Harcamalara katılma payı

28

isteyenler olup, 2464 Sayılı Kanuna göre muayene ruhsat ve rapor harcı en az 5,00 TL ve en çok 15,00 TL olarak alınmaktadır.

2.4.2.12 Sağlık belgesi harcı

Yaptıkları işler ve gördükleri hizmetler dolayısıyla özel mevzuatı gereğince belediyelerden sağlık belgesi almak mecburiyetinde olanlara verilecek belgeler ile bunların belli aralıklarla yenilenmesi durumunda sağlık belgesi harcının mükellefiyeti doğmaktadır. Harçların mükellefi ise sağlık belgelerini almak ve yenilemek isteyenler olup, 2464 Sayılı Kanuna göre sağlık belgesi harçları en az 1,00 TL ve en çok 3,00 TL olarak uygulanmaktadır. Sağlık harcının makbuz karşılığında veya basılı damga vurulmak suretiyle nakit olarak ödenmesi esastır.

29

Harcamalara katılma payı 2464 Sayılı Kanunda üç kısım olarak ele alınmış olup, bunlar; (i) yol harcamalarına katılma payı, (ii) kanalizasyon harcamalarına katılma payı ve (iii) su tesisi harcamalarına katılma payı olarak belirlenmiştir.

Belediyelerde harcamalara katılım payı uygulamasına ilişkin temel ilke ve esaslar aşağıda kısaca incelenmiştir:

2.4.3.1 Yol harcamalarına katılma payı

2464 Sayılı Kanuna göre; belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce inşa, tamir ve genişletilmeye tabi tutulan yoların iki tarafında bulunan veya başka bir yola çıkışı olmaması ve dolayısıyla bu yoldan yararlanan gayrimenkullerin sahiplerine meclis kararı ile yol harcamalarına katılma payı tahakkuk ettirilebilmektedir. Yol harcamalarına katılım payı; (i) yeni yol açılması, (ii) mevcut yolların yüzde 40 nispetinde veya daha fazla genişletilmesi, (iii) kaldırımsız ve bakımsız bulunan yolların, kaldırım veya parke kaldırım haline getirilmesi veya asfalt yapılması, kaldırım veya şose halindeki yollarında parke, beton veya asfalta çevrilmesi ve (iv) mevcut kaldırım veya parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi ile ilgili olarak tespit ve tahsil edilmektedir.

Yolların kaldırımları da dahil olmak üzere 15 metreden fazla genişliklerine düşen giderler belediyelere ait olup, harç payına konu teşkil etmez. İki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkuller için asıl cepheyi teşkil eden yoldan düşen pay tam, diğer yollara ait pay ise % 50 oranında indirimli olarak hesaplanır.

2.4.3.2 Kanalizasyon harcamalarına katılma payı

Belediyeler ve belediyelere bağlı müesseseler tarafından, belirli koşulları sağlayan kanalizasyon tesislerinin yapılması halinde, yapılan hizmetten faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden, kanalizasyon harcamalarına katılma payının alınması 2464 Sayılı Kanunda düzenlenmiştir. Kanalizasyon harcamalarına katılma payı iki grupta ele alınmakla birlikte, bunlar (i) yeni kanalizasyon tesisi

30

yapılması ve (ii) mevcut tesislerin sıhhi ve fenni şartlara göre ıslah edilmesi durumlarında oluşur. İki ve daha fazla yol kenarında bulunan gayrimenkullerin bağlantısının yapıldığı yola göre kanalizasyon harcamalarına katılım payı hesaplanmaktadır.

2.4.3.3 Su tesisleri harcamalarına katılma payı

Su tesisleri harcamalarına katılma payı 2464 Sayılı Kanunu hükümlerine göre belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce beldede belirli nitelikleri taşıyan su tesisleri yapılması halinde, dağıtımın yapıldığı saha dahilindeki gayrimenkullerin sahiplerinden tahsil edilir. Harcın tahakkuk ettirilmesi için; (i) yeni içme suyu şebeke tesisleri yapılması ve (ii) mevcut şebeke tesislerinin tevsii ve ıslahının yapılması gerekir. Birden fazla yol kenarında bulunan gayrimenkullere ait payın hesabında, bunların suya bağlandıkları yol üzerindeki toplam uzunlukları esas alınır.

2.4.3.4 Belediyeler yapılan harcamaların ilgililerden tahsili ve hesabı

Mevzuatta yer alan 2464 Sayılı Kanunun 89’uncu maddesi ile diğer düzenlemeler kapsamında belediyelerce yapılan belirli altyapı tesislerine yapılan harcamaların ilgili taşınmaz maliklerinden tahsil edilmesi gerekmektedir. Taşınmaz malikleri tarafından ödenmesi gereken paylar;

a) Bir program dahilinde veya istek üzerine doğrudan doğruya yapılan işler ve hizmetler için yapılan giderlerin tamamı olarak belirlenmiştir. Yapılan giderlerin peşin ödenmesi durumunda, söz konusu paylar üzerinden % 25 oranında indirim uygulanmaktadır. Ancak, bu tür hizmet giderleri (mülga) Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (günümüzde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı) ile İller Bankası tarafından tespit edilen ve yayınlanan rayiç ve birim fiyatlara göre hesaplanan tutarların üzerinde hesaplanamaz. Dolayısıyla belediye, yaptığı harcamaların tamamını hizmet götürdüğü ilgililerden tahsil edebilecektir. Ancak kanun burada tahsil

31

edilecek harcamalar için bir üst sınır belirlemiştir. Bu üst sınır, hizmet giderleri Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile İller Bankası tarafından tespit edilen ve yayınlanan, rayiç ve birim fiyatlara göre hesaplanan tutarları aşamayacaktır. Bu düzenleme ile de kanun koyucu gayrimenkul sahiplerini belediye görevlilerince yapılabilecek kötüye kullanımlara karşı korumak istemiş ve piyasa rayiçlerinin üzerinde tahsilat yapılmasını engellemek istemiştir. İlgili kanunun değişmeden önceki halinde belediye ancak yaptığı hizmet giderinin 1/3’ünü tahsil edebilecekken, 1985 yılında 3239 Sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle bu ibare hizmet giderlerinin tamamı olarak değiştirilmiştir. Ayrıca, harcamalara katılma payının peşin ödenmesi halinde % 25 indirim uygulanması mümkündür. Ancak, bu durumda ödemenin tahakkuktan sonra bir ay içinde yapılması gerekmektedir.

Ayrıca harcamalara katılma paylarının bina ve arsa vergi değerinin % 2’sini geçemeyeceği hüküm altına alınmıştır. Dolayısıyla kanun koyucu, gayrimenkul sahiplerinin tek başına ödeyeceği üst sınırı da açıkça belirtmiştir (Yılmaz 2008).

Belediyeler tarafından hesaplanan vergi değerleri toplamının 2464 Sayılı Kanunun 89’uncu maddesine uygun olarak harcamalar toplamına bölünmesiyle katılma payı oranı elde edilir. Örneğin, belediyenin yol harcaması tutarı 50.000 TL, yoldan faydalanan gayrimenkullerin vergi değerleri toplamı 2.000.000 TL olarak kabul edildiğinde; katılma payı oranı % 2,5 (50.000/2.000.000=0,025) olarak bulunur. Yola cephesi bulunan ve vergi değeri 100.000 TL olan bir gayrimenkul sahibinin ödeyeceği katılım payı ise 2,500 TL (100*0,025=2,500 TL) olarak hesaplanır. Bu tutar hiç bir şekilde vergi değerinin % 2’sinden fazla olamayacağı için gayrimenkul sahibinden tahsil edilecek tutar en fazla 2.000 TL olmalıdır.

Aynı gayrimenkul için kanalizasyon ve su tesisleri harcamalara katılma paylarının dağıtımında, hizmetten faydalanma şekli dikkate alınır. Başka bir deyişle, gayrimenkul hangi cephedeki kanalizasyon veya su şebekesine bağlanmış ise ancak o kanalizasyon ve şebeke ile ilgili harcamalara katılır. Diğer cephedeki işler için gayrimenkul sahibinden pay talep edilemez. İbadet yerlerinden harcamalara katılma payı alınamayacağı 2464 Sayılı Kanunda hükme bağlanmıştır. Ancak, bunun dışındaki tüm resmi kurumlardan harcamalara katılma payı alınması esas

32

olup, bu hususa ilişkin 1996 yılında yayınlanmış Maliye Bakanlığı genelgesi belirleyicidir.

İlgili mevzuatta harcamalara katılma paylarının tahakkukunun hizmetin tamamlanarak, halkın istifadesine sunulmuş olmasından sonra yapılabileceği ve tahsilinin de iki yıl içinde dört eşit taksit halinde yapılabileceği belirtilmiştir.

Payların ilanı, 2464 Sayılı Kanunun 92’nci maddesinde; “Yukarıdaki maddelerde yazılı esaslar dairesinde hesaplanan paylar, mükelleflerin soyadları, adları, adresleri ve kendilerine isabet eden pay miktarını gösteren ve mahiyetlerine göre mahalle, cadde ve sokak itibariyle düzenlenecek tahakkuk cetvellerinin bir ay süre ile belediye ilan yerlerine asılması suretiyle ilan olunur” şeklinde düzenlenmiş ve katılma payları tutarlarının mükelleflere ayrıca tebliğ edileceği hükme bağlanmıştır (Yılmaz 2008).

2.4.3.5 Müze giriş ücretleri ile madenlerden belediyelere pay verilmesi

Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bağlı milli saraylar hariç belediye ve mücavir alan sınırları içinde gerçek ve tüzel kişilerce işletilen her türlü müzelerin giriş ücretlerinin % 5’inin belediye payı olarak ayrılması esastır. Her türlü müze tabiri kapalı yer dışında eski eserleri ihtiva eden ve özel olarak koruma altına alınan ve Kültür Bakanlığı tarafından giriş ücretine tabi tutulan yerleri kapsamaktadır.

Belediye payı olarak ayrılan miktarın, tahsilini takip eden ayın 15’inci günü akşamına kadar müzenin bulunduğu yerden sorumlu olan (5216 Sayılı Kanunun uygulandığı şehirlere) belediyesine ödenmesi zorunluluğu bulunmaktadır.

Büyükşehir belediyelerince tahsil edilen payın % 75’i İçişleri Bakanlığı tarafından bildirilen ve son genel nüfus sayımı sonuçlarına göre hesaplanan nüfusları oranında ilgili ilçe belediyelerine dağıtımı esastır (Nas 2011).

2.4.3.6 Belediyelere madenlerden pay verilmesi

Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde faaliyet gösteren maden işletmeleri tarafından % 2’si oranında belediye payı ayrılmaktadır. Belediyeler tarafından %

33

2 oranında ayrılan pay, 5177 sayılı Maden Kanununun 14’üncü maddesindeki paylara ilave olarak tahsil edilmektedir. 3213 sayılı Maden Kanununun 14’üncü maddesinde ise maden sahasından çıkarılacak cevherlerden işletme çeşidine bağlı olarak alınması gereken pay, ocak başı satış tutarının % 2’si ile % 4’ü arasında değişmektedir. Yıllık brüt karın ise % 5’i devlet hakkı, % 5’i madencilik fon payı ve % 2’si belediye payı olarak ayrılması gerekirken, % 2’lik belediye payı ise işletme tarafından devlet hakkının Hazineye ödenmesi sırasında ilgili belediyeye ödenir. Devlete ayrılan payın her yıl haziran ayı sonuna kadar Hazine’ye ödenmesi gerekmektedir. Belediye payının ödenme zamanı, 2464 Sayılı Kanunun mükerrer 97’nci maddesi ile devlet hakkının ödenmesine benzer şekilde düzenlenmiş olup, maden işletmesinin maden sahasından çıkaracağı cevherlerin yıllık satış tutarından belediyeye ayrılan payı her yıl haziran ayının sonuna kadar yatırması zorunludur. Madenlerden belediyeye pay verilmesi için madenlerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bulunması gerekir. Belediyelerin, belediye ve mücavir alan içerisinde bulunan madenlere hizmet götürmemeleri durumunda dahi maden payını alma hakları bulunmaktadır (Nas 2011).