Belirteçler

1.1.3.2.4. Belirteçler: 1.1.3.2.4. Belirteçler: 1.1.3.2.4. Belirteçler: 1.1.3.2.4.1. Zaman Belirteçleri: 1.1.3.2.4.1. Zaman Belirteçleri: 1.1.3.2.4.1. Zaman Belirteçleri: 1.1.3.2.4.1. Zaman Belirteçleri:

“

ne ān ki

behāyim-i Ǿacemi müteşārik olduāı (004a/16)”, “

ebedde

daħı bu

minvāl üzre olmaė (008b/13)”, “

imdi

herkes ki aĥėām-ı şerǾiye, ve iħtilāf-ı fıėhada

kendü murādına muvāfıė ruħśatı ŧaleb ider (012b/11-12)”, “

dāǿimā

ĥācetmendüm

(013b/17)”, “

evvel

kendü ĥāli kendü nefsiyile ikinci ĥāli raǾiyyetlerle, üçünci ĥāli ĥaėė taǾ ile ve ol her ĥālde ĥaŜretden meǾmūrdur (018b/13-14-15)”, “

andan śoñra

ėuvvet-i rabbānį, ve teǿyįd-i asmānı birle pādşāhlıāa şüruǾ ėıla (019b/11-12)”, “

andan evvel

yoāıdı (020b/08)”, “

evvelki vaėitlerde

fāsid ėānunlar ki komışlardı (020b/13-14)”, “öldügin

den śoñra

aña muttaśıl irişür (021b/21-022a/01)”, “

dāǿim

nažar ide ŧura (023a/09)”, “

gice ve gündüz

eliyile birer kerpüçin ala (023b/13-14)”, “

her gün

ėaǾariyem (031a/13)”, “

günden güne

bį mecāl ü zerd ü nazār olup (039b/08)”, “

on iki

yıldan śoñra

Ǿömeri vāėıǾumda gördüm (056a/16-17)”, “

bugünki güne dek

ĥesābda

idüm (056a/21)”, “

hemįşe

dįndār Ǿālimlerüñ dįdārına müştāk ola (056b/19)”, “

gice

bundan yirüm süleymān anı görüp aāladı (058b/06)”, “

anda

mažlūm u maĥrūm olanlara

destūr virüp (074b/01-02)”, “

ebeden

ĥayy u zinde. ve nūr-ı Ǿināyet-i bāėį ile felek-i saǾādet üzre mihr-i tābındalardur (109a/08-09)”, “

günden güne

göñli şād. ve ėalbi sāf. ve sürūrı mütezāyid ü müteŜāǾif, olup (110b/0910-11)”, “

yārın

yārın inşaǿllāhü’r-

raĥmān, vaėt-i žuhūrda bu maėāma gelüp (111a/09-10)”, “

bugünden

çalış (115b/18)”,

“

hem-ān-dem

yil anı āşāāa ėomaāa meyl ider (118b/21)”, “

gicede gündüzde

allāh içün

Ǿibādet-i bedeniyyede taėśįrlıė itme (131a/02-03)”, “

vaėtā kim

ĥarem-i ħāś-ı

ħusrevānįde bu ĥaėįr merĥūm cennet mekān sulŧān bayezįd ħān Ǿaleyhi’r-raĥmete ve’r- rıñvān zamānından berü perverdeǿ-i niǾmet sulŧānı olup bu āsitāneǿ-i Ǿoŝmāniyyeye

ħayr ħāˇh olup (133b/13-16)”, “

ĥālā

pādşāhımuz Ǿažāmü’s-salāŧįn u ekremü’l-ĥavāėįn

nāśır-ı Ǿibādullāh ĥāmį bilādullāhü’l-āāzį fį sebįlullāh ħādim-i ĥaremeyni’ş-şerįf-i mālikü’l-baĥreyn ve’l-berrįn sulŧān süleymān ħān idāmullāh taǾ Ǿizzete fi’l-dāreyn

vaėtā

kim

bu ĥaėįre vezāret-i Ǿužemā-yı manśıbįn fermān itdükde (134a/06-10)”, “

hem-ān-

dem

ǾarŜını śayup (135a/04)”, “

şimdi

beglerüñ Ǿadlın ve zamānlarında ne vechile Ǿadālet itdüklerin bildürelim (144b/05-06)”, “

gündüz gice

renc ü zaĥmet-i rāh çeküp (160b/06)”, “

henüz

benüm Ǿaśrumda vāėıǾ oldı (172b/13)”, “

günā gün

güftāra başladılar (174b/06)”.

1.1.3.2.4.2. Yer 1.1.3.2.4.2. Yer 1.1.3.2.4.2. Yer

1.1.3.2.4.2. Yer----Yön Belirteçleri:Yön Belirteçleri:Yön Belirteçleri: Yön Belirteçleri:

“sāiri senüñ

arduñca

gireler (057b/01)”, “

aşaāa

inmeye (097a/13)”, “bu şehr

içre

resm ü Ǿādet, gün başına dörder aėça virürler (034a/10)”, “

içerü

gire (062b/20)”, “bir miėdār

ilerü

varduėda (110b/21)”, “bir cānibe aėar olsa aña

ėarşu

kim durur (122b/14)”, “bir ayaāın ħalėa ėarşu uzadup (157b/05-06)”, “

ŧaşra

gelmeye (019a/19)”, “

ŧaşra

giderdi (029a/21)”, “śırāt

üzre

ŧutarlar (055b/16)”, “çaāıl

üzere

ŧurup (058b/19)”, “

yuėaru

ėaldurup (110b/18)”, “bāyiǾüñ

öñüne

iletdi (148b/09)”.

1.1.3.2.4.3. Durum Belir 1.1.3.2.4.3. Durum Belir 1.1.3.2.4.3. Durum Belir

1.1.3.2.4.3. Durum Belirteçleri:teçleri:teçleri:teçleri:

“

öyle

olsa (044a/17)”, “

tįzrek

işler śalāĥa gele (027b/05)”, “

yalñuz

peyāamberleri bilmek (043b/07-08)”, “

yine

müǿmin olmaz (044a/10)”, “

şöyle

farŜ eyleye (052a/19-20)”, “

hiç

ħalįfe ėalmamışdur (058a/17)”, “

ancaė

şunuñ gibi leźįź ü nefįs ŧaǾāmdan bizi menǾ eylerler (060b/11-12)”, “

illā

mažlūm olup (075a/20)”, “

illā

eger

ol žālim maŜlūmuñ ĥaėėını dünyāda üzerinden ayırmayacaė olurısa (090a/05-06)”,

“

beyle

hemrāh olup gitdük (110b/07)”, “

bir bir

deyü virdüm(113b/04-05)”, “

bi’ź-źāt

gitmek (138b/20)”, “

böyle

gerekdür (145b/05)”, “

eyü

dirsin (148a/02)”, “

hiç

oāluñuz ve ėızıñuz var mıdur (149a/01)”, “

tįz

oluñ (149b/16)”, “

ancaė

ėarı köprü başında melik şāh geçerken feryād eyledi (152b/12-13)”, “raǾiyyeti

ħoş

dutaydı (154a/18)”, “

māl-ā-māl

buldılar (166a/14)”, “

nice

itmek (169a/02)”.

1.1.3.2.4.4. Miktar Belirteçleri: 1.1.3.2.4.4. Miktar Belirteçleri: 1.1.3.2.4.4. Miktar Belirteçleri: 1.1.3.2.4.4. Miktar Belirteçleri:

“

bir kezden

ħarāba vire (023b/14)”, “andan

artıė

nesnesi yoāıdı (056b/03)”, “

bir

ėadar

maėbūldür (102a/16)”, “źerre

ėadar

büyüklenmek (119a/11)”, “yardımı

az

olur (124b/17)”. 1.1.3.2.4.5. Soru Belirteçleri: 1.1.3.2.4.5. Soru Belirteçleri: 1.1.3.2.4.5. Soru Belirteçleri: 1.1.3.2.4.5. Soru Belirteçleri:

“

nerde

ėarār iderdi (047b/12)”, “

niçün

bir kimesneye ĥad varduėda Ǿuėūbeti ben

buyurdıāumdan ziyāde eylediñüz (055b/03-04)”, “

nice

mutaśavvur olur (121a/03)”,

“

niçün

almaduñ (148a/19-20)”, “

neden

ėubbeǿ-i sarāyı ėaldurduñ (171a/04-05)”.

1.1.3.2.5. Đlgeçler: 1.1.3.2.5. Đlgeçler: 1.1.3.2.5. Đlgeçler: 1.1.3.2.5. Đlgeçler: 1.1.3.2.5.1. Bağlama Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.1. Bağlama Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.1. Bağlama Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.1. Bağlama Đlgeçleri:

“herkesüñ iėrār-ı lisānį, ve taśdiė-i cinānį,

ve

Ǿamel-i erkānįsi, olsa

velįkin

Ǿamelde mütābaǾat-ı sünnet-i nebevį itmese mübtediǾdür (007a/03-05)”, “göz

ve

ėulaė

ve

dil

ve

burun

ve

dutmaė

ve

ŧatmaė

ve

fikr

ve

ħayāl

ve

vehim

ve

ĥāfıža

ve

źākire (024a/20-21)”, “ėureyş

ve

ėureyşüñ nās, üzerine bile şübhe

ve

iltibās. ĥaėlarımuz var,

yaǾnį

ĥükkām-ı maǾdelet-i āyin,

ve

vülāt-i hümāt-ı dįn, olanlaruñ Ǿayān Ǿāmmeǿ-i

reǾāya, belki kāffeǿ-i berāyā, üzerlerinde ĥuėūėı vardur (032a/19-21)”, “ĥırś ehli merĥūm degil maĥrūm

ve

manśūr

degil

maėhūrdur (118a/16-17)”, “herkesüñ iėrār-ı lisānį, ve taśdiė-i cinānį,

ve

Ǿamel-i erkānįsi, olsa

velįkin

Ǿamelde mütābaǾat-ı sünnet-i nebevį itmese mübtediǾdür (007a/03-05)”, “ŜuǾafāyı cefā vü ĥaėāretile redd iderler.

çünki

anlaruñ mecālis-i ėasve baħślarına ĥāŜırsın (033b/19-20)”, “ol nesne ki göñülden

hem

gele

hem

göñülde eser ide (068a/10)”, “elleri

ile

ayaėlarına (117b/16)”, “birisi pintilik śıfatı

ki

aña iŧāǾat olınup defǾ olınmaya (118a/02-03)”, “ėoyunlar bir nesneden ürküp ėaçdılar śāĥibi ardlarından yitemeyüp uzatdılar

meger

ol maĥlede bir aç ėurd varımış (118a/18-20)”, “allāh taǾ

u

resūline mürācaǾat eyle

nitekim

ĥaėė taǾ irşādın

diledügi ėavme ħiŧāb ider (127b/06-07)”, “Ǿalāmet-i ħıyānetile anı müttehem idesin

tā

kim

biri daħı görüp Ǿibret duta (128b/04-05)”, Ǿ

adl u dād

(128b/19)”, “nefsinüñ ne ėadar ėadri var idügin bile

zįrā

kendü derecesin bilmeyen āayruñ derecesin hiç bilmez (129a/17-18)”, “iħtiyār idesin

yaǾnį

śınayasın (129b/03)”, “

eger

süleymānuñ göñlinde źerre ėadar büyüklenmek göreydüm yükseklere ėaldurduāım gibi anı alçaėlara śalup yirler içine indüreydüm (119a/10-12)”, “

eger çi

bu źikr olınan umūr-ı ħulūś niyyetüñe

ve selāmet-i reǾāyā içün himmet Ǿibādetdür cehd ile her Ǿibādeti ħālıś eyle (130b/20- 21)”, “taėsįm-i ħayrāt u kerāmete müteǾallıė olandur.

ammā

eger ĥikmet metrūk ola nāmusa ĥizlām yetişir,(074a/9-10)”.

1.1.3 1.1.3 1.1.3

1.1.3.2.5.2. Kuvvetlendirme Đlgeçleri:.2.5.2. Kuvvetlendirme Đlgeçleri:.2.5.2. Kuvvetlendirme Đlgeçleri:.2.5.2. Kuvvetlendirme Đlgeçleri:

“ĥālā

daħı

ezel-i āzālda olduāı gibidür (008b/12-13)”, “ehl-i Ǿirfān u Ǿāėilleri

bile

getürüp (137a/10)”, “ikisinden

bile

iki elçiler geldiler (155a/02-03)”, “ebter gibi yabana atdı içine

bile

baėmadı (168b/02)”, “ecel şarābını bu devrānda ol

da

içdi (178a/15)”, “ėulların ħaėėuñ esirge sen

de

Ǿabdullāhsuñ (172a/13)”.

