetlerimizi geri çekilmek zorunda bırakmıştır (Özdemir, 2001b: 185).

19 Haziran günü iki Alay askerle Bergama’ya taarruz eden Yunan kuvvetlerine, 188. Alay’dan topladığı subaylar, askerler ve milli müfrezelerle 61. Tümen Komutanı Albay Kazım Bey karşı koymuştur. Az sayıda süvari, 500 nizamiye ve milli askerlerden meydana gelen, dört makineli tüfeğe sahip olan ve topu bulunmayan milli kuvvetler, Albay Kazım Bey komutasında olmak üzere sabahtan akşam saatlerine kadar Bergama’yı savunmuşlardır

(Özdemir, 200b: 186). Bu sırada bütün Bergama halkı hastaları dahil olmak üzere hayvan ve eşyaları ile birlikte Soma istikametine sevk edilmiştir. Bergama’daki çatışmalar bütün şiddeti ile devam etmiş ancak 20 Haziran günü Yunan kuvvetleri şehri işgal etmiştir. Milli kuvvetler Kınık’a geçmiştir (Özalp, 1998: 27).