Belediyelerin görev ve sorumlulukları

Belediyeler, günlük hayatımızda iç içe olunan en mühim yerel yönetim kuruluşlarımızdan biridir. Belediyelerin vazifeleri esas itibariyle, beldelerini geliştirerek güzelleştirmek ile belde sakinlerinin yerel ortak gereksinimlerini temin etmektir. Evimizde kullanılan suyun temininden, çöplerin toplanmasına; caddelerin temizliğinden şehir içi ulaşımlara kadar çok türlü alanlarda vazife yüklenmişlerdir (Dönmez, 1994: 475).

Belediyelerin halka sundukları hizmetler ülkelerden ülkelere ve zaman içerisinde değişiklikler gösterebilmektedir. Refah devlet anlayışlarının gelişmesine paralel biçimde, öncelerde belediyece görülen hizmetleri devletler üzerine almışlardır. Kimi hizmetleri devletlerin yüklenmesi birtakım teknik güçlüklere de sebep olmuştur. Diğer taraftan artan ve çeşitlenmekte olan kamu hizmetlerinden, belediyelerin paylarına düşenlerin sayıları da giderek artış göstermektedir. Bununla birlikte kimi ülkelerde, geleneksel biçimde belediyelerce görülen birtakım hizmetlerin, diğer ülkelerde merkezden yönetildikleri görülmektedir (Tortop, 1996: 30; Keles, 1994: 192 ).

Belediyeler, şehir insanlarının yerel özellikli, ortak gereksinimlerini karşılamakla görevli olan kamu tüzel kişilikleridir. Bununla birlikte, belediyelerin kent ile kentliyi

ilgilendirmekte olan her çeşit görev ve yetkiyle donatılmaları düşünülemez. Hangi vazifelerin belediyelerce, hangilerinin ise merkezi idare bakımından yerine getirilmesinin gerekli olduğu konusunda genel biçimde “hizmette vatandaşlara yakınlık (subsidiarity)” prensibi kabul görmektedir. Bu prensip, bir hizmetin ilke itibarıyla vatandaşlara en yakın olan idari birimlerce yerine getirilmesini, yalnızca bu birimce ya hiç ya da yeterince etkili bir şekilde yerine getirilememekte olan hizmetlerin bir üst birimce üstlenilmesini gerekli kılar (Kaya, 2007).

Belediyelerin görev ile yetkilerinin tespitinde yeryüzünde başlıca üç esastan söz edilmektedir. Bunlar; “genel yetki ilkesi”, “yetki ilkesi” ve “ liste ilkesi’dir” (Keles; 2000: 214; Ulusoy ve Akdemir, 2001: 156; Güneş: 2007).

 Genel yetki ilkesi’ne göre belediyeler, kanunların yasaklamadıkları veya başka idare birimlerine bırakılmayan tüm hizmetleri görmeye dair yetkilidirler. Federal Almanya ile Hollanda buna örnek biçimde gösterilebilir.

 Yetki ilkesine bakıldığında, belediyeler, kanunların açık biçimde

yetkilendirdikleri hususlarda yerel özellikteki hizmetleri gerçekleştirebilirler. Belediyeler, kanunların yasaklamadıkları alanlarda hizmet götürmek ile vazifeli ve yetkili biçimde değildirler. İngiltere söz konusu ilkeyi kabul etmiştir.

 Liste ilkesindeyse, belediyelerin yetki ile görevlerini kanunlar liste biçiminde teker teker saymaktadırlar. Buna “sayma” metodu da denilir. Ülkemizde 2005 senesine değin belediyelerin yetki ile görevleri, büyük derecede “liste ilkesi”ne göre tespit edilmiştir. 2005 yılında yürürlüğe giren 5393 sayılı belediye kanununda, öncelikli olarak “yetki ilkesi” kabul görmüştür. Yetki listesi ile beraber “genel yetki ilkesi” de benimsenmiş durumdadır.

Belediyeler, uzun seneler süresince 3 Nisan 1930 tarih ve 1580 sayılı belediye kanunları çerçevesinde yönetilmişlerdir. Söz konusu durum 7 Aralık 2004 tarih ve 5272 sayılı belediye kanunuyla son bulmuş fakat hukuki problemler sebebiyle 3 Temmuz 2005 tarihli ve 5393 sayılı yeni belediye kanunları yürürlüğe girmiş ve bu kanun ile belediyelerin yetki, görev ile sorumlulukları belediye yönetimlerine tanınmış olan imtiyazlar hususunda kapsamlı olarak bir düzenleme meydana getirilmiştir (Kurtuluş, 2006). Gerek sahip olunan yetkiler gerekse söz konusu yetkilere istinaden vazifelerin ifası anlamında Türk belediye sistemi, beldelerden büyükşehir’e değin nüfus ile sahip olundukları olanaklar bakımından mühim farklılıklar gösterirler. Büyükşehir dâhilinde

olmamakta olan belediyeler temel biçimde 5393 sayılı kanuna tabi biçimde görev yaparlar, 16 büyükşehir belediyesiyle büyükşehir ilçe ile ilk kademe belediyeleri; hem 5216 sayılı kanun hem de 5393 sayılı kanuna göre vazife ifa etmektedirler (Can, 2008).

5393 sayılı belediye kanunlarının 14’üncü maddesinde “belediyelerin görev ile sorumlulukları” başlıkları altında şu hükümler yer alır; (www.yerelnet.org.tr; www.mahalli-idareler.gov.tr; www.tbb.gov.tr) "Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

a) “İmar, su ile kanalizasyon, ulaşım benzeri kentsel alt yapı; coğrafî ile kent veri sistemleri; çevre ile çevre sağlıkları, temizlik ile katı atık; zabıta, kurtarma ile ambulans, itfaiye, acil yardım; şehir içindeki trafik; defin ile mezarlıklar; ağaçlandırma, park ile yeşil alanlar; konut; kültür ile sanat, turizm ile tanıtım, gençlik ile spor; sosyal hizmet ile yardım, nikâh, meslek ile beceri kazandırma; ekonomi ile ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yaparlar ya da yaptırırlar. Büyükşehir belediyeleriyle nüfusu 50.000'i geçmekte olan belediyeler, kadınlar ile çocuklar adına koruma evleri açarlar.

b) Okul öncesi eğitim kurumları açabilirler; Devlete ait olan her derecedeki okul binasının inşaatı bakım ile onarımlarını yapabilir ya da yaptırabilirler, her çeşit araç, gereç ile malzeme gereksinimlerini karşılayabilirler; sağlıkla alakalı her çeşit tesisi açabilirler ve işletebilirler; kültür ile tabiat varlıklarıyla tarihî doku ve kent tarihi açısından ehemmiyet taşıyan mekânlar ile işlevlerinin muhafazasını sağlayabilirler; bu gayeyle bakım ile onarımlarını yapabilirler, muhafazası imkân dâhilinde olmayanları aslına uygun biçimde yeniden inşa edebilirler. Gerekli olduğunda, öğrencilere, amatör olan spor kulüplerine malzeme verirler ve gerekli olan destekleri sağlarlar, her çeşit amatör spor müsabakaları düzenlerler, yurt içi ile yurt dışı karşılaşmalarda üstün başarılar gösteren ya da derece almış olan sporculara belediye meclisi kararlarıyla ödül verebilirler. Gıda bankacılığı yapabilirler”.

Görüldüğü gibi 14. maddenin a bendinde öncelikle yerel ve ortak nitelikte olmak koşuluyla, belediyenin temel görev alanları ve b bendinde isteğe bağlı olarak girebileceği görev alanları sayılmaktadır. Bu çerçevede, belediyeler üstlenebileceği yerel ve ortak nitelikteki görevler bakımından genel yetkili kılınmışlardır (Erençin, 2006: 22-23). Belediyelerin görev yetki ve sorumlulukları incelendiğinde birer hizmet kuruluşu oldukları görülmektedir.

5393 Sayılı Belediye kanununda belediye hizmetlerinin sunumuna ilişkin temel niteliklerde belirtilmiştir. Buna göre, belediye hizmetlerinin yerine getirilmesinde öncelik

sırası belediyenin mali durumu ve hizmetin ivediliği dikkate alınarak 2 Bu maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde yer alan “Okul öncesi eğitim kurumları açabilir;” bölümü ve ikinci fıkrası; Anayasa Mahkemesinin 24/1/2007 tarihli ve E. 2005/95, K. 2007/5 sayılı Kararı ile iptal edilmiş ve iptal kararının sonuçsuz kalmaması için Kararın Resmi Gazete’de yayımlanacağı güne kadar 24/1/2007 tarihli ve E:2005/95 K:2007/2 (Yürürlüğü Durdurma) sayılı Karar ile yürürlüğü durdurulmuştur. (5393 Sayılı Belediye Kanunu, www.yerelnet.org.tr ) belirlenecektir. Belediyeler kararlarında mahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulunduracaklardır. Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulacak, hizmet sunumunda özürlü, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanacaktır. Bu çerçevede belediyenin karar organı olan belediye meclisi, stratejik plan, yatırım ve çalışma programları, bütçe ve imar planları ile ilgili kararlarıyla belediyenin üstleneceği görevler bakımından önceliklerini belirleyeceklerdir (Erençin, 2006: 23-24). Örneğin mali durum dikkate alınmadan yapılacak hizmetler sonucunda ortaya çıkacak kamu zararı belediye yöneticilerine yansıtılacaktır. Bununla birlikte hizmetlerde öncelik tespitinde belediyeler de mali durumlarını dikkate alarak hizmet üreteceklerdir (Öner, 2006: 80). Kanunda belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanının belediye sınırlarını kapsamakta, belediye meclisinin kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetlerinin götürülebileceği ayrıca belirtilmektedir.

Belediyeler, kentlerin planlanmasından imara uygun olan yapılaşmanın sağlanmasına; su, kanal ve yol benzeri alt yapıdaki hizmetlerden, otopark, oyun parkı, park, spor alanları ile tesisler gibi toplumsal yaşam adına zaruri olan donatı alanlarına; halk sağlığı adına işyeri kontrollerinden, toplumsal nizam adına gerekli tedbirleri almaya; beldenin temizliklerinin sağlanmasından, çevrenin muhafazasına; ihtiyaç sahiplerine sosyal olarak yardımlarda bulunmaktan, kültürel çalışmaların organize edilmelerine değin çok farklı alanlarda hizmet sunmakla yükümlüdürler (Kaya, 2003: 9).

Belediyelerin görev ile yetkilerine bakıldığı zaman, insanların doğumundan ölümlerine kadar geçen zaman içerisinde ve her evrede belediyelere sorumluluklar yüklendikleri görülmektedir. Bu sebeple belediyeler şehirlerin gelişimleri ile kentte hayat sürenlerin ortak gereksinimlerinin karşılanması konusunda stratejik ehemmiyete sahip kuruluşlardır.