1.1.3.2.5.3. Çekim Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.3. Çekim Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.3. Çekim Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.3. Çekim Đlgeçleri:

“tā ol zamāna

dek

ki anlardan soñra bir ėavm žāhir ola (079b/08-09)”, “nāmı ĥaşre

dek

ölmez (170a/11)”, “ėıyām-ı ėıyāmete

degin

evtād-ı ħulūd ile müǿebbed ėılup (005a/13)”, “günāhına

göre

eyle (058a/14)”, “her işde niyyetini ĥaėė rıŜāsiy

içün

ve ĥaŜrete yakįn olmaā

içün

ĥāliś ėıla (064b/13)”, “įmānuñuzda śādıė degilsüz

diyü

buyurur (013a/11)”, “diyānet ü emānet

ile

yirine getürseler (065a/07)”, “aĥvāli śıĥĥat ü sedād

üzre

taĥrįr ide (076a/03)”, “bārān yaāup irtesi

bigi

giyāh nümūdar oldı (079a/02- 03)”, “sāir ecnebįleri ve āayr-ı nās[ı] menǾ eyledügi

gibi

oālını menǾ eylemekde iėdām eylemeyüp (084b/15-16)”, “andan

evvel

yoāıdı (020b/08)”, “güneşe

ėarşu

yatmış

(056b/08)”, “imden

gerü

(171b/15)”, “itdükden

śoñra

(128b/01)”, “andan

śoñra

(129a/6)”, “baāladuėdan

śoñra

(132a/01)”, “sizden

öñ

(073a/08)”, “şöyle

degil

(022b/09)”, “diyār-ı bedįdār

degil

(072a/08)”, “ħurma

ėādar

pādşāh (005a/03)”. 1.1.3.2.5.4. Karşılaştırma Đlgeçleri:

1.1.3.2.5.4. Karşılaştırma Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.4. Karşılaştırma Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.4. Karşılaştırma Đlgeçleri:

“bārgāh-ı Ǿizzetde

ne

tevbesi maėbūl, ve

ne

ĥuŜūr-ı ĥaėėda Ǿadli sezāvār ėabūl olur (032b/05-06)”, “eyyām-ı salŧanat ve hengām-ı imāretlerinde

ne

minvāl üzre zindegānį, zamān-ı ħilāfet ve āvān-ı vilāyetlerinde

ne

üslūb üzre Ǿıyş u kām –rānį, etmişlerdür (035a/03-05)”, “

ya

fiǾlden evvel ola

ya

āħir ola

ya

muǿaħħar olmaė bāŧıldur (051a/08-09)”, “ve

gāh

olur ki yoħsullardan ĥükm ile alurlar. anlaruñ göñli ħōş olmadın. ve ekŝer olur ki üzerine zekāt vācib iken ħalėdan zekāt alurlar. ve ĥarām yirler. ve

ĥarām giyerler ve yalān ĥikāyetleri iftirā iderler. ve mevzūn u maŧǾūn ĥadįŝler rivāyet iderler ki ĥadįŝ-i śaĥiĥlerdür diyü, ve ħalėa ħoş gelicek sözler naėl iderler, ve ħalėı bidǾata bıraāurlar. ve

gāh

olur ki taǾaśśublar iderler, ve fitneler ėoparurlar, ve Ǿavāmı taǾaśśub üzerine ėandırurlar. aytdı bunlar ol Ǿālimlerdür ki dilleri Ǿālim ve göñülleri cāhillerdür. ki cehennem odın bunlar ėızdururlar (067b/10-18)”, “ol nesne ki göñülden

hem

gele

hem

göñülde eser ide (068a/10)”.

1.1.3.2.5.5. Gösterme Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.5. Gösterme Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.5. Gösterme Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.5. Gösterme Đlgeçleri:

“

tā

ol zamāna dek (079b/08)”, “

işbu

ėanluca gönlegümi (112b/14-15)”, 1.1.3.2.5.6. Uyarı Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.6. Uyarı Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.6. Uyarı Đlgeçleri: 1.1.3.2.5.6. Uyarı Đlgeçleri:

“

śaėın

Ǿaskerüñ gice ile düşmen baśup ya bir hįle ile şebįĥūn itmesün (116a/21-

116b/01)”, “

śaėın

salŧanatum ėuvvet dutsun diyü ĥaėė taǾ ħaram itdügi ėanları dökmege irtikāb itme (132b/02-03)”, “

zinhār

śaėınalar (136b/19)”, “

zinhār

her kimesnenüñ žāhir ĥāline aldanmayasın (142a/10)”.

1.1.3.2.5.7. Seslenme 1.1.3.2.5.7. Seslenme 1.1.3.2.5.7. Seslenme

1.1.3.2.5.7. Seslenme----Ünlem Đlgeçleri:Ünlem Đlgeçleri:Ünlem Đlgeçleri:Ünlem Đlgeçleri:

“

yā

rābb (005a/16)”, “

heyhāt

ki Ǿacūz bir daħı cürǾet idüp (168a/21)”, “

iy

ħāŧun aħiret bañā bed duǾā ėılma (169b/15)”, “

eyā

şāh-ı āāfil agāh ol (171a/17)”, “

hey

pādşāh-ı śāĥib-i tāc (171b/03)”, “

tüf

benüm sulŧānlıāuma

yuf

benüm ħāėāñlıāuma (171b/07-08)”, “

vay

ol kimesnenüñ başına (172a/21)”, “her sene ekilen dānemüz bitmez kārımuz

āh vāh

(179a/01)”. 1.1.3.3.Eylemler 1.1.3.3.Eylemler 1.1.3.3.Eylemler 1.1.3.3.Eylemler 1.1.3.3.1. Kişi Ekleri 1.1.3.3.1. Kişi Ekleri 1.1.3.3.1. Kişi Ekleri 1.1.3.3.1. Kişi Ekleri

Metnimizde üç tip kişi ekinin kullanıldığını görmekteyiz. Bunlar, kişi adılı ve iyelik kökenli kişi ekleri ile emir kipinde kullanılan kişi ekleridir.

1.1.3.3.1.1. Adıl Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.1. Adıl Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.1. Adıl Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.1. Adıl Kökenli Kişi Ekleri

1. Teklik Kişi 1. Teklik Kişi 1. Teklik Kişi

1. Teklik Kişi : : : : +(A)m/+(u)m/+(I)n

“nefsüm içün aālar+

ın

(075a/15)” “anuñiçün aālar+

um

(075a/15) ”, “ayāā altında ėalalar der+

in

” (075a/17-18)”, “ricā ider+

in

(076b/03)”, “ben seni bilmez mi+

y+in

(76b/3)”, “muātenem ol

a+m

(118b/14)”, “bilür+

em

(154b/04)”.

2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi

2. Teklik Kişi : : : : +sIn

“ħuśūmet etmeye-

sin

(040b/06)”, “diye-

sin

(072a/19)”, “ėorėar-

sın

(078b(19)”.

1. Çokluk Kişi 1. Çokluk Kişi 1. Çokluk Kişi

1. Çokluk Kişi : : : : +(v)Uz

“ider-

üz

(045b/21)”, “ŧuta+

vuz

(057b/13)”, “ėılur-

uz

(092a/08)”.

2. Çok 2. Çok 2. Çok

2. Çokluk Kişiluk Kişiluk Kişi : : : : +sUz luk Kişi

“çekmez-

siz

(157b/13)”, “olmaya-

sız

(161a/16)”, müǿmin olmazsız (12b/4).

1.1.3.3.1.2. Đyelik Eki Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.2. Đyelik Eki Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.2. Đyelik Eki Kökenli Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.2. Đyelik Eki Kökenli Kişi Ekleri 1. Teklik Kişi 1. Teklik Kişi 1. Teklik Kişi 1. Teklik Kişi : : : : +m bileydü-

m

(004b/15)”, “bulaydu-

m

(014b/10)”. 2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi : : : : +ññññ

“gönderürse-

ñ

(169b/16)”, “ėoyarsa-

ñ

(040a/14)”, “yutdurdu-

ñ

(085b/20)”.

2. Çokluk Kişi 2. Çokluk Kişi 2. Çokluk Kişi

2. Çokluk Kişi : : : : +ñUz

“aldu-

ñuz

(151a/20)”, “geldü-

ñüz

(047a/18)”.

1.1.3.3.1.3. Emir Kipinde Kullanılan Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.3. Emir Kipinde Kullanılan Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.3. Emir Kipinde Kullanılan Kişi Ekleri 1.1.3.3.1.3. Emir Kipinde Kullanılan Kişi Ekleri 1. Teklik Kişi:

1. Teklik Kişi: 1. Teklik Kişi:

1. Teklik Kişi: -AyIn

“müselmān ol-

ayın

(056b/15)”, “bil-

eyin

(078b/11)”. 2. Teklik Kişi

2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi 2. Teklik Kişi:::: -gIl

“bil-

gil

(098a/01)”, “bekle-

gil

(070a/20)”. 1. Çokluk Kişi:

1. Çokluk Kişi: 1. Çokluk Kişi:

1. Çokluk Kişi: -AlUm/-elim

“ėıl-

alum

(040b/12)”, “yiy-

elüm

(049b/10)”, “bildür-

elim

(144b/06)”. 2. Çokluk Kişi

2. Çokluk Kişi 2. Çokluk Kişi

2. Çokluk Kişi: - ñ, - ñuz

“ĥālıś ol-

uñ

(050b/18)”, “delālet ėılı-

ñuz

(100a/10)”.

Belgede Gencine-i Adalet üzerine dilbilgisi incelemesi ve iktidar felsefesi bakımından söylem çözümlemesi (sayfa 56-62)