Belediyelerin borçlanmaları

33

2 oranında ayrılan pay, 5177 sayılı Maden Kanununun 14’üncü maddesindeki paylara ilave olarak tahsil edilmektedir. 3213 sayılı Maden Kanununun 14’üncü maddesinde ise maden sahasından çıkarılacak cevherlerden işletme çeşidine bağlı olarak alınması gereken pay, ocak başı satış tutarının % 2’si ile % 4’ü arasında değişmektedir. Yıllık brüt karın ise % 5’i devlet hakkı, % 5’i madencilik fon payı ve % 2’si belediye payı olarak ayrılması gerekirken, % 2’lik belediye payı ise işletme tarafından devlet hakkının Hazineye ödenmesi sırasında ilgili belediyeye ödenir. Devlete ayrılan payın her yıl haziran ayı sonuna kadar Hazine’ye ödenmesi gerekmektedir. Belediye payının ödenme zamanı, 2464 Sayılı Kanunun mükerrer 97’nci maddesi ile devlet hakkının ödenmesine benzer şekilde düzenlenmiş olup, maden işletmesinin maden sahasından çıkaracağı cevherlerin yıllık satış tutarından belediyeye ayrılan payı her yıl haziran ayının sonuna kadar yatırması zorunludur. Madenlerden belediyeye pay verilmesi için madenlerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunması gerekir. Belediyelerin, belediye ve mücavir alan içerisinde bulunan madenlere hizmet götürmemeleri durumunda dahi maden payını alma hakları bulunmaktadır (Nas 2011).

34

5393 Sayılı Kanunun 68’inci maddesine göre belediyeler, görev ve hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin düzenlenmesi hakkında kanun hükümleri çerçevesinde sadece belediyenin yatırım programında yer alan projeler için finansmanın sağlanması için belirtilen usul ve esaslara göre borçlanabilmekte ve tahvil ihraç edebilmektedir.

(a) İller Bankası’ndan yatırım kredisi ve nakit kredi kullanan belediye, ödeme planını bu bankaya sunmak zorundadır. İller Bankası hazırlanan geri ödeme planını yeterli görmediği belediyenin kredi isteklerini reddedilir. (b) Tahvil ihracı, yatırım programında yer alan projelerin finansmanı için ilgili mevzuat hükümleri uyarınca yapılır. (c) Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin % 50’sinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin, faiz dahil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 Sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Bu miktar büyükşehir belediyeleri için bir buçuk kat olarak uygulanır. (d) Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin % 50’sinden fazlasına sahip oldukları şirketler, en son kesinleşmiş bütçe gelirlerinin, 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre belirlenecek yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarının yılın içinde toplam % 10’unu geçmeyen iç borçlanmayı belediye meclisinin kararı; yüzde onunu geçen iç borçlanma için ise meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ve İçişleri Bakanlığının onayı ile yapabilir. (e) Belediyelerin ileri teknoloji ve büyük tutarda maddi kaynak gerektiren altyapı yatırımlarında devlet planlama teşkilatı müsteşarlığının teklifi üzerine bakanlar kurulunca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar (c) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmaz. Dış kaynak gerektiren projelerde Hazine Müsteşarlığının görüşünün alınması zorunludur.

Yukarıda belirtilen usul ve esaslara aykırı olarak borçlanan belediye yetkileri hakkında, fiilleri daha ağır bir cezayı gerektirmeyen durumlarda 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun görevi kötüye kullanmaya ilişkin hükümleri uygulanır.

35

Belediye, varlık ve yükümlülüklerinin ayrıntılı bir şekilde yer aldığı mali tablolarını üçer aylık dönemler halinde İçişleri Bakanlığı’na, Maliye Bakanlığı’na, (mülga) Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’na ve Hazine Müsteşarlığı’na gönderir (Ortak 2011). Belediyelerin borçlanmalarını iç borçlanma ve dış borçlanma olarak iki şekilde ele alınmaktadır:

2.4.4.1 İç borçlanma

Dış borçlanma sadece yatırım harcamalarının finansmanı için yapılabilirken, iç borçlanmanın cari ve yatırım harcamalarının finansmanı için yapılması mümkündür. İç borçlanma, yurtiçinde bulunan bankalar ve finans kuruluşları ile İller Bankası’ndan yapılan borçlanmalardır. İç borçlanma için mevzuatta bir sınırlama getirilmemiş olmasına karşın, iç borçlanma hangi amaç için (nakit, yatırım) yapılmış ise o amaç için kullanılması gerekir.

Yatırım harcamalarının finansmanı için yapılan iç borçlanmanın cari harcamalarda kullanılması mevzuata uygun düşmeyecektir. Belediyeler tarafından ihtiyaç duyulması halinde ülke içinde bulunan bankalardan, özellikle de İller Bankası’ndan iç borçlanma yolu ile kaynak temin edebilmektedir (Ortak 2011).

2.4.4.2 Tahvil çıkararak borçlanma

Belediyelerin yatırım programında yer alan projelerin finansmanı için 5393 Sayılı Kanunun 68’inci maddesi (c) bendinde ilgili mevzuat hükümleri uyarınca tahvil çıkararak finansman sağlanmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Belediyelerin tahvil çıkararak hem dış piyasalardan, hem de iç piyasalarda borçlanmaları mümkündür. Ancak iç finans kaynaklarının yeterli dinamizme kavuşmadığı durumlarda, tahvil ihraç edilmesi yoluyla borçlanmanın dış kaynak temininden daha avantajlı olduğu değerlendirilmekte olup, uygulamadaki gelişmelerin de bu durumu ortaya koyduğu bilinmektedir. Yurt içi kaynaklarından tahvil çıkararak borçlanmaya ilişkin İstanbul ve Ankara Büyükşehir Belediyeleri tarafından girişimlerde bulunulduğu, ancak tahvillere rağbet olmaması nedeniyle

36

çalışmaların başarısızlıkla sonuçlandığı belirtilmelidir. Yurt dışı tahvil ihracı ise ilk defa Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından 1990 ve 1991 yıllarında Alman Sermaye Piyasasına ve Tokyo Sermaye Piyasasına tahvil ihraç edilmiştir.

Belediyelerin tahvil ihraç ederek iç kaynaklardan borçlanmaları (mülga) 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda düzenlenmiştir. İlgili mevzuat olarak 2499 Sayılı Kanunun 3’üncü maddesinin (h) bendinde mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmeler ihraççı olarak nitelendirilmiş olup, “Tahvil ve Diğer Borçlanma Senetleri” başlıklı 13’üncü maddede ihraç limitlerinin Bakanlar Kurulunca belirleneceği ve bu durumda özel kanunlarda belirlenen limitlerin uygulanmayacağı ve ayrıca Hazine garantisini ihtiva eden ihraçlarda, mevzuatta öngörülen ihraç limitlerine uyulmayacağı hüküm altına alınmıştır. Mahalli idareler tarafından çıkarılan menkul kıymetlerin halka arzı için Sermaye Piyasası Kurulundan izin alınması zorunluluğu bulunmuyorken, 1992 yılında yapılan değişiklikle kurul kaydı hale getirilmiştir.

Belediyelerin Hazine garantisi olmaksızın herhangi bir dış finansman kaynağından sağlayacağı her türlü dış kaynağın kullanımı Hazine Müsteşarlığı’nın iznine bağlanması durumu Kamu Finansmanına İlişkin Kanunun 8’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna ilişkin çıkarılan 12/4/2002 Tarihli Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Hazine Garantisi Olmaksızın Temin Edilen Kredilere İzin Verilmesi ve İzlenmesi Esas ve Usullerine İlişkin Yönetmelik ile Hazine izni verilirken uygulanacak usul ve esaslarda; kamu kurum ve kuruluşlarının yurt dışından her türlü nakdi kredi sağlaması ve uluslararası sermaye piyasalarında tahvil ve borçlanan aracı ihraç etmeleri ile bahse konu kuruluşların diğer kurum ve kuruluşlar lehine garanti vermeleri müsteşarlığın iznine bağlanmıştır.

Uygulamada Müsteşarlığın izni alınmadan sağlanan krediler ile tahvil ve diğer borçlanma aracı ihraçları dış finansman bilgi sistemine kaydedilmemekte ve bunlara ait anapara, faiz ve diğer masrafların transferi yapılmamaktadır.

37 2.4.4.3 Ticari bankalardan borçlanma

Belediyelerin İller Bankası haricinde başka bankalardan borçlanmasını kısıtlayan düzenleme 5393 Sayılı Kanunun 68’inci maddesinde yer almaktadır. Dolayısıyla Belediyeler Kanunu’nun 68’inci maddesinin (d) ve (e) bentlerinde belirtilen şartlara uymak koşuluyla belediyelerin kamu bankaları ve özel bankalardan iç borçlanma yoluna gidebilmeleri mümkündür.

Belediyeler, İller Bankası haricindeki diğer bankalardan borçlanma yoluna giderken, bu bankaların sunduğu kredi şartlarının İller Bankası’nın sunduğu şartlardan daha koşullarda veya aynı özellikleri taşıması beklenmektedir. Kredi şartlarının uygunluğu sadece faiz oranı olmayıp teminat, vade gibi unsurların da birlikte değerlendirilmesi gerekmekte olup, Sayıştay ve İçişleri Bakanlığı denetimlerinde de bu hususun dikkate alınması önerilmektedir (Ortak 2011).

2.4.4.4 İller Bankası’ndan borçlanma

Belediyeler tarafından ihtiyaç duyulması halinde İller Bankası’ndan yatırım kredisi ve nakit kredi kullanılabileceği 5393 Sayılı Kanunun 68’inci maddesi (b) bendine göre hüküm altına alınmış olup, bu kredilerin kullanılabilmesi için İller Bankası’na geri ödeme planının sunma zorunluluğunun bulunduğu belirtilmelidir.

Belediyelerin İller Bankası’ndan kullanabileceği kredilere bir çerçeve çizilmiş olup, belediyeler tarafından İller Bankası’na hazırlanan geri ödeme planlarının eksik olması veya yeterli görülmemesi durumlarında kredi taleplerinin geri çevrilebileceği ilgili mevzuatta düzenlenmiştir.

Türkiye’deki yerel yönetim yatırım ve nakit ihtiyaçlarının karşılanması en fazla İller Bankası tarafından gerçekleştirilmektedir Banka 4759 sayılı İller Bankası Kanunu’nun 7’inci maddesinin (a) bendi uyarınca, belediyelerin yapacağı yerel kamu hizmetleri ile ilgili tesis ve yapılar ile diğer işlerini kolaylaştırmak; imar plan ve programlarının gerçekleştirilmesini desteklemek için kredi sağlamaktadır.

Uygulama esasları 25.3.1946 tarihli Tüzük ile belirlenmiş olup, söz konusu

38

Tüzüğün yerini 9.3.1990 tarihli İller Bankası Kanunu Uygulama Yönetmeliği almıştır. Bu Yönetmelik uyarınca İller Bankası, belediyelere kısa ve uzun vadeli krediler sağlamakta, ayrıca kefillik ve aracılık da yapmaktadır.

İller Bankası, uzun vadeli kredileri belediyelerin genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden aldıkları kanuni payların yıllık (kesinleşmiş) tutarına göre 5 ile 20 yıl vadeli olmak üzere vermektedir. İller Bankası tarafından uzun vadeli kredilerin açılabilmesi için, yapılacak işin İller Bankası’nın yıllık yatırım programında yer alması veya bankanın bütçesinde cari ve yatırım ödeneğinin olması gerekmektedir. Belediye meclisi kararının, mülki amirin tasdiki ile bankaya gönderilmiş olması da gerekmektedir. İller Bankası aynı esaslar dahilinde, yıllık yatırım programında yer alan işler için yıl içi yatırımı karşılığında belediyelere ayrıca avans desteği sağlamakta ve kısa vadeli kredi imkanı sunmaktadır. İller Bankası tarafından belediyelerin hakkı olan kanuni paydan belediyenin özellikle bankaya olan borçları dikkate alınarak kalan kısım ölçüsünde, kredinin açıldığı yıl veya bir sonraki yıl belediyenin kanuni payından karşılanmak üzere kısa vadeli kredi kullandırılmaktadır. Kısa vadeli kredinin kaynağı bankanın özkaynakları olabileceği gibi banka dışındaki diğer kredi kuruluşlarından sağlanacak kaynaklar da olabilir. Krediler meclis kararı ve mülki amir onayı ile araç, gereç ve bazı işler için banka yönetim kurulu kararı ile verilmektedir. Kredilerin tahsilinde tespit edilen vadelerde taksitler ödenirken, kredi masrafları yıl içinde, faizleri ise yılsonunda kanuni paylardan kesilir (Anonim 2011).

2.4.4.5 Dış borçlanma

Dış borçlanma, dış finansman sağlayan yabancı ülkeler, ülkelerce oluşturulan birlikler, resmi finansman fonları, uluslararası ve bölgesel kuruluşlar ile uluslararası sermaye ve finansman piyasalarında faaliyet gösteren yatırım bankaları da dahil olmak üzere bankalar, satıcı veya alıcı kredisi sağlayan kuruluşlar ile firmalardan yapılan borçlanmalar olarak tanımlanmaktadır.

Belediyeler, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi