Benchmarking ve Demontaj Analiz

Demontaj Analizi bilimsel yazında en çok “Benchmarking” kavramı ile karıştırılmaktadır. Hatta kavramı “rekabetçi ürün benchmarking’i” olarak değerlendiren “James Harrington” gibi yazarlar bile söz konusu olmaktadır. İki kavram arasında kesin bir sınır çizmek oldukça zor olduğu için Benchmarking ve Demontaj Analizi kavramları çoğu zaman birbirine girmiş durumdadır. Bu nedenle her iki kavramın da açıklanması yerinde olacaktır.

Benchmarking yönetsel bir araç olarak Türkiye’de yeni öğrenilen ve uygulanmaya başlayan bir tekniktir. Bu nedenle henüz literatürde benimsenmiş ve ortak kabul görmüş bir karşılığı bulunmamaktadır. Örnek edinme, örnek alma, nirengileme ve kıyaslama şeklinde Türkçe’ye çevrilmeye çalışılan kavram, bu sözcüklerle karşılanamamakta hatta kavrama yanlış anlamların yüklenmesine yol açılmaktadır (Akat v.d. 1999; 404). Benchmarking’in tanımına baktığımızda işletmelerin hedefleri doğrultusunda farklı tanımlamalar yapıldığı görülebilir. Bu tanımlardan bazıları şöyledir:

Benchmarking, performans düzeyini artırmak için bir organizasyonun kendi

içinde ve/veya diğer organizasyonlardaki “en iyi uygulamayı” tespit ederek; kendi organizasyonuna uyarlamasıdır. Benchmarking, sadece kıyaslama yapmak değil, başka organizasyonlarla kıyaslama yaparak; en iyi uygulamaları bulmak ve organizasyonun kendi yapısına ve süreçlerine bunları uyarlamaktır. Bu çerçevede benchmarking kavramı; “en iyi uygulamaların adaptasyonu” olarak tanımlanabilir(Aktan, 1999).

Yukarıda ifade edilenlerden yola çıkarak benchmarking’in; bir şirketin kendini rakipleri, diğer sektörler ve dış pazarlardaki uygulamalar ile karşılaştırıp, en iyi uygulamaları örnek alarak zayıf yönlerini geliştirmeyi sağlayan bir teknik olduğu söylenebilir. Başka bir deyişle benchmarking, rakip firmalara göre nerede

84 bulunulduğunu belirleyerek, gelişme hedeflerinin ve önceliklerin tanımlanmasını ve bu yolla pazarda rekabet avantajı sağlamayı amaç edinen bir yönetsel uygulamadır. Kısaca, bir çeşit kıyaslama ve ölçümleme yöntemidir. Ama iş sadece kıyaslama ile bitmemektedir. Şirketin bu çalışma sonucunda edindiği bilgiyi kendi bünyesine uyarlaması ve daha iyi olma konusunda kullanması gerekmektedir.

Yukarıda Benchmarking’in rakip firmalara göre nerede bulunulduğunu belirlemek, gelişme hedeflerinin ve önceliklerin tanımlanması ve bu yolla pazarda rekabet avantajı sağlamak gibi amaçlarla yapıldığı ifade edilmiştir. Demontaj Analizi’nin de benzer amaçlarla uygulandığı söylenebilir. Fakat işletme Demontaj Analizi sonucunda elde edilen verileri kendi bünyesine uyarladığı gibi, bunları direkt bir şekilde kopyalayabilir veya taklit de edebilir. Bu noktada Demontaj Analizi’nin benchmarking’e göre olumsuz bir tarafının olduğu söylenebilir. Ve ayrıca Demontaj Analizi salt bir çeşit kıyaslamak ve ölçümlemek değildir. Kıyaslamak ve ölçümlemek demontaj faaliyetinden sonraki aşamadır. Ve Demontaj Analizinin en önemli noktası demontaj faaliyetidir; çünkü bu faaliyet sonucunda ürünlerin çalışma prensipleri, ürünlerin nasıl üretildiği ve bu ürünlerde kullanılan teknolojinin ne olduğu, ürünü oluşturan her bir parçanın ürün değerine ve fonksiyonlara olan katkısının ne olduğu ve ürünü üretmenin maliyetinin ne olduğu gibi hususlar ortaya çıkarılacaktır. Bu durumda şu söylenebilir, Benchmarking yapacak bir işletme, rakip ürünlerin hangi noktalardan kendi ürünlerinden daha üstün olduğunu ölçümleyebilir ve bunları karşılaştırabilir fakat bu üstünlüğün nedeni, ancak Demontaj Analizi çalışması sonucunda belirlenebilecektir.

Ayrıca Benchmarking’in özelliklerinden biri de; tarafların arasında ortak ve karşılıklı bir yararlanmanın olmasıdır. Fakat Demontaj Analizinde taraflar arasında ortak bir yararlanma söz konusu değil tam tersine rakiplerin haberi olmaksızın ve izinsiz yapılmaktadır. Bu nedenle bunun bir çeşit endüstri casusluğu olduğu bile söylenebilir(Yükçü, 2000; 29).

85 3.4. Hedef Maliyetleme Ve Demontaj Analizi

Daha önce açıklandığı gibi, Hedef Maliyetleme “bir ürüne ait beklenen kar oranını kazandıracak kabul edilebilir maliyet düzeyine ulaşmayı” amaçlayan bir süreçtir. Kabul edilebilir bu maliyet düzeyine nasıl ulaşılacağı (maliyetlerin düşürüleceği) bu süreçteki önemli noktalardan birisi olmaktadır. Stratejik bir kar ve maliyet yönetim süreci olan hedef maliyetlemenin en önemli özelliği; organizasyonun hem kendi durumunu, hem de organizasyon dışındaki çevrenin analizine imkan tanımasıdır. Kendi iç yapısını, sistem ve süreçlerini tanımayan bir örgütün maliyet düşürme konusunda başarıya ulaşması mümkün olmadığı gibi kendisinin dışındaki çevreyle (pazar yapısı, müşterilerin istek ve beklentileri, rakipleri, tedarikçilerin gücü, vs.) uyumlu olmayan ve bu çevreyi analiz etmeyen bir örgütün de başarıya ulaşması mümkün değildir. Özellikle bu dış çevre içerisinde rakip ürünler maliyet düşürme konusunda önemli fırsatları işletmeye sunabilecektir. Bu fırsatların belirlenmesinde de Demontaj Analizi oldukça önemli bir görev üstlenecektir. Örneğin işletmenin tedarikçilerinden temin ettiği bir parçanın fiyatının rakiplerin tedarikçilerinden elde edilen aynı parçanın fiyatından yüksek olduğu Demontaj Analizi ile belirlendiğinde, işletme ya tedarikçilere yönelik olarak maliyet baskısı oluşturacak ve onların bu fiyattan üretmelerini sağlayacak ya da daha düşük fiyattan bu parçayı sağlayacak başka tedarikçilerle anlaşacaktır.

Hedef Maliyetleme sürecinin başlangıç noktası ve en zorlu aşaması hedef satış fiyatının belirlenmesi safhasıdır. Bu noktada bir çok değişken hedef satış fiyatına etki ettiğinden tüm bu değişkenler göz önünde bulundurulmalıdır. Hedef Maliyetleme uygulayan Japon İşletmeler hedef maliyetlemede satış fiyatının belirlenmesinde dört anahtar değişkeni dikkate almaktadırlar. Bu değişkenler Şekil 3.2’ de gösterilmektedir.

86 Şekil 3.2: Hedef Maliyetlemede Hedef Satış Fiyatının Belirlenmesi

(Kaynak: Ansari ve Bell, 1995; 33)

Bu değişkenler arasında özellikle rekabet analizi, işletmenin hedef satış fiyatına etki edecek rakiplerin tüketicilere sunduğu ürün özelliklerinin, fonksiyonlarının ve maliyetlerinin analizini içerir. Rekabet Analizinde hedef satış fiyatının belirlenmesi konusunda en önemli nokta Tersine Mühendislik veya Demontaj Analizi teknikleriyle rakiplerin işletmenin ürünlerine kıyasla tüketicilere ne gibi özellikler sunduğunun ve bunların maliyetinin ne olduğunun saptanmasıdır. Bu sayede işletme rakiplerinin değer ve maliyet düzeyinden hareketle ürünün ortalama hedef satış fiyatını da kolaylıkla saptayabilecektir.