BENGÜ TÜRKOĞLU Necmettin Erbakan Üniversites

Problem Durumu

Gelişen ve değişen dünyanın nesnesi olmak yerine öznesi olmak ancak tüm gelişim alanlarında yetenekleri kuvvetli nesiller yetiştiren toplumlar için mümkün olabilecektir. Bu nesilleri de ancak çocukluk döneminde tüm yetenekleri oyun vasıtasıyla desteklenen çocuklar oluşturabilecektir. Bu sebepten çocuğun bilişsel ve sosyal gelişimi başta olmak üzere tüm gelişim alanları aile-öğretmen iş birliği ve zengin uyaranlı çevre ortamıyla desteklenerek çocuğun gelişiminde ortaya çıkabilecek olumsuzluklar ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır. Erken yaşlardan itibaren özellikle bilişsel ve sosyal yetenekleri desteklemek amacıyla oyun temeline dayanan eğitim programlarının hazırlanıp uygulanması gerekmektedir çünkü oyun çocuk açısından yetişkin yaşamı için bir staj, hayata açılan bir penceredir. Çocuklar, oyun vasıtasıyla daha kolay ve kalıcı şekilde öğrenirler, çünkü oyun sırasında beş duyuları aktiftir. Sorular sorarak bilgi edinirler, bilgilerini başkalarına aktarırlar, mantık yürütmeyi ve yargılamayı öğrenirler, neden-sonuç ilişkisi kurarlar. Dikkat, kıyaslama, hızlı düşünme, ortaya çıkan sorunları görme ve bunlara çözüm bulma yeteneklerini geliştirirler. Sıralama, sınıflama, eşleştirme, kıyaslama, analiz, sentez, değerlendirme, problem çözme, algılama, kavrama, düşünme, akıl yürütme, neden-sonuç ilişkisini sezme gibi zihinsel süreçlerin işleyişini hızlandırırlar (MEB, 2007; Yazar, 2015). Çocuk, oyun oynarken sırasını beklemeyi, paylaşmayı, işbirliği yapmayı, benmerkezcilikten kurtulmayı, saldırganlığı kontrol etmeyi, sosyal sorunları uygun yolla çözmeyi, empati kurmayı, bir gruba ait olmayı, başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı duymayı, kendi hak ve özgürlüklerine sahip çıkmayı, toplumsal yaşamda cinsel rolünü kavramayı, sınırlamalara uymayı, düzen ve temizlik alışkanlıkları edinmeyi, iletişim kurmayı, söylenenleri dinlemeyi, kendini ifade etmeyi, çaba harcamayı, başladığı bir işi bitirmeyi, zevk almayı, yardımlaşmayı, paylaşmayı, işbirliğini ve birlikte çalışmayı, önder ya da üye olmayı, yenme ve yenilmeyi, görgü kurallarını uygulamayı, deneme-yanılma yolu ile doğruyu bulmayı, vicdansal değerlendirmeler yapmayı, çevresindeki nesne ve canlıları korumayı, onlara zarar vermemeyi, ahlaki kavramları, doğa, insan, yurt sevgisi, ülkeye bağlılık gibi kavramları, toplum kurallarını dolayısıyla toplumsallaşmayı ve sosyalleşmeyi öğrenir (Mangır ve Aktaş, 1993; Aral vd., 2000; Catron ve Allen, 2003; Ellialtıoğlu, 2005; Pehlivan, 2005; Çoban ve Nacar, 2006; Şahin, 2006; Driscoll ve Nagel, 2008; Esen, 2008; Seyrek ve Sun, 2010). Selçuklu Bilişsel Eğitim Programı bilişsel gelişime yönelik oyunlardan oluşan, ilkokula devam eden çocukların özellikle bilişsel ve sosyal beceri gelişimlerine katkı sağlamayı hedefleyen bir eğitim programıdır. Bu araştırmanın temel amacı Selçuklu Bilişsel Eğitim Programı uygulayıcısı olan sınıf öğretmenlerinin bilişsel oyunlarda çocukların farklı beceri alanlarındaki yeterliklerine ilişkin görüşlerini tespit etmektir.

Araştırma Yöntemi

Selçuklu Bilişsel Eğitim Programı uygulayıcısı olan sınıf öğretmenlerinin bilişsel oyunlarda çocukların farklı beceri alanlarındaki yeterliklerine ilişkin görüşlerini tespit etmek için yapılan bu araştırma nitel bir araştırmadır. Çalışmada olgu bilim deseni kullanılmıştır. Farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanılması olgu bilim (fenomenoloji) deseni olarak adlandırılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Araştırmanın çalışma grubunu Konya ili Selçuklu İlçe Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı, ikili eğitim yapan, fiziki koşulları bağımsız bir bilişsel eğitim sınıfı dizayn edilebilecek uygunluktaki ilkokullar arasından oranlı küme örnekleme yöntemi ile seçilen Cahit Zarifoğlu İlkokulunda görev yapan 20 sınıf öğretmeni oluşturmuştur. Araştırmada nitel araştırma geleneğine uygun amaçlı örneklem yöntemlerinden benzeşik (homojen) örnekleme yöntemine uygun olarak sınıf öğretmenlerinden çalışma grubu seçilmiştir. Araştırmada, veri toplama aracı olarak nitel araştırmalar için uygun olan açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme soruları hazırlanmadan önce, araştırma konusu ile ilgili ulusal ve uluslararası alan yazın taraması yapılmış, formda yer alması düşünülen maddeler belirlenmiştir. Görüşme formunun amaç, anlam ve kapsam açısından değerlendirmesini yapmak ve geçerliğini sağlayabilmek için 4 akademisyenden uzman görüşü alınarak 7 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu oluşturulmuştur. Veriler toplanırken 20 sınıf öğretmeninin her biriyle farklı zamanlarda ayrı ayrı görüşmeler yapılmıştır. Görüşme formundaki açık uçlu sorulara verilen cevapların analizi, nitel veri analiz yöntemlerinden biri olan “betimsel analiz” kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmada iç geçerliği sağlamak için; her bir soruya ilişkin elde edilen veriler incelenmiş ve bu inceleme sonucunda her bir görüşme sorusu için bir ana başlık ve bu ana başlığın altında alt kategoriler oluşturulmuştur.

Beklenen/Geçici Sonuçlar

Araştırmanın bulgularına göre sınıf öğretmenleri Selçuklu Bilişsel Eğitim Programı’nın çocukların farklı beceri alanları üzerinde oldukça etkili olduğunu düşünmektedir. Ayrıca sınıf öğretmenleri Selçuklu Bilişsel Eğitim Programının en çok çocukların bilişsel ve sosyal becerileri üzerinde etkili olduğunu düşünmektedir. Sınıf öğretmenlerine göre Selçuklu Bilişsel Eğitim Programı çocukların bilişsel becerilerinden bilgiyi transfer etme, dikkat, odaklanma, konsantrasyon, akıl yürütme, strateji geliştirme, olasılıkları değerlendirme becerilerini; sosyal becerilerinden paylaşım, iş birliği, sorumluluk alma, gözlem yapma becerilerini; iletişim becerilerinden yardımlaşma, sırasını bekleme, teşekkür etme, tebrik etme, grup içi iletişim

becerilerini; duygusal becerilerinden sevinç ve öfke kontrolü yapabilme, saldırgan davranışları kontrol altında tutabilme, mutluluğu, üzüntüyü ve keyfi paylaşabilme, duygularını ifade edebilme becerilerinde ve son olarak konuşma becerilerinden söz kesmeme, sabırla dinleme, konuşmayı başlatma, sürdürme ve bitirme gibi ifade becerilerinin gelişimine oldukça katkı sağlamaktadır ve farklı beceri gelişimleri üzerinde çok etkili bir programdır.

Anahtar Kelimeler: Bilişsel Oyunlar, Bilişsel Becerileri, Sosyal Beceriler, İletişim Becerileri, Duygusal Beceriler, Konuşma

Becerileri, İlkokul Eğitimi

Kaynakça

Aral, N., Gürsoy, F. ve Köksal, A. (2000). Okul Öncesi Eğitimde Oyun. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama.

Catron, C. E. and Allen, J. (2003). Early Childhood Curriculum A Creative Play Model. (3. Edition). USA: Pearson Education. Çoban, B. ve Nacar, E. (2006). Okul Öncesi Eğitimde Eğitsel Oyunlar. Şahin. H.M. (Ed.).Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Driscoll, A. and Nagel, N. G. (2008). Early Childhood Education, Birth-Eight. (4. Edition). USA: Pearson Education. Ellialtıoğlu, M. F. (2005). Okul Öncesi Dönemde Oyun ve Oyun Örnekleri. İstanbul: Ya-Pa Yayın Pazarlama.

Esen, M. A. (2008). Geleneksel Çocuk Oyunlarının Eğitimsel Değeri ve Unutulmaya Yüz Tutmuş Ahıska Oyunları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21 (2), 357-367.

Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Kavramlar, İlkeler, Teknikler. (23. Basım). Ankara: Nobel Yayıncılık. Mangır, M. ve Aktaş, Y. (1993). Çocuğun Gelişiminde Oyunun Önemi. Yaşadıkça Eğitim, 26, 14-18.

Milli Eğitim Bakanlığı. (2007). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. Oyun Albümü. MEB Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin

Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP).

http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/cocukgelisim/moduller/oyunalbumu.pdf,Erişim Tarihi:11.09.2014. Pehlivan, H. (2005). Oyun ve Öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık.

Seyrek, H., Sun, M. (2010). Okul Öncesi Eğitiminde Oyun. İzmir: Müzik Eserleri Yayınları. Şahin, H. M. (2006). Okul Öncesi Eğitimde Eğitsel Oyunlar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Yazar, A. (2015). Oyunları Derleme II. Çocuk ve Oyun. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını. http://www.ataturkuni.net/ow_userfiles/plugins/forum/attachment_1310_544130ab1fec9_5441308fc4cd6_%C3%87OCUK- VE-OYUN-5.pdf, Erişim Tarihi: 21.07.2015.

74

(11499) Türkiye’de Okul Öncesinde Çevre Eğitimi Alanında Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi

HATİCE BEKİR NİLDEN OK REMZİ AYDIN

Gazi Üniversitesi MEB

Problem Durumu

Çevre, en genel anlamıyla, bir canlının yaşam ortamı olarak tanımlanmaktadır. Ekolojik anlamda, bireyle ilişkili canlı-cansız her şeyi kapsayan bir terimdir (Berkes ve Kışlalıoğlu, 1993). Bu tanım doğal ve yapay çevreyi içermektedir (Çabuk ve Karacaoğlu, 2003). Doğal çevre, içinde doğa etkinliklerinin ve doğa güçlerinin oluştuğu, insan etkisinin görülmediği veya önemli ölçüde değiştirilemeyen çevredir. İnsanlar toplumsal yaşamlarında doğal çevredeki kaynakları kullanarak, teknolojiyi geliştirerek, ekonomik etkinliklerde bulunarak doğal çevreden farklı olan yapay çevreyi oluştururlar ve yapay çevre içindeki yaşam koşullarını geliştirmeye çalışırken doğa ile sürekli bir etkileşim halindedirler (Ertan, 1991).

Günümüzde en çok dikkat çeken konulardan biri çevre sorunlarıdır. Değişen yaşam koşulları, teknolojik ilerlemeler, hızlı nüfus artışı, sanayileşme, kentleşme gibi unsurlar çevre sorunlarını arttırmaktadır. Bu bağlamda çevre bilincinin sağlanması, ulusal ve uluslararası alanda büyük önem taşımaktadır. Çevre sorunları ve yol açtıkları sonuçlar, çevre eğitimi kavramını da gündeme getirmiştir. (Gülay ve Ekici, 2010). Çevre eğitimi, çevre ile ilişki içinde bulunan tüm insanlar için geçerli bir olgudur (Gülay, 2011).

Toplumsal düzen içerisinde her kesimin çevre ile farklı şekillerde ilgisi bulunmaktadır. Çalışmalar (Barraza ve Walford, 2002; Dienno ve Hilton, 2005), çevreye yönelik bilginin artması ile çevresel duyarlılık ve çevreci davranışların ilişkili olduğunu ifade etmektedir. Bu nedenle çevre eğitimi, tüm toplumu kapsayacak şekilde geniş bir kitleye hitap etmelidir. Toplum içerisinde gelişimlerindeki hız ve gelişimin sonraki yıllardaki kalıcı etkisinden ötürü okul öncesi dönem çocukları dikkat çekmektedir. Çevre eğitimi, deneyimlere dayandığı için yaşamın ilk yıllarından itibaren bu deneyimlerin kazandırılması gereklidir. Bu deneyimler sayesinde küçük çocuklarda yaşam boyu devam edecek doğal çevreye yönelik davranışlar, beceriler ve değerler kazandırılacaktır (Wilson,1996). Ayrıca, çevre eğitimi, bir yandan ekolojik bilgileri aktarırken diğer yandan da bireylerde çevreye yönelik tutumların gelişmesini ve bu tutumların davranışa dönüşmesini sağlar. Çevre eğitimi, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor alanlarına hitap eder (Unterbruner, 1991).

Okul öncesi dönem çocuklarının gelişimi açısından önemli olan çevre bilincinin araştırıldığı çalışmaların incelenmesi, bu alandaki gelişmelerin ortaya konması açısından önem arz etmektedir. Bu sonuçlar, uygulamalar için ampirik bir temel oluşturmakta ve mesleki faaliyetler için, uygulayıcılara rehber olarak da kullanılmaktadır. Yapılan alanyazın incelemesinde okul öncesi eğitiminde tezlerin ayrıntılı incelenmesine yönelik araştırmaların sayıca azlığı (örn. Ogelman, ve Güngör, 2015) dikkat çekmektedir. Okul öncesi eğitimi gibi hızla gelişen ve akademik çalışmaların her geçen gün sayıca artış gösterdiği bir alanda, araştırmacılara güncel verilerin sunulmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı araştırmada, Türkiye’de okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılmış lisansüstü eğitim tezlerinin tematik dağılımlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda okul öncesi eğitiminde yapılacak çalışmalara yeni bir bakış açısı getirebilmek ve farklı fikirlerle okul öncesi eğitimi alanına katkı sağlamak hedeflenmiştir.

Araştırma Yöntemi

Bu araştırma; Türkiye’de okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılmış lisansüstü eğitim tezlerinin tematik dağılımlarını ortaya koyduğundan tarama modeli tipindedir. Tarama modeli, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir örneklem üzerinde yapılan taramadır (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Erkan Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2016).

Araştırmada, Türkiye’de okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılmış lisansüstü eğitim tezlerinin tematik dağılımlarının saptanmasına çalışıldığından, araştırmanın evreni, Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK)Yayın Dokümantasyon Daire Başkanlığı tarafından geçmişten günümüze arşivlenen, konu bölümü eğitim ve öğretim olarak dizgilenen lisansüstü eğitim tezleri (Yüksek Öğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi, http://tez2.yok.gov.tr) oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılmış lisansüstü tezler oluşturacaktır.

Araştırmada veri toplama yöntemi olarak epistemolojik doküman analizi kullanılacaktır. Doküman analizinin birinci aşamasında, örneklem grubunda yer alan yüksek lisans ve doktora tezleri (kısıtlama bulunmayan) YÖK Dokümantasyon Dairesi Başkanlığı’nın web sitesinden pdf formatında bilgisayar ortamına aktarılacaktır.

İkinci aşamada ise, bilgisayar ortamına aktarılan tezler yıllara ve temalarına göre ayrılarak çözümlenecektir. Verilerin çözümlenmesinin son aşaması ise bulguların yorumlanması aşamasıdır. Bu aşamada tanımlanan bulguların açıklanması, ilişkilendirilmesi ve açıklanması yapılacaktır. Örneklem grubundaki yüksek lisans ve doktora tezlerinin yıllara, tezlerde kullanılan yönteme ve tezlerin yapıldığı üniversitelere göre dağılımında; frekans ve yüzde gibi betimsel istatistikler kullanılacaktır.

Türkiye’de okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılmış lisansüstü eğitim tezlerinin tematik dağılımlarının inceleneceği bu araştırmanın beklenen geçici sonuçları arasında,

 Okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin okul öncesi eğitim alanın gelişimi açısından

niceliksel olarak yeterli olmadığı,

 Okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin çalışma alanı olarak Türkiye genelinde çok az

sayıda ilde çalışmaların yürütüldüğü,

 Okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin çoğunluğunun nicel araştırma modelinde

tasarlandığı,

 Okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin veri toplama araçlarının niceliksel olarak sınırlı

olduğu,

 Okul öncesinde çevre eğitimi alanında yapılan lisansüstü tezlerin çalışma gruplarının 5-6 yaş çocuklar ve okul

öncesi öğretmenler ile sınırlı olduğu ailelere yönelik çalışmaların bulunmadığı, yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Çevre eğitimi, okul öncesi, lisansüstü tez, Türkiye Kaynakça

Barraza, L., & Walford, R. A. (2002). Environmental education: A comparison between English and Mexican school children.

Environmental Education Research, 8(2), 171-186.

Berkes, F. & Kışlalıoğlu, M. (1993). Ekoloji ve çevre bilimleri. Ankara: Türkiye Çevre Sorunları Vakfı.

Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Erkan-Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (22.Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Çabuk, A. G. B., & Karacaoğlu, A. G. Ö. C. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi. Ankara

University, Journal of Faculty of Educational Sciences, 36(1-2).

DiEnno, C. M., & Hilton, S. C. (2005). High school students’ knowledge, attitudes, and levels of enjoyment of an environmental education unit on nonnative plants. The journal of environmental education, 37(1), 13-25.

Ertan, B.(1991). Türkiye’de çevre hakkının gelişimi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Gülay, H. (2011). Ağaç yaş iken eğilir: yaşamın ilk yıllarında çevre eğitiminin önemi. TÜBAV Bilim Dergisi, 4(3), 240-245. Gülay, H., & Ekici, G. (2010). MEB okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi açısından analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi,

7(1), 74-84.

Ogelman, H. G., & Güngör, H. (2015). Türkiye’deki Okul Öncesi Dönem Çevre Eğitimi Çalışmalarının İncelenmesi: 2000- 2014 Yılları Arasındaki Tezlerin ve Makalelerin İncelenmesi.Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

12(32), 180-184.

Unterbruner, U. (1991b). Umwelterziehung und die Ängste jugendlicher vor Umweltzerstörung. In Eulefeld, G., Bolscho, D und Seybold, H. (Hrsg.) Umweltbewusstsein und Umwelterziehung. Kiel.

76

(11568) Okul Öncesi Eğitiminde Alternatif Eğitim Yöntemlerinden Montessori Eğitim Metodunun İncelenmesi ve Geleneksel Eğitim İle Karşılaştırılması

FERDANE TOPRAKKAYA ÇİMEN