Artan Bekleme Süreli İpucu İşlem Sürec

Artan bekleme süreli ipucu işlem süreci, sabit bekleme süreli ipucu işlem sürecinin uyarlanmış halidir. Sıfır saniye bekleme süreli öğretim süreçleri ve artan bekleme süreli öğretim süreçleri olmak üzere iki farklı öğretim sürecinden

oluşmaktadır. Belli bir sayıda 0 saniye bekleme süreli öğretim süreci gerçekleştirildikten sonra, becerinin ana yönergesi ile uygun ipucu arasında geçen bekleme süresi sistematik olarak arttırılmaktadır (Wolery vd., 1992; Chen ve diğ, 2001; Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004; Varol, 2005). Artan bekleme süreli ipucu işlem sürecinde de, sabit bekleme süreli öğretimde olduğu gibi, tek bir tür ipucu ya da birden fazla ipucunun birleşimi kullanılır. Dolayısıyla, ipucunun türünde ya miktarında bir değişiklik yapılmaz. Öğretime başlamadan önce, artan bekleme süreli öğretim süreçlerinde uygulanacak bekleme süresinin basamaklarının belirlenmesi gereklidir. Bekleme süresi basamakları eşit aralıklarla arttırılacağı gibi (1-2-3-4-5), eşit olmayan aralıklarla da arttırılabilir. En son ulaşılacak bekleme süresi, çoğunlukla 5 sn olarak belirlenmektedir ancak bu süre, öğretmenin kararına ve öğrencinin özelliklerine göre değişebilmektedir. (Snell ve Brown, 1993; Wolery, vd.,1986; Wolery vd., 1992; Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004; Varol, 2005). Belirlenen bekleme süresi basamaklarının birinden diğerine geçişe karar verirken, öğrencinin bir bekleme süresiyle gerçekleştirilen öğretim süreçlerinde, bağımsız olarak gerçekleştiremediği beceri basamaklarının yarısını, bekleme süresi dolmadan ve ipucu verilmeden bağımsız olarak gerçekleştirir duruma gelmesi ölçüt olarak alınmalıdır (Varol, 2005).

Wolery ve diğerleri (1992), artan bekleme süreli ipucu işlem sürecinin uygun biçimde kullanılabilmesi için şu dokuz basamağın planlanması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu basamaklar; a) becerinin ana yönergesini belirleme, b) öğrenci için verilecek uygun ipucunu belirleme, c) öğrencinin ipucunu bekleme becerisine sahip olup olmadığını belirleme, d) sıfır saniye bekleme süreli öğretim süreci sayısını belirleme, e) bekleme süresini belirleme, f) bekleme süresini arttırma basamakları belirleme, g) öğrenci davranışlarına ne şekilde tepkide bulunulacağını belirleme, h) öğrenci tepkilerinin ne şekilde kaydedileceğini belirleme, ı)uygulama, kayıt tutma ve öğrencinin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma şeklinde sıralanmaktadır.

Sıfır saniye bekleme süreli öğretim süreçlerinde, öğrencinin, tepkisiz kalma, ipucu verildikten sonra doğru ve ipucu verildikten sonra yanlış olmak üzere üç tür;

bekleme süreli öğretim süreçlerine geçildiğinde ise, her bekleme süresiyle öğretim sürecinde öğrencinin ipucu verilmeden doğru, ipucu verilmeden yanlış, ipucu verildikten sonra doğru, ipucu verildikten sonra yanlış ve tepki vermeme olmak üzere beş tür tepkisi olabilmektedir (Wolery vd., 1992; Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004; Varol, 2005). Sıfır saniye bekleme süreli öğretim süreçlerinde, öğrencinin yanlış tepkisini görmezden gelip, ipucunun tekrar verilmesi gereklidir. Öğrenci tepki vermediğinde de, öğrencinin dikkatini çalışmaya yöneltmesini sağlayıp, ipucunun tekrar verilmesi uygun olmaktadır. Öğrenci, ipucu verildikten sonra doğru tepki verdiğinde ise, öğrencinin anında ve betimlenerek pekiştirilmesi gereklidir. Bekleme süreli öğretim süreçlerine geçildiğinde, öğrenci ipucu verilmeden yanlış tepki verdiğinde, öğrenciye beklemesi gerektiği söylenip, bekleme süresi dolduğunda ipucunun tekrar verilmesi gereklidir. Öğrenci, bekleme süresi içinde ve bekleme süresi bittikten sonra doğru tepki vermediğinde, öğrencinin dikkatinin çalışmaya çekilip, ipucunun tekrar verilmesi uygundur. Belirlenen ilk bekleme süresiyle gerçekleştirilen öğretim süreçlerinde, öğrencinin ipucu verilmeden ve ipucu verildikten sonraki doğru tepkilerinin her ikisinin pekiştirilmesi, izleyen bekleme süresiyle gerçekleştirilen öğretim süreçlerinde ise, ayrımlı pekiştirme işlem sürecinin uygulanması daha uygun olmaktadır. Yani, öğrenci, bekleme süresi içinde ya da bekleme süresinin sonunda ipucu verilmeden doğru tepki verdiğinde, betimlenerek pekiştirilmesi; öğrenci, bekleme süresinin sonunda ipucu verildikten sonra doğru tepki verdiğinde ise pekiştirilmemesi uygun olmaktadır. Bu şekilde, öğrencinin, ipucu verilmeden doğru tepki vermesini sağlamak daha kolay olmaktadır (Varol, 2005).

2.6.1.4.Eş Zamanlı İpucu İşlem Süreci

Eş zamanlı ipucu işlem süreciyle öğretim, sabit bekleme süreli öğretimin sıfır saniye bekleme süreli öğretim süreçleri gibi gerçekleştirilmektedir. Eş zamanlı ipucu işlem sürecinde de, sabit bekleme süreli ve artan bekleme süreli öğretimde olduğu gibi, tek bir tür ipucu ya da birden fazla ipucunun birleşimi kullanılır. Dolayısıyla, ipucunun türünde ya miktarında bir değişiklik yapılmaz (Gibson ve Schuster, 1992; Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004).

Eş zamanlı ipucu işlem süreci kullanılırken, her öğretim sürecinde, becerinin ana yönergesi verilerek çalışmaya başlanır. Daha sonra, öğrencinin gerçekleştiremediği her beceri basamağı, belirlenen ipucu verilerek yaptırılır. Bir sonraki öğretim oturumunun başında, tek fırsat yöntemiyle öğrencinin düzeyi değerlendirilmelidir. Becerinin ana yönergesi verildiğinde bağımsız olarak gerçekleştirdiği beceri basamakları kaydedilmeli ve izleyen öğretim sürecinde, bu beceri basamaklarını bağımsız olarak yapması beklenirken, diğer beceri basamaklarında ipucu verilerek öğretime devam edilmelidir. Değerlendirmenin, kaç öğretim oturumunda bir yapılmasının uygun olduğuna ilişkin bir görüş bulunmamaktadır. Birinci öğretim oturumu dışında, her öğretim oturumunun başında değerlendirme yapılabilir. Eğer öğrencinin, bu kadar kısa sürede ipucu verilmeden gerçekleştirebileceği beceri basamaklarının olmayacağı düşünülüyorsa, her iki öğretim oturumunu izleyen üçüncü öğretim oturumlarının başında değerlendirme yapılmasına da karar verilebilir. Değerlendirmenin kaç öğretim oturumunda bir yapılacağına karar verilirken, öğrencinin düzeyi, öğretimde kullanılan ipucunun türü (fiziksel ipucu ya da model olma ise, değerlendirme birkaç öğretim oturumunda bir yapılabilir) ve becerinin zorluk düzeyi göz önüne alınmalıdır (Varol, 2005).

Eş zamanlı ipucu işlem sürecinin uygun biçimde kullanılabilmesi için şu dokuz basamak planlanmalıdır. Bu basamaklar, a) becerinin ana yönergesini belirleme, b) öğrenci için verilecek uygun ipucunu belirleme, c)eş zamanlı ipucu öğretim oturumlarını planlama, d)yoklama(değerlendirme) oturumlarını planlama, e)yanıt aralığı süresini belirleme, f) öğrenci davranışlarına ne şekilde tepkide bulunulacağını belirleme, g)denemeler( öğretim süreci) arası süreyi belirleme, h) öğrenci tepkilerinin ne şekilde kaydedileceğini belirleme, ı)uygulama, kayıt tutma ve öğrencinin gösterdiği performansa göre gerektiğinde değişiklikler yapma şeklinde sıralanabilir (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004).

Eş zamanlı ipucu öğretim süreçlerinde, öğrencinin tepkisiz kalma, doğru tepki ve yanlış tepki olmak üzere üç tür tepkisi bulunmaktadır (Wolery vd., 1992; Tekin-iftar ve Kırcaali-iftar, 2004). Eş zamanlı ipucuyla öğretim süreçlerinde, öğrenci ipucu verildiğinde beceri basamağını gerçekleştirirse, anında ve betimlenerek

pekiştirilmelidir. Öğrenci, ipucu verildiğinde beceri basamağını gerçekleştiremezse, hiçbir şey söylenmeden ipucu tekrar verilmelidir (Varol, 2005). Uygulamacı, öğretim süreçlerinde hangi pekiştirme tarifesini kullanacağına karar vermelidir. Örneğin, öğrenci belli bir ölçütü karşılayıncaya değin sürekli pekiştirme tarifesinin kullanımı planlanırken, sonrasında diğer pekiştirme tarifelerine yer verilebileceği belirtilmektedir (Tekin-İftar ve Kırcaali-İftar, 2004).