Balıkesir Kongreleri:

Balıkesir Kongreleri, Kuvâ-yı Millîye hareketi ve kuvvetlerinin daha organize bir şekilde hareket etmesini sağlamasının yanında, cephe gerisindeki hizmetlerinde daha verimli, süratli ve disiplinli yürütülmesini sağlamıştır. Kongreler, siyasi başarıları ile birlikte askeri başarılarıyla da dikkat çekmektedir. Kuvâ-yı Millîye’nin baskınları sonucunda düzenli Yunan

46

Đngiliz Generali Hanbury ile bir grup subay ve bir Yunan subayı da Soma’ya gelerek Milne Hattı için telkinde bulunmak istemişlerdir. Soma’da Hafız Mehmet Efendi, Bergama’dan Hasan Bey ve Kırkağaç’tan Hadimi Ahmet Efendi olmak üzere Soma’ya gittiler. Ellerinde Heyet-i Merkeziye’nin öncülüğünde Redd-i Đlhak heyetleri tarafından hazırlanan Yunan zulmüne dair raporlarla vesikalar bulunuyordu. Bu heyet Đngiliz generaline kati cevap yerine ellerindeki raporları ve vesikaları verip, Yunanlıların herhangi bir hatta sadık kalmayacaklarını bildirmiş, Đngiliz Generali buna cevap dahi verememiştir. Zaten bu sırada Yunan ordusunun ve Rumların saldırıları devam etmekteydi. Bkz. (Đlgürel, 1999: 167; Özalp, 1998: 53–53)

ordusu yıpratılmış, Yunan kuvvetleri Ayvalık Cephesi’nde durdurulmuş ve şehre uzunca bir süre hapsedilmiştir. Balıkesir Kongreleri bu başarıları sonucunda idari yönden Anadolu’daki bu tür çalışmalara örnek olmuştur.

Balıkesir kongrelerinin ilki 28 Haziran 1919’da yapılmıştır. Oturumlar 12 Temmuz’a kadar devam etmiştir. Toplantı sonunda bir “Heyet-i Merkeziye” oluşturulmuş ve Yunan ordusu üzerine gönderilen müfrezelerin takviyesi, iaşesi ve silah temini gibi konular karara bağlanmıştır (Đlgürel, 1986: 181). Ancak Balıkesir’de bulunan eşraf tarafından düzenlenen toplantıya Edremit’ten katılan olmamıştır.

26 Temmuz 1919’da ikinci Balıkesir Kongresi toplanmıştır. Bu kongre birinciye nazaran daha geniş çerçevede düşünülmüştür. Bu kongrede tamamı 29 maddede toplanan Milli Mücadele açısından büyük öneme sahip kararlar alınmıştır. Đstanbul Hükümeti’ne, Padişah’a ve Đngiltere, Fransa, Amerika ve Đtalya siyasi mümessillerine telgraflar gönderilmiştir. Đkinci Balıkesir Kongresi’nde, Ayvalık Cephesi’ni, Burhaniye Kuvâ-yı Millîye Kumandanı Hamdi Bey, Burhaniye’yi eşraftan Katipzâde Osman, eşraftan Müftü Hoca Mehmet Efendi, Edremit’i eşraftan Havranlı Hasan Kamil Bey, eşraftan Vasıf Bey, eşraftan Mustafa Bey temsil etmişlerdir (Đlgürel, 1999: 108). Bu kongrede alınan 11. maddeye göre, Heyet-i Merkeziye’de Ayvalık’ı temsil etmek için Edremit eşrafından Vasıf Bey seçilmiştir.

Đkinci Balıkesir Kongresi’nden sonra teşkilatı genişletmek adına çareler aranıyordu. Bu nedenle Alaşehir’de bir kongre toplanmasına karar verilmiştir. Alaşehir Kongresi’nin (16–25 Ağustos) toplanmasının ardından bir durum değerlendirmesi yapmak için, 16–22 Eylül 1919 tarihleri arasında Üçüncü Balıkesir Kongresi düzenlenmiştir. Ancak bu kongre ikinci kongreye göre çok daha geniş bir alana hitap etmiştir. Nitekim Bilecik livası, Bursa vilayeti temsilcileri toplantıya katılmıştır. Manisa’dan Marmara Denizi’ne ve Çanakkale’den Eskişehir sınırına kadar olan bölge sakinlerinin temsilcileri Balıkesir’e gelmiştir (Đlgürel, 1999: 121). Bu kongrede Kuvâ-yı Millîye’nin genel masraflarının % 17’sini Edremit’in karşılamasına karar verilmiştir (Özalp, 1998: 45).

Üçüncü Balıkesir Kongresi’nde Kuvâ-yı Millîye’nin iaşesi ve askeri konulara dair önemli kararlar alınmasının yanında diğer önemli bir konu da, 13 Eylül 1919 tarihli Mustafa Kemal’den gelen telgraftı47. Telgrafta, Sivas’ta yapılan kongre kararınca Anadolu ve Rumeli’deki cemiyetlerin bir araya alınarak, çok başlılığın ortadan kaldırılmasının istendiği bildiriliyordu. Bu nedenle toplanacak Umumi Anadolu Kongresi’ne Balıkesir’i temsilen temsilciler gönderilmesi isteniyordu. Yapılan tartışmalar sonunda Sivas’a temsilciler gönderilmesine karar verilmişti. Buna göre, Hasan Basri, Hacim Muhittin, Manisa Belediye Reisi Bahri, Soma Murahhası Hafız Mehmet Tevfik, Edremit Eski Kaymakamı Hamdi, Kamil Efendizâde Hilmi, Burhaniye eşrafından Hacı Đdris Ağazâde Hacı Ali Bey olmak üzere yedi kişi Umumi Anadolu Kongre’sine aza oldular (Đlgürel, 1999: 125). Ancak bu kongreye katılımını Đkinci Balıkesir Kongresinin aldığı dördüncü maddeye48 göre mahzurlu olduğu gerekçesiyle yapılan itirazlar üzerine konu tekrar görüşülmüş ve bu kongreye katılmama kararı alınmıştır.

Üçüncü Balıkesir Kongresi oldukça başarılı geçmiştir. Bu kongrede Umum Anadolu Kongresi yazışmaları nedeniyle Sivas Kongresi ile irtibata geçilmişti. Ayrıca Đstanbul Hükümeti ile temaslar devam etmekteydi. Fransız yüzbaşısı ve görevlisi kongreyi ziyaret etmiş, 21 Eylül 1919 günü Đngiliz temsilcisi Hadkinson kongreye misafir olmuştur. Bu gelişmeler Balıkesir kongrelerinin Đtilaf Devletleri tarafından da takip edilmesi açısından önemlidir (Đlgürel, 1999: 128).

19–21 Kasım 1919 tarihlerinde yapılan Dördüncü Balıkesir Kongresi, Sivas Kongresi kararı gereği bütün cemiyetlerin Anadolu ve Rumeli Müdafaa- i Hukuk Cemiyeti adı altında toplanması gerektiğini vurgulamasına rağmen toplanmıştır. Mustafa Kemal, Anadolu’daki cemiyetlerin tek elden yönetilmesini ve çok başlılığın ortadan kalkmasını istiyordu. Bu yüzden

47

Mustafa Kemal’den gelen bu telgraf 61. Tümen Komutanı Kazım Bey’e gönderilmiştir. Bkz. (Özalp, 1998: 56-57)

48

Đkinci Balıkesir Kongresi’nin dördüncü maddesi, “Kongrenin maksat ve gayesi, istihlâs-ı

vatandır. Her ne suretle olursa olsun siyasetle iştigali nefretle reddeder” olarak

belirlenmiştir. Sivas’tan gelen Umum Anadolu Kongresi siyasi olarak değerlendirilmiş ve kongreye katılım Üçüncü Balıkesir Kongresi tarafından reddedilmiştir. Bkz.(Đlgürel,1999: 103)

Balıkesir Kongresi toplanmadan önce önemli çağrılar yapmış, yer yer sert dille uyarılarda bulunmuştur. Ancak Balıkesir Heyet-i Merkeziyesi Hacim Muhittin Bey dışında bahsedilen katılıma sıcak bakmamışlardır. Böyle bir ortamda toplanan Dördüncü Balıkesir Kongresi, bölge ve Kuvâ-yı Millîye adına önemli kararlar almıştır. Đleride değineceğimiz Akbaş Cephaneliği’ne baskın fikri bu kongrede alınmış ve bu işe Hamdi Bey ile Dramalı Rıza Bey memur edilmiştir. Dördüncü Balıkesir Kongresi’ne Edremit’ten Hacı Ahmet Bey, Sami Bey ve Rıfat Efendi, Burhaniye adına ise Hakkı Bey, Hafız Rıfat Efendi, Hacı Mehmet Ağa, Havran’dan Muharrem Bey ve Hasan Bey, Agonya’dan Rıfat Efendi katılmıştır. Ancak bu kongre’nin en önemli kararlarından birisi de Balıkesir Kongresi’nin, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmesidir (Đlgürel, 1999: 204).

Dördüncü Balıkesir Kongresi’ne kararlarına göre, Đzmir Şimal Mıntıkası Heyet-i Merkeziyesi’ne bağlı olan Ayvalık Cephesi’nde, üç milli tabur bulunacaktır. Nizamiye kuvveti olarak, bir tabur piyade, bir makineli tüfek bölüğü ve bir top mevcuttur. Ayvalık Cephesi’nin asker ihtiyacı için Edremit, Burhaniye, Havran kazalarıyla Ezine, Bayramiç kazaları tahsis olunmuştur. Đzmir Şimal Mıntıkası Hareket-i Milliyesi’nin genel masraflarının % 8,4’ü Edremit, % 4,9’u Burhaniye ve % 3,5’i Havran kazalarından sağlanacaktır (Đlgürel, 1999: 284; Özdemir, 2001b: 155).

Bilindiği gibi Dördüncü Balıkesir Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşim benimsenmişti. Bu nedenle Sivas Kongresi’nde yayınlanan tüzüğün uygulanması gerekiyordu. Bu tüzüğe göre Mart, Nisan, Mayıs aylarında vilayet kongreleri toplanacak ve raporlar ile bütçeler Heyet-i Temsiliye’ye bildirilecekti. 10–22 Mart tarihlerinde Beşinci Balıkesir Kongresi toplanmıştır. Đstanbul’un işgalini protesto etmiş ve Balıkesir’de de bir protesto mitingi tertip etmiştir. Ayrıca Aznavur Đsyanı için önemli önlemler ve girişimlerde bulunmuşlardır. Bu kongreye Edremit’ten Hakkı Bey katılmıştır